Jaka przyszłość czeka radców prawnych?

I. POWYBORCZY ŁAD

Damian Skowron, Legalis.pl: Został Pan ponownie wybrany na Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych, deklasując w wyborach swoich rywali. Przed Panem kolejna czteroletnia kadencja. Jakich planów nie udało się zrealizować w poprzedniej kadencji?

Włodzimierz Chróścik, Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych: Wynik wyborów odbieram jako wyraz zaufania dla tych propozycji działań samorządu, które rozpoczęliśmy w zeszłej kadencji. Tak naprawdę znakomitą większość planów zrealizowaliśmy w pełni albo w części. To, co na pewno było dla nas dużą niespodzianką, a znacząco utrudniało funkcjonowanie i zrealizowanie wszystkich działań, to pandemia, która znacznie, bo na rok, spowolniła nasze prace. Był to wyjątkowy czas, kiedy cały wymiar sprawiedliwości, ale też radcy prawni musieli nauczyć się funkcjonować nieco inaczej. Później pojawił się kryzys na granicy polsko-białoruskiej, następnie wojna w Ukrainie – to wszystko przyczyniło się do wielu zmian. Nie bez znaczenia było również niesprzyjające prawnikom otoczenie legislacyjne. Trudno było zrealizować projekty, które dotyczą zmian w funkcjonowaniu państwa, gospodarki czy zawodu radcy prawnego. Liczę na to, iż dokończymy otwarte projekty na początku tej kadencji i sprawnie przystąpimy do dalszych działań. Wszędzie tam, gdzie mieliśmy kontrolę nad procesem, osiągnęliśmy sukces. Projekty, na które siłą rzeczy wpływały ważne, zakłócające czynniki zewnętrzne, będziemy finalizować niebawem.

Jakie najtrudniejsze wyzwania stoją przed samorządem radców prawnych?

Musimy odbudować zaufanie do wymiaru sprawiedliwości, co jest bardzo trudne bez jego reformy. Sama reforma prawdopodobnie zajmie trochę czasu, bo jest dość trudna. Przywracanie zaufania do sądów i wymiaru sprawiedliwości, patrząc globalnie, jest najważniejszym zadaniem. o ile zaś chodzi o radców prawnych, to mamy mnóstwo wyzwań technologicznych, chociażby w tym momencie wdrażanie e-doręczeń. Obserwujemy rozwój nowoczesnych narzędzi, zwłaszcza opartych na sztucznej inteligencji. Musimy nauczyć radców prawnych efektywnego korzystania z tych technologii. Rozbudowujemy nasz Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji – przewidujemy, iż w najbliższych miesiącach i latach bardzo wiele będzie się działo w zakresie legislacji i chcemy być ważnym partnerem dla rządzących, żeby mieć wpływ na to, jak będzie funkcjonował nie tylko wymiar sprawiedliwości, ale i gospodarka. To dla nas bardzo ważne, bo wprost wpływa na warunki wykonywania zawodu. Wpływ na działania legislacyjne zarówno w Polsce, jak i na poziomie europejskim, będzie dla nas jednym z priorytetów. Zamierzamy otworzyć nasze biuro w Brukseli, które przyczyni się też do aktywności i wzrostu rozpoznawalności radców prawnych na arenie międzynarodowej.

Kontrkandydaci jeszcze w dniu wyborów zarzucali Panu, iż funkcjonowanie biura w Brukseli to koszt ponad miliona złotych rocznie. Czy powstanie brukselskiego biura to realny pomysł?

Koszty oczywiście mamy policzone, zapewniam, iż są one kilkukrotnie mniejsze niż podana przez pana kwota. Podejmuję tę decyzję ze spokojem i przekonaniem, także finansowym, bo koszty te nie spowodują znacznego zwiększenia budżetu na działalność zagraniczną, a tylko jego optymalizację i lepsze wykorzystanie. Nie będzie to znaczący wzrost wydatków, które ponosiliśmy przez ostatnie lata, żeby działać na arenie międzynarodowej.

II. PIERWSZE POSIEDZENIE NOWYCH WŁADZ KRRP

Kilkanaście dni temu odbyło się pierwsze posiedzenie nowych władz XII kadencji. Jakie organy powołano do wsparcia samorządu? Jakie są ich główne zadania?

Wypracowaliśmy rozwiązanie, które niweluje dotychczasowy problem pełniejszej reprezentacji izb w poszczególnych organach. W ramach samorządu funkcjonuje w tej chwili 19 izb, a komisje stałe liczą po kilka osób – łącznie we wszystkich organach niemal każda izba ma swojego reprezentanta, ale nie ma organu, w którym wszystkie izby byłyby wprost reprezentowane. Nowością jest powołanie 5 komitetów, w których będą reprezentowane wszystkie izby: Komitet do spraw aplikacji, Komitet do spraw doskonalenia zawodowego, Komitet do spraw promocji i komunikacji, Komitet do spraw wykonywania zawodu oraz Komitet do spraw nowych technologii. Standardowo będzie działać 8 komisji stałych, jednak największy nacisk kładziemy na Komisję nowych technologii. Spodziewamy się, iż w tej kadencji w obszarze nowoczesnych technologii będzie działo się bardzo dużo i radcy prawni muszą być do tych zmian przygotowani.

Jakie wyzwania stoją przed nowymi członkami Prezydium KRRP?

Zarówno w KRRP, jak i w powołanych komisjach stałych zaangażowaliśmy bardzo wielu nowych członków. Wszystkie przewodniczące komisji – bo funkcje te zajmują same kobiety, z czego jesteśmy dumni – to osoby de facto nowe w tych rolach. Działały już wcześniej w samorządzie, ale tych funkcji nie pełniły, więc traktuję te nominacje jako szansę na nowe otwarcie, szybkie przystąpienie do pracy i propozycje nowych aktywności, które nadadzą dobrej dynamiki naszym działaniom.

Jakie są główne zadania Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji?

W poprzedniej kadencji z różnych względów nasza inicjatywa ustawodawcza nie znajdowała zbyt dużego zainteresowania w pracach Sejmu, więc skupiliśmy się na reformie prawa wewnętrznego. W 2025 r. musimy dokończyć rozpoczęte zmiany w ustawie o radcach prawnych. Chcemy aktywnie wziąć udział w budowaniu wymiaru sprawiedliwości i przywracaniu praworządności oraz wspieraniu zmian w prawie gospodarczym. Chcemy wspomagać zmiany procedur cywilno-gospodarczych oraz działania komisji kodyfikacyjnych. Bez impulsu do przeprowadzenia zmian trudno będzie w przyszłości budować silną gospodarkę. Obecna sytuacja ekonomiczna, ale też działalność sądów mogą powodować niepewność u inwestorów. Dlatego musimy wspierać przedsiębiorców, budować optymizm inwestycyjny w Polsce. Rozwijamy również nowe inicjatywy, jak kooperacja z uczelniami, tworzenie biura prewencji dyscyplinarnej i biura orzecznictwa dyscyplinarnego, po to, aby wzmacniać nasze kompetencje, budować bezpieczeństwo zawodu i rozpowszechniać, uzupełniać wśród radców prawnych wiedzę dotyczącą etyki wykonywania zawodu.

III. APLIKACJA RADCOWSKA

W tegorocznym egzaminie wstępnym na aplikację radcowską wzięło udział 2700 kandydatów, wynik pozytywny uzyskało ponad 2000 osób. Czy samorząd gotowy jest na przyjęcie tak dużej liczby aplikantów?

Oczywiście, iż jesteśmy gotowi. Bywały lata, gdy kandydatów było jeszcze więcej. Oczywiście powoduje to pewne problemy organizacyjne, ale zmienną liczbę kandydatów przeżywamy tak długo, iż zdążyliśmy się już do tego przyzwyczaić. Patrząc na ubiegłe lata, można stwierdzić, iż owszem – aplikantów mamy dużo, ale przy liczbie radców prawnych wykonujących już zawód ta liczba nie jest nadmiernie znacząca. Program aplikacji dynamicznie się zmienia, dostosowujemy go do bieżących potrzeb. Dostrzegamy zmiany, monitorujemy rynek, sprawdzamy, jakich kompetencji wymagają od naszych aplikantów potencjalni przyszli pracodawcy, ale też jakich kompetencji potrzebują aplikanci, aby samodzielnie wykonywać zawód. Dlatego m.in. wprowadziliśmy istotną korektę do programu: zlikwidowaliśmy wykłady i zainwestowaliśmy przede wszystkim w zajęcia praktyczne. Ciekawostką jest, iż w poprzednim roku testowo przeprowadziliśmy zajęcia specjalizacyjne i dało to świetny efekt. Będzie więc można na aplikacji zdobyć kompetencje w tych dziedzinach, które interesują aplikantów. Naturalnie realizujemy program, który ma doprowadzić do zdania egzaminu końcowego, ale jednocześnie odpowiadamy na potrzeby zawodu i rynku usług prawnych, na którym liczą się specjalizacje w danych dziedzinach – dlatego oferujemy w ramach aplikacji także taki model kształcenia. Oferta dla aplikantów jest dość interesująca, mamy niezmiennie wielu kandydatów i myślę, iż atrakcyjność naszej aplikacji będzie coraz większa.

Przy Naczelnej Radzie Adwokackiej powstaje ogólnopolski samorząd aplikantów. Czy nowo powołany Komitet do spraw aplikacji będzie odpowiednikiem tego organu i zajmować się będzie sprawami aplikantów?

Komitet do spraw aplikacji zajmuje się wdrażaniem programów i rozwiązywaniem bieżących, także drobniejszych problemów. Mamy takie izby, które liczą 20 aplikantów na roku, ale też takie, gdzie aplikantów jest 300 lub 400 na roku. Wszyscy powinni mieć takie same warunki i możliwości odbywania aplikacji. Wspieramy więc zarówno izby, jak i samych aplikantów. W skład Komitetu do spraw aplikacji wchodzą zwykle osoby prowadzące aplikacje. Odpowiednikiem samorządu aplikantów, który funkcjonuje w każdej izbie, jest organizowane od 10 lat Forum Aplikantów, na które zapraszamy co roku starostów wszystkich izb, ze wszystkich lat i rozmawiamy o bieżących problemach związanych z odbywaniem aplikacji. Dzięki temu jesteśmy bliżej spraw aplikantów. Forum rozpoczynaliśmy w momencie, kiedy w każdej izbie było po kilkunastu aplikantów, a w największych izbach było po kilka tysięcy na roku. Przykładowo w izbie warszawskiej liczba aplikantów wzrosła z 300 do niemal 2000 w kolejnym roku. To był dla nas trudny moment, na który wówczas nie byliśmy odpowiednio przygotowani, ale wyciągając wnioski z takich wydarzeń, jesteśmy w stanie sprostać innym wyzwaniom pojawiającym się w trakcie aplikacji. Oczywiście są różnice pomiędzy izbami, ale po to jest zarówno Komitet, jak i Forum, żeby wiedzieć, jak funkcjonują aplikacje w różnych miejscach, oraz gwałtownie i sprawnie wdrażać najlepsze rozwiązania w skali całego kraju.

IV. PRZYSZŁOŚĆ ZAWODU RADCY PRAWNEGO

Od 1 stycznia 2025 r. zarówno radcy prawni, jak i adwokaci zobowiązani będą do korzystania z e-doręczeń. Czy wszyscy zdążyli już przygotować się na nadchodzące zmiany?

Zmiany zawsze powodują lekkie zaniepokojenie, więc w tej chwili zastanawiamy się, jak ten system tak naprawdę będzie funkcjonował w rzeczywistości – przede wszystkim, czy będzie sprawny technicznie. Gdy uruchamiano portal informacyjny, mieliśmy również dużo wątpliwości. przez cały czas mamy uwagi co do jego funkcjonowania, wiemy w jakim aspekcie wymaga poprawy, ale po czasie stał się sporą pomocą dla profesjonalnych pełnomocników. jeżeli chodzi o bieżącą zmianę, to przygotowujemy na nią nasze środowisko już od jakiegoś czasu. Zapewniliśmy zarówno na szczeblu lokalnym, jak i krajowym serię szkoleń i webinarów, które wprowadzają nas w tematykę e-doręczeń, przygotowaliśmy też specjalny poradnik. Naturalnie z lekkim niepokojem, ale i ciekawością podchodzimy do startu funkcjonowania e-doręczeń. Wiemy, iż e-doręczenia jako pierwszy wdrożył samorząd komorniczy, który bardzo chwali sobie takie rozwiązania. Mam nadzieję, iż choćby jeżeli pojawią się problemy techniczne, to uda się je gwałtownie usunąć i pełnomocnicy, a co za tym idzie także klienci, będą mogli w pełni korzystać z tego rozwiązania.

Planowana jest zmiana opłat za czynności wykonywane przez radców prawnych. Projekt rozporządzenia zakłada wzrost minimalnych stawek o 100 procent aż w 11 kategoriach spraw. Czy zmiana ta jest satysfakcjonująca dla radców prawnych?

Być może wzrost o 100% brzmi dobrze, pamiętajmy jednak, iż wszystko zależy od podstawy procentowania, która w tym przypadku nie jest niestety wystarczająca. Oczywiście jest to krok w dobrym kierunku, ale tak naprawdę, patrząc na wysokość stawek, przez cały czas nie jesteśmy w punkcie docelowym. o ile zamiast 120 zł dostaniemy 240 zł, to jednak ciągle jest to niewystarczające. W tym roku już dwukrotnie, na podstawie dwóch rozporządzeń, wyrównywano stawki i przez cały czas jesteśmy daleko od średniej rynkowej. Mamy deklarację co do zmiany w tych 11 zakresach, o których Pan wspomniał, i jest to krok w dobrym kierunku, ale absolutnie nie jest to jeszcze wystarczające i nie odzwierciedla choćby kosztów, jakie czasami ponosimy w związku z prowadzeniem tych spraw. Dostrzegamy w środowisku zasadniczy problem z tym, iż coraz mniej osób jest chętnych do prowadzenia spraw z urzędu, co ostatecznie negatywnie wpływa na interes obywateli. Dlatego chcemy przez cały czas pracować z Ministerstwem Sprawiedliwości i mobilizować władzę do urealniania stawek, a marzymy o tym, żeby wprowadzić mechanizm waloryzacyjny, by znów nie czekać przez 20 lat na kolejne zmiany w tym zakresie. Jak pamiętam, od 22 lat większość z tych stawek pozostaje na tym samym poziomie i tutaj oczekiwalibyśmy większego zrozumienia oraz doceniania tej pracy, którą wykonujemy. Tam, gdzie stawki wskazane są kwotowo, to chyba wszystkie z nich są zdecydowanie za niskie. Oczywiście mamy mechanizm, który pewnie w dużej mierze byłby wystarczający, czyli możliwość zasądzenia kilkukrotności tej stawki przez sądy, co niestety się bardzo rzadko zdarza i raczej z automatu są zasądzane stawki najniższe. Sądy nie ważą nakładu pracy pełnomocnika w momentach, kiedy choćby widzą, jakie było jego zaangażowanie. Wnioski o zasądzenie kilkukrotności stawki są zwykle nieuwzględniane. Jak więc zaznaczyłem, wzrost stawek to krok w dobrym kierunku, ale to jeszcze nie rozwiązuje w pełni naszych problemów.

Jakie inicjatywy związane ze szkoleniami i doskonaleniem zawodowym planuje KRRP, szczególnie w obszarze cyberbezpieczeństwa, nowych technologii i sztucznej inteligencji?

Jeżeli chodzi o naszą działalność w okręgowych izbach, to jesteśmy naprawdę aktywni i organizujemy bardzo dużo rozmaitych szkoleń. W Krajowej Izbie natomiast zbudowaliśmy unikalną platformę szkoleniową, z której w tej chwili korzysta 33 tys. radców prawnych. Biorąc pod uwagę, iż samorząd liczy w tej chwili ponad 50 tys. radców prawnych wykonujących zawód, łatwo zauważyć, iż większość radców z tej platformy korzysta. Same szkolenia są bardzo dobrze oceniane, więc zamierzamy przez cały czas rozwijać tę platformę. Już od stycznia 2025 r. wprowadzimy kilka zmian ułatwiających korzystanie z niej.

Wspólnie z izbami planujemy również nowe szkolenia, głównie technologiczne. Cyberbezpieczeństwo, nowe technologie oraz sztuczna inteligencja to dla nas tematy wiodące. Chcemy oswoić z nimi radców prawnych oraz nauczyć bezpiecznie korzystać z narzędzi nowoczesnych technologii w codziennej pracy. Rok 2025 będzie w dużej mierze rokiem nowych technologii, legaltechu, cyberbezpieczeństwa i sztucznej inteligencji. Plus oczywiście uważnie monitorujemy i odzwierciedlamy w ofercie szkoleniowej bieżące zmiany legislacyjne – jesteśmy tutaj swego rodzaju systemem pierwszej pomocy szkoleniowej dla radców.

Jaka przyszłość czeka zawód radcy prawnego?

W mojej ocenie sposób wykonywania zawodu radcy prawnego będzie się zmieniać bardzo gwałtownie i dość znacząco. W ostatnich latach doświadczamy bardzo dużego przyspieszenia w ewolucji świata wokół nas – społecznego, politycznego, technologicznego. Jeszcze przed pandemią sytuacja była dość stabilna, świat był raczej przewidywalny, wszystkie ważne dla rynku usług prawnych procesy działy się znacznie wolnej. W ostatnich latach sporo się zmieniło. Chcąc nadążyć za tymi zmianami jako ważni aktorzy rynku usług prawnych i filar systemu wymiaru sprawiedliwości, będziemy musieli gwałtownie i sprawnie nabywać nowe umiejętności. Musimy się z tą dynamiką zmian oswoić i wykorzystać je na swoją rzecz. Olbrzymia w tym rola samorządu radcowskiego, który musi pełnić funkcję systemu wsparcia – pomagać radcom prawnym w doskonaleniu nowych umiejętności, rozumieniu trendów na rynku i mądrym regulowaniu tego rynku. Jako władze samorządu rozumiemy to doskonale i będziemy tak prowadzić struktury samorządu, by tę rolę odgrywały jak najlepiej.