Model zarobkowania, w którym każdy z małżonków prowadzi swój własny, jednoosobowy biznes, funkcjonuje w praktyce dosyć często. Ma to związek m.in. z coraz popularniejszą formą współpracy z dużymi firmami, jaką stanowią kontrakty B2B, które w niektórych branżach zastępują umowy o pracę. O rozliczeniach związanych z opłacaniem podatku dochodowego przez takich małżonków zasadniczo decydują stosunki majątkowe istniejące pomiędzy nimi.

Regulowanie podatku dochodowego

Na gruncie pdof funkcjonują pewne ograniczenia w odniesieniu do form opodatkowania możliwych do zastosowania w jednoosobowych firmach małżonków. Dodatkowo muszą oni spełnić ustawowe warunki również w odniesieniu do samego sposobu opłacania tego podatku.

Jeżeli chodzi o formy opodatkowania, to ograniczenia w tej kwestii dotyczą opłacania przez przedsiębiorców - małżonków ryczałtu ewidencjonowanego. Z tej formy opodatkowania nie mogą bowiem skorzystać podatnicy podejmujący prowadzenie działalności w roku podatkowym po zmianie działalności wykonywanej:

• samodzielnie na działalność prowadzoną w formie spółki z małżonkiem,
• w formie spółki z małżonkiem na działalność prowadzoną samodzielnie przez jednego lub każdego z małżonków,
• samodzielnie przez małżonka na działalność prowadzoną samodzielnie przez drugiego małżonka,

jeżeli małżonek lub małżonkowie przed zmianą opłacali z tytułu prowadzenia tej działalności podatek dochodowy według skali (art. 8 ust. 1 pkt 5 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym...).

Z kolei w stosunku do sposobu opłacania zobowiązań z tytułu pdof, ograniczenie odnosi się do kwartalnych zaliczek na podatek dochodowy - i to zarówno tych regulowanych przez przedsiębiorców korzystających ze skali podatkowej, jak i tych, którzy wybrali jako formę opodatkowania podatek liniowy. Prawo do opłacania zaliczek w systemie kwartalnym ustawodawca zarezerwował bowiem dla przedsiębiorców, którzy posiadają status małego podatnika lub podatnika rozpoczynającego prowadzenie działalności gospodarczej w roku podatkowym. Niemniej podatnik rozpoczynający działalność gospodarczą nie jest uprawniony do tej preferencji, gdy w roku jej rozpoczęcia, a także w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, pozarolniczą działalność gospodarczą w tym samym zakresie prowadził jego małżonek - o ile w tym czasie między małżonkami istniała wspólność majątkowa.

Jednorazowy odpis amortyzacyjny

Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, spełniającymi warunki do uznania ich za podatników rozpoczynających w roku podatkowym działalność gospodarczą oraz tzw. małych podatników, mają w ustawie o pdof zagwarantowane prawo do korzystania z jednorazowej amortyzacji stanowiącej pomoc de minimis i wynikającej z art. 22k ust. 8-13 ustawy o pdof. Nie jest ona jednak dostępna m.in. dla podatnika rozpoczynającego prowadzenie działalności gospodarczej, jeśli w roku jej rozpoczęcia, a także w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, działalność taką prowadził małżonek tej osoby, jeżeli między małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa (art. 22k ust. 11 ustawy o pdof).

Wspólne składniki w odrębnych biznesach

Dosyć często małżonkowie prowadzący oddzielnie jednoosobowe firmy użytkują w nich podlegające amortyzacji składniki majątkowe będące ich współwłasnością. Stanowiącą podstawę naliczania odpisów amortyzacyjnych wartość początkową takiego składnika należy wyznaczyć w oparciu o uregulowania zawarte w art. 22g ust. 11 ustawy o pdof. Wskazuje on, że zasadniczo określa się ją w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika. Ta reguła nie dotyczy jednak składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. Stąd, gdy małżonkowie prowadzą odrębne działalności gospodarcze i każdy z nich korzysta w swojej firmie ze wspólnego składnika majątku, to każdy może dla celów amortyzacji podatkowej przyjąć jego wartość początkową odpowiadającą tylko wykorzystywanej przez siebie części.

Równie popularne co opisane powyżej są przypadki przekazania środka trwałego z firmy jednego z małżonków do działalności drugiego z nich. Jeżeli za takim przekazaniem idzie zmiana działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z nich, to małżonek, który przejmie środek trwały, powinien - stosując art. 22g ust. 13 pkt 5 ustawy o pdof - kontynuować amortyzację rozpoczętą przez poprzednika. Tym samym małżonek przejmujący składnik majątku jest zobowiązany do ustalenia jego wartości początkowej w tej samej wysokości, jaką miał on w firmie współmałżonka, stosowania tej samej metody amortyzacji oraz uwzględnienia dokonanych odpisów amortyzacyjnych (art. 22h ust. 3 ustawy o pdof) - przykład.

Zdarzają się także sytuacje, gdy małżonkowie, w związku których obowiązuje wspólność majątkowa, przekazują sobie towary handlowe. Wówczas po stronie małżonka przejmującego towar zostają spełnione warunki wskazane w art. 22 ust. 1 ustawy o pdof. Zatem wydatki poniesione ze wspólnych środków finansowych na zakup towarów handlowych, które przykładowo żona otrzymała od męża, mogą obciążać koszty w firmie żony. Jednocześnie mąż, gdy zdążył już ich wartością obciążyć koszty podatkowe w swojej firmie, po przekazaniu ich żonie powinien je z tych kosztów wyłączyć. Zawierając między swoimi firmami transakcje, powinni jednak - jako podmioty powiązane - uwzględniać uregulowania wynikające z art. 23m-23zf ustawy o pdof (por. interpretację indywidualną Dyrektora KIS z dnia 4 sierpnia 2023 r., nr 0112-KDIL2-2.4011.460.2023.2.IM.)

Korzystanie z majątku osobistego

W firmie jednego z małżonków mogą być wykorzystywane do celów firmowych składniki majątku odrębnego drugiego z nich. Jednym z kryteriów uznania składnika majątkowego za środek trwały w pdof jest posiadanie przez podatnika prawa własności lub współwłasności. Stąd, gdy własność danego składnika przysługuje tylko jednemu z małżonków, składnik ten nie może stanowić w firmie drugiego małżonka elementu majątku trwałego.

W takiej sytuacji koszty firmowe przedsiębiorcy użytkującego taki składnik należący do małżonka mogą być jednak obciążane wydatkami na jego bieżącą eksploatację. W tym celu małżonkowie powinni zawrzeć umowę. Nie musi ona być odpłatna - wystarczająca jest tu umowa użyczenia. Po stronie małżonka korzystającego nieodpłatnie z rzeczy drugiego z nich nie dojdzie jednak z tego tytułu do powstania opodatkowanego przychodu. Wartość nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn korzysta bowiem ze zwolnienia od pdof (art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o pdof).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.)

Ustawa z dnia 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym... (Dz. U. z 2022 r. poz. 2540 ze zm.)

autor: Agata Cieśla
Gazeta Podatkowa nr 32 (2115) z dnia 2024-04-18

Koszty podatkowe - kwalifikacja i moment ich rozliczenia. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

Wspólne rozliczenie PITFormy opodatkowaniaPodatek PITPłatnik PITPrzedsiębiorcaHome 4