Zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, a ubezpieczenie chorobowe jest dla niego dobrowolne. Wiąże się to z koniecznością opłacania składek ubezpieczeniowych. Inaczej jest w przypadku osoby będącej stroną umowy o dzieło – przyjmującego zamówienie (wykonawcy dzieła): w związku z niepodleganiem ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu nie ciąży na niej ani na drugiej stronie umowy (na zamawiającym) obowiązek opłacania składek. Z uwagi na pewne podobieństwa między oboma rodzajami umów, występują przypadki, w których umowa, którą strony nazwały umową o dzieło, zostaje uznana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ze względu na jej treść i sposób wykonania, wbrew nadanej jej nazwie, za umowę zlecenia. W następstwie tego powstaje konieczność opłacenia zaległych składek na ubezpieczenia społeczne od takiej umowy. Dowiedz się jak wygląda uregulowanie zaległych składek ZUS.
Co różni umowę o dzieło od umowy zlecenia?
Jak wskazuje ZUS w informacjach zawartych na swojej stronie internetowej, charakter danej umowy określa nie tylko sama jej nazwa, lecz przede wszystkim jej treść, a także warunki i okoliczności, które towarzyszą jej wykonywaniu.
Przedmiotem umowy o dzieło jest zobowiązanie do wykonania dzieła, czyli osiągnięcia określonego, indywidualnego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Wykonanie dzieła najczęściej polega na:
wytworzeniu rzeczy,
zmianie rzeczy już istniejącej,
naprawieniu rzeczy,
przerobieniu rzeczy,
uzupełnieniu albo rozbudowie rzeczy,
połączeniu rzeczy z innymi rzeczami,
dodaniu części składowych.
Rezultat umowy o dzieło powinien mieć byt samoistny, obiektywnie osiągalny i pewny. Nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby indywidualny charakter dzieła. Powinno być ono wyrazem kreatywności i umiejętności autora.
W przypadku umowy zlecenia (podobnie umowy o świadczenie usług) jej przedmiotem jest zobowiązanie do wykonywania określonych czynności. Umowa o dzieło różni się od umowy zlecenia tym, że wykonawca umowy o dzieło zobowiązuje się nie do samego działania, lecz do uzyskania określonego dzieła jako rezultatu tego działania. Wykonywanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności) bez względu na jej rezultat jest właściwe dla umów zlecenia.
Różnica między obiema umowami jest szczególnie wyraźna w zakresie odpowiedzialności za ich wykonanie. W umowie o dzieło osoba, która ją wykonuje, odpowiada za osiągnięcie rezultatu. Nie jest ważne, czy dołożyła należytej staranności przy wykonywaniu dzieła. Ryzyko obciąża wykonawcę umowy. W umowie zlecenia zleceniobiorca odpowiada za brak należytej staranności przy wykonywaniu danej czynności, a nie za jej wynik. Tu ryzyko, że rezultat nie zostanie osiągnięty, obciąża zleceniodawcę. Zleceniobiorca nie odpowiada za brak rezultatu, do którego miały doprowadzić czynności, które wykonuje. Zleceniobiorcy można jedynie przypisać brak należytej staranności.
Opisane wyżej kryteria odróżnienia umowy o dzieło od umowy zlecenia są powszechnie akceptowane w nauce prawa i orzecznictwie. Są one też stosowane przez ZUS przy weryfikowaniu umów pod kątem wynikających z nich konsekwencji w zakresie obowiązku ubezpieczeń społecznych.
Prawo ZUS do weryfikacji tytułu ubezpieczenia
Podstawę prawną weryfikacji tytułu ubezpieczenia przez ZUS w sytuacji nieprawidłowego stosowania umowy o dzieło zamiast umowy zlecenia, stanowią art. 83 i 86 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych – dalej: ustawa.
Jak wynika z tych przepisów, ZUS ma prawo do prowadzenia kontroli wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek, która może obejmować m.in.:
zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych;
prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest ZUS.
W następstwie wspomnianej kontroli ZUS może wydawać decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności zgłaszania do ubezpieczeń społecznych oraz ustalania wymiaru składek i ich poboru. W formie takiej decyzji ZUS, stwierdzając podleganie ubezpieczeniu społecznemu, może – bez względu na nazwę umowy i jej postanowienia, którym strony zamierzały się poddać – ustalić rzeczywisty charakter stosunku prawnego łączącego strony i istniejący tytuł ubezpieczenia.
W związku z tym, że obowiązkiem ubezpieczenia społecznego nie są objęci wykonawcy umowy o dzieło, ustalenie, że między stronami takiej umowy zachodzą stosunki polegające na wykonywaniu za wynagrodzeniem usług odpowiadających umowie zlecenia (ewentualnie umowie o świadczenie usług), prowadzi do wydania przez ZUS decyzji o podleganiu ubezpieczeniom społecznym, z zastosowaniem art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 13 pkt 2 ustawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 27 sierpnia 2024 roku, I USK 342/23).
Uregulowanie zaległych składek - obowiązek zapłaty składek z odsetkami
Jeżeli w decyzji ZUS stwierdzono, że umowa łącząca strony, wbrew nazwie wskazującej na umowę o dzieło, jest umową zlecenia, a w konsekwencji – że zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w zakresie ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego, to zleceniodawca jako płatnik powinien niezwłocznie zgłosić zleceniobiorcę do tych ubezpieczeń oraz opłacić zaległe składki wraz z odsetkami.
Jak stanowi art. 23 ust. 1 ustawy, od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę. Jak stanowi art. 56 § 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, stawka odsetek za zwłokę jest równa sumie 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego ustalanej zgodnie z przepisami o Narodowym Banku Polskim, i 2%, z tym że stawka ta nie może być niższa niż 8%.
Obowiązek zapłaty odsetek od nieuiszczonych w terminie składek na ubezpieczenie społeczne (i analogicznie na ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych) nie jest uzależniony od winy płatnika. Określenie „odsetki za zwłokę” ustawodawca w prawie podatkowym i prawie ubezpieczeń społecznych wiąże z sytuacją, kiedy podatnik lub inny podmiot zobowiązany do świadczenia należności nie uiści ich w terminie płatności. Takie opóźnienie w spłacie podatku ustawodawca nazywa „zwłoką”. Oznacza to, że odsetki mają charakter akcesoryjny w stosunku do należności składkowej, co oznacza, że nie mogą powstać, jeśli nie istnieje należność główna. Powstają z mocy prawa, niezależnie od woli i wiedzy płatnika i organu rentowego, natomiast decyzja stwierdzająca ich istnienie ma jedynie charakter deklaratoryjny.
Kwotę odsetek za zwłokę na określony dzień nalicza się przez przemnożenie kwoty zaległej składki za dany miesiąc przez liczbę dni zwłoki w jej opłaceniu i przez obowiązującą roczną stawkę procentową odsetek za zwłokę oraz podzielenie otrzymanego iloczynu przez 365 × 100. Wyliczona kwota odsetek podlega zaokrągleniu do pełnych złotych.
Płatnik może samodzielnie obliczyć odsetki z tytułu zaległości w opłacaniu składek, korzystając z kalkulatora dostępnego na stronie internetowej ZUS. W tym celu należy podać:
kwotę należnych składek do zapłaty;
termin płatności (tzn. termin, do którego należało je opłacić);
datę dokonania płatności.
Przykład 1.
W decyzji ZUS stwierdzono, że zleceniodawca w związku z nieopłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy zlecenia, którą strony błędnie potraktowały jako umowę o dzieło, musi niezwłocznie zapłacić zaległe składki po 1000 zł za styczeń, luty i marzec 2024 roku. Terminy zapłaty tych odsetek upłynęły odpowiednio 20 lutego, 20 marca i 20 kwietnia (por. art. 47 ust. 1 pkt 4 ustawy). Zapłata zostanie dokonana 23 grudnia 2024 roku. W związku z powyższym kwoty odsetek od składek przypadających za wspomniane miesiące, obliczone z wykorzystaniem kalkulatora ZUS, wyniosą po zaokrągleniu do pełnych złotych:
122 zł – za styczeń 2024 roku,
110 zł – za luty 2024 roku.
97 zł – za marzec 2024 roku.
W sumie kwota zaległych składek do zapłaty wraz z odsetkami wyniesie 3329 zł, zgodnie z obliczeniem:
3 × 1000 zł + 122 zł + 110 zł + 97 zł = 3329 zł
W orzecznictwie wskazuje się, że zapłata odsetek z tytułu zaległości składkowej jest swoistą sankcją finansową dla płatnika składek i obok funkcji kompensacyjnej wypełnia funkcję represyjną.
