Choć pranie brudnych pieniędzy najczęściej kojarzy się z działalnością zorganizowanych grup przestępczych, w praktyce zarzut taki może zostać postawiony również przedsiębiorcom czy pracownikom instytucji finansowych. Gdzie przebiega granica między nieświadomym udziałem w nielegalnej transakcji a przestępstwem z art. 299 k.k.? Odpowiedź wymaga analizy zarówno przepisów, jak i praktyki organów ścigania.
Pranie brudnych pieniędzy to proces mający na celu ukrycie nielegalnego pochodzenia środków finansowych, tak aby wyglądały one na legalnie pozyskane. Jest to poważne przestępstwo gospodarcze regulowane przez art. 299 Kodeksu karnego.
Statystyki pokazują rosnącą skalę problemu
Od kilku lat liczba wszczętych postępowań o pranie pieniędzy w Polsce stopniowo rośnie. W 2022 roku wszczęto około 1 200 postępowań dotyczących art. 299 k.k., podczas gdy w roku 2015 było ich ok. 700. W zakresie tego przestępstwa wskaźnik zakończenia postępowania aktem oskarżenia oscyluje wokół 30–40% wszczętych spraw. W ostatnich latach rośnie również wartość zabezpieczonych majątków — w 2022 roku była to suma przekraczająca 1,5 miliarda złotych.
Jakie mienie może być przedmiotem przestępstwa?
Przedmiotem czynności wykonawczych są środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe oraz mienie ruchome lub nieruchome, które pochodzą z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego przez samego sprawcę lub przez inne osoby. Z powyższego wynika, że przedmiotem tego przestępstwa może być w istocie każdy składnik majątkowy. Dotyczy to tylko mienia, które pochodzi bezpośrednio lub pośrednio z jakiegokolwiek czynu zabronionego.
Źródło:Shutterstock
Różnorodne formy prania pieniędzy
To przestępstwo może zostać zrealizowane przez następujące zachowania: przyjmowanie, posiadanie, używanie, przekazywanie za granicę, wywożenie za granicę, ukrywanie, dokonywanie ich transferu lub konwersji, pomaganie do przenoszenia własności lub posiadania, podejmowanie wszelkich innych czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie przestępnego pochodzenia, miejsca umieszczenia, wykrycia, zajęcia albo orzeczenia przypadku tych środków, przy czym nie jest wymagane by udaremnienie lub znaczne utrudnienie faktycznie miały miejsce. Wystarczy, że czyn sprawcy mógł spowodować taki skutek.
Kto może być sprawcą?
Jego sprawcą może być każda osoba. Sprawca może występować w imieniu osoby prawnej, któremu przysługują określone prawa majątkowe, działając jako jej pełnomocnik lub reprezentant. Przestępstwo stypizowane w art. 299 § 2 k.k. polega na przyjęciu środków płatniczych bądź przez dokonanie transferu lub konwersji tychże środków, papierów wartościowych, instrumentów finansowych lub wartości dewizowych przez pracownika lub osobę działającą w imieniu lub na rzecz banku, instytucji finansowej lub kredytowej, lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji.
Świadomość jako granica odpowiedzialności karnej
Przestępstwo prania brudnych pieniędzy jest przestępstwem umyślnym. Dla przypisania sprawcy odpowiedzialności konieczne jest wykazanie, że sprawca miał świadomość, że środki pochodzą z czynu zabronionego, a także wykazanie, że sprawca działał z zamiarem udaremnienia lub znacznego utrudnienia identyfikacji pochodzenia tych środków z czynu zabronionego. Okoliczności zdarzenia powinny obiektywnie wzbudzić u sprawcy uzasadnione podejrzenie, że środki stanowią przedmiot prania brudnych pieniędzy. W sytuacji gdy osoba na podstawie okoliczności transakcji nie mogła podejrzewać, że środki pochodzą z przestępstwa, nie będzie wtedy mowy o możliwości przypisania jej działania z zamiarem prania pieniędzy.
Motyw nie musi być związany z legalizacją środków
Do realizacji znamion tego przestępstwa nie jest konieczne działanie w celu wprowadzenia brudnych pieniędzy do legalnego obrotu. Wystarczające jest wykazanie, że sprawca, który dopuszcza się prania pieniędzy dokonuje tego w innym celu (np. osiągnięcia korzyści majątkowej).
Sankcje karne
Za przestępstwo prania brudnych pieniędzy w typie podstawowym grozi od 6 miesięcy do lat 8 pozbawienia wolności.
Autor: Filip Jurczak, kancelaria Graś i Wspólnicy