Wartości niematerialne i prawne

Obok zakupu środków trwałych przedsiębiorcy często decydują się na zakup wartości niematerialnych i prawnych. Po ich zakupie obowiązkowo należy ustalić wartość początkową i według niej wprowadzić wartości niematerialne i prawne do ewidencji środków trwałych. Następnie trzeba ustalić roczną stawkę amortyzacyjną. Ponadto w przypadku podatników prowadzących księgi rachunkowe należy przynajmniej raz na rok dokonać wyceny posiadanych wartości niematerialnych i prawnych.

Powstaje w tym momencie pytanie – według jakich wartości dokonać ustalenia wartości początkowej i wycen? Na co trzeba uważać? Na te i wiele innych pytań odpowiedziano w niniejszej publikacji.

Wartości niematerialne i prawne w świetle ustawy o rachunkowości

Wartość niematerialna i prawna to składnik majątku będący zasobem w prowadzonej działalności gospodarczej. W odróżnieniu od środków trwałych wartości niematerialne i prawne cechuje niematerialna postać składnika majątku. Chodzi tutaj o kwestię tego, że wartości niematerialne i prawne nie mają fizycznej postaci, a właśnie niematerialną.

Nawiązując do art. 3 ust. 1 pkt 14 Ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (zwanej dalej ustawą o rachunkowości), za wartości niematerialne i prawne uważa się prawa majątkowe:

nabyte przez jednostkę;
zaliczane do aktywów trwałych;
nadające się do gospodarczego wykorzystania w jednostce;
o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok;
przeznaczone do używania na potrzeby jednostki;
mogące być oddane do używania na podstawie umowy leasingu, najmu, dzierżawy lub innej o podobnym charakterze.

Przykładami wartości niematerialnych i prawnych są w szczególności:

autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje;
prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych;
know-how;
nabyta wartość firmy;
koszty zakończonych prac rozwojowych.

Wartości niematerialne i prawne mogą stanowić w działalności także zasób majątkowy będący inwestycją.

Zasoby majątkowe jednostki nabyte na cel inwestycyjny to aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z:

przyrostu wartości tych aktywów;
uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków;
transakcji handlowej.

Wartością niematerialną i prawną o charakterze inwestycyjnym będą zatem aktywa finansowe oraz te nieruchomości jednostki, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są przez nią posiadane w celu osiągnięcia tych korzyści.

Zobacz też:

Wycena wartości niematerialnych i prawnych w świetle ustawy o rachunkowości

Składniki majątku będące wartościami niematerialnymi i prawnymi podobnie jak środki trwałe wymagają wyceny, a więc ustalenia wartości początkowej, według której zostaną wprowadzone do ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych.

Wprowadzenie do ewidencji środków trwałych odbywa się po cenie nabycia albo koszcie wytworzenia, który obejmuje w myśl art. 28 ust. 8 ustawy o rachunkowości ogół ich kosztów poniesionych przez jednostkę za okres budowy, montażu, przystosowania i ulepszenia, do dnia bilansowego lub przyjęcia do używania, w tym również niepodlegający odliczeniu podatek VAT oraz podatek akcyzowy, a także koszty obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu ich finansowania i związane z nimi różnice kursowe, pomniejszony o przychody z tego tytułu.

Poza ustaleniem wartości początkowej, według której jednostka wprowadza wartości niematerialne i prawne do ewidencji środków trwałych, ma ona obowiązek ustalić roczną stawkę amortyzacyjną (w tym celu może posiłkować się stawkami dostępnymi w ustawie o PIT – art. 32 ust. 7 ustawy o rachunkowości). Poza tym ma obowiązek przynajmniej raz w roku dokonywać wyceny posiadanych wartości niematerialnych i prawnych. W jaki sposób?

Wycena wartości niematerialnych i prawnych dokonywana przynajmniej raz w roku
Lp.	Metody wyceny
1.	Według cen nabycia
2.	Według kosztów wytworzenia
3.	Według wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych)
Pomniejszonej(-ych) o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości uwzględniające wystąpienie różnego rodzaju zdarzeń

W tym miejscu powstaje jeszcze inne pytanie, a mianowicie jak należy wyceniać wartości niematerialne i prawne (oraz nieruchomości) zaliczane do inwestycji.

Wycena wartości niematerialnych i prawnych (oraz nieruchomości) zaliczanych do inwestycji dokonywana przynajmniej raz w roku
Lp.	Metody wyceny
1.	Według cen nabycia
2.	Według kosztów wytworzenia
3.	Według wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych)
4.	Według ceny rynkowej
5.	Według wartości godziwej
Pomniejszonej(-ych) o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości uwzględniające wystąpienie różnego rodzaju zdarzeń

Przykład 1.

Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą uzyskał na 2025 rok koncesję na sprzedaż alkoholu i zapłacił za nią sumę 12 500 zł. Okres trwania koncesji to rok kalendarzowy. Nabyta koncesja w tym wypadku nie będzie stanowiła wartości niematerialnej i prawnej. Przedsiębiorca może ująć jej wartość w kosztach firmy i co miesiąc ujmować 1/12 jej wartości z uwagi na to, że okres koncesji nie przekracza 1 roku.

Przykład 2.

Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą nabył wiedzę techniczną (know-how) na utworzenie i rozwój nowej aplikacji na smartfony o wartości 65 000 zł. Know-how została wprowadzona do wartości niematerialnych i prawnych. Na 31 grudnia 2024 roku dokonano łącznie odpisów amortyzacyjnych na kwotę 35 000 zł. Z uwagi na znacznie słabnącą popularność i znikomą sprzedaż aplikacji stworzonej i rozwijanej dzięki nabytej know-how zdecydowano o definitywnym zakończeniu jej sprzedaży. Przedsiębiorca dokonał odpisu z tytułu trwałej utraty wartości know-how na sumę 30 000 zł na 31 grudnia 2024 roku.

Słowo o wartościach niematerialnych i prawnych oddanych do używania na podstawie umowy leasingu, dzierżawy, najmu i innych

Wartością niematerialną i prawną będą także składniki majątku spełniające ww. cechy, które jednostka odda w używanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu.

W takiej sytuacji wartości niematerialne i prawne zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy.

Jeżeli jednostka przyjęła do używania obce wartości niematerialne i prawne na mocy umowy leasingu (jedna ze stron jest finansującym, czyli tym, który oddaje drugiej stronie – korzystającemu wartości niematerialne i prawne do odpłatnego używania lub również pobierania pożytków na czas oznaczony), to w takim wypadku obce wartości niematerialne i prawne jednostka korzystająca zalicza do swoich aktywów trwałych.

Jednakże tylko w wypadku, gdy umowa leasingu spełnia co najmniej 1 z poniższych warunków:

przenosi własność jej przedmiotu na korzystającego po zakończeniu okresu, na który została zawarta;
zawiera prawo do nabycia jej przedmiotu przez korzystającego, po zakończeniu okresu, na jaki została zawarta, po cenie niższej od wartości rynkowej z dnia nabycia;
okres, na jaki została zawarta, odpowiada w przeważającej części przewidywanemu okresowi ekonomicznej użyteczności środka trwałego lub prawa majątkowego, przy czym nie może być on krótszy niż 3/4 tego okresu. Prawo własności przedmiotu umowy może być, po okresie, na jaki umowa została zawarta, przeniesione na korzystającego;
suma opłat, pomniejszonych o dyskonto, ustalona w dniu zawarcia umowy i przypadająca do zapłaty w okresie jej obowiązywania, przekracza 90% wartości rynkowej przedmiotu umowy na ten dzień. W sumie opłat uwzględnia się wartość końcową przedmiotu umowy, którą korzystający zobowiązuje się zapłacić za przeniesienie na niego własności tego przedmiotu. Do sumy opłat nie zalicza się płatności na rzecz finansującego za świadczenia dodatkowe, podatków oraz składek na ubezpieczenie tego przedmiotu, jeżeli korzystający pokrywa je niezależnie od opłat za używanie;
zawiera przyrzeczenie finansującego do zawarcia z korzystającym kolejnej umowy o oddanie w odpłatne używanie tego samego przedmiotu lub przedłużenia umowy dotychczasowej, na warunkach korzystniejszych od przewidzianych w dotychczasowej umowie;
przewiduje możliwość jej wypowiedzenia, z zastrzeżeniem, że wszelkie powstałe z tego tytułu koszty i straty poniesione przez finansującego pokrywa korzystający;
przedmiot umowy został dostosowany do indywidualnych potrzeb korzystającego.

Wartości niematerialne i prawne na gruncie ustawy o podatku dochodowym PIT

Ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych w art. 22b określa, że wartości niematerialne i prawne (podlegające amortyzacji) to składniki majątku:

nabyte od innego podmiotu;
nadające się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia do używania;
o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok;
wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą;
mogące być oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej (sublicencji), umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu.

Przykłady wartości niematerialnych i prawnych wynikających z ustawy o PIT
Lp.	Przykłady
1.	Autorskie lub pokrewne prawa majątkowe
2.	Licencje
3.	Prawo własności przemysłowej
4.	Know-how, czyli wartość stanowiąca równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej
5.	Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego
6.	Wartość firmy, jeżeli wartość ta powstała w wyniku nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze kupna albo przyjęcia do odpłatnego korzystania na podstawie umowy leasingu, a odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający (jeżeli powstała wskutek innego nabycia niż powyższe, wówczas nie podlega amortyzacji)
7.	Wartość firmy, jeżeli w związku z przeniesieniem na terytorium RP przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa wartość ta została opodatkowana w państwie członkowskim UE podatkiem równoważnym do podatku od dochodów z niezrealizowanych zysków, w przypadku gdy przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część przenoszone są z tego państwa
8.	Koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozytywnym, który może być wykorzystany na potrzeby działalności gospodarczej podatnika, jeżeli: produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone, oraz techniczna przydatność produktu lub technologii została przez podatnika odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie podjął on decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii, oraz z dokumentacji dotyczącej prac rozwojowych wynika, że koszty tych prac zostaną pokryte spodziewanymi przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii
9.	Autorskie lub pokrewne prawa majątkowe, licencje, prawo własności przemysłowej, know-how, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego – niestanowiące własności lub współwłasności podatnika, wykorzystywane przez niego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy leasingu, zawartej z właścicielem lub współwłaścicielami albo uprawnionymi do korzystania z tych wartości – jeżeli odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający

Wycena wartości niematerialnych i prawnych na gruncie ustawy o podatku dochodowym PIT

Nabycie wartości niematerialnych na cele działalności gospodarczej wiąże się z obowiązkiem ustalenia wartości początkowej, według której wartość niematerialna i prawna zostanie wprowadzona do ewidencji środków trwałych.

Tutaj podobnie jak w ustawie o rachunkowości w przypadku:

odpłatnego nabycia wartości niematerialnych i prawnych ustalenia wartości początkowej dokonuje się po cenie nabycia,
nieodpłatnego przyjęcia (także darowizna) ustalenia wartości początkowej dokonuje się według aktualnej ceny rynkowej,
nabycia w formie wkładu niepieniężnego wartość początkową stanowi wartość zadeklarowana w umowie spółki, jednak nie powinna ona być wyższa od jego wartości rynkowej.

Wartości niematerialne i prawne, podobnie jak większość środków trwałych, podlegają amortyzacji.

Jednakże nie podlegają na gruncie podatkowym ulepszeniu (modernizacji).

W tym miejscu należy podkreślić, że podatnik ma możliwość samodzielnego kształtowania rocznej stawki amortyzacyjnej (okresu amortyzacji) co do nabytej wartości niematerialnej i prawnej.

Trzeba jednak wspomnieć, że zgodnie z art. 22m ust. 1 ustawy o PIT okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych od wartości niematerialnych i prawnych nie może być krótszy od okresów przedstawionych zaprezentowanych w poniższej tabeli.

Najkrótsze okresy amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych
Rodzaj wartości niematerialnych i prawnych	Okres amortyzacji
Licencje (sublicencje) na programy komputerowe oraz od praw autorskich	24 miesiące
Licencje na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych	24 miesiące
Poniesione koszty zakończonych prac rozwojowych	12 miesięcy
Pozostałe wartości niematerialne i prawne	60 miesięcy

Przykład 3.

Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą nabył w okresie stycznia 2025 roku 2-letnią licencję (nie subskrypcję) na użytkowanie programu antywirusowego na serwerze i 8 stanowiskach komputerowych o wartości 11 500 zł netto. Przed rozpoczęciem użytkowania programu wymagana była instalacja i konfiguracja dokonana przez przedstawiciela serwisowego ww. programu, która została zrealizowana w okresie stycznia 2025 roku i wyceniona na 1800 zł netto. Przedsiębiorca w okresie stycznia 2025 roku wprowadził licencję na program antywirusowy do ewidencji środków trwałych według wartości początkowej 13 300 zł. Natomiast od okresu lutego 2025 roku rozpocznie amortyzację tej licencji przez okres 24 miesięcy. Miesięczny odpis amortyzacyjny wyniesie 554,17 zł, a ostatni odpis 554,13 zł (13 300 zł/24 miesiące).

Należy podkreślić jeszcze jedną bardzo istotną kwestię.

Podatnik dokonuje wyboru stawki amortyzacyjnej dla nabytej wartości niematerialnej i prawnej tylko raz, przed rozpoczęciem odpisów amortyzacyjnych. Wybrana stawka amortyzacyjna obowiązuje przez cały okres amortyzacji i nie możliwości wprowadzania zmiany w jej trakcie.

Co jeszcze?

Zarówno art. 22g ust. 17, jak i art. 22j ustawy o PIT mówi o możliwości ulepszania tylko środków trwałych.

Zatem nie ma możliwości na gruncie ustawy o PIT ulepszania wartości niematerialnych i prawnych.

Na koniec warto wspomnieć o jeszcze jednej kwestii w aspekcie ustalania stawki amortyzacyjnej dla wartości niematerialnej i prawnej, a mianowicie o okresie używania praw majątkowych (dot. okresu trwania licencji na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych). W tym wyjątkowym przypadku, gdy wynikający z ww. umowy okres używania praw majątkowych jest krótszy od okresu ustalonego w tym przepisie, podatnicy mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych w okresie wynikającym z umowy.

Polecamy:

Procedura SME - nowe regulacje dla firm z sektora MŚP