Kluczowe obostrzenia prawne związane z pandemią COVID 19

Kluczowe obostrzenia prawne związane z pandemią COVID 19

Nieprzerwanie od blisko 9 miesięcy Polska mierzy się z pandemią zakażeń patogenem SARS-CoV-2, wywołującym ostrą chorobę zakaźną układu oddechowego – COVID-19. W związku z zaistniałą sytuacją epidemiologiczną na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (t. j. Dz.U. 2020 poz. 491 z późn. zm.) na terytorium Polski od dnia 20 marca 2020 r. wprowadzono obowiązujący do odwołania stan epidemii.

Aktem prawnym regulującym przeciwdziałanie chorobom zakaźnym jest ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1845 z późn. zm.) – dalej: u. z. z. z.

Na podstawie art. 46a i art. 46b pkt 1-6 oraz 8-12 u. z. z. z. zostało wydane rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 października 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. 2020 poz. 1758 z późn. zm.) – dalej: rozporządzenie, które wprowadziło szereg obostrzeń w związku z pandemią COVID-19. To kolejny akt prawny tego typu, który w przeciągu ostatnich miesięcy wydał rząd w celu ograniczenie transmisji wirusa.

Na mocy nowelizacji rozporządzenia z 6 listopada 2020 r., od soboty 7 listopada 2020 r. zaostrzono dotychczasowe ograniczenia i wprowadzający nowe.

Aktualne oraz planowane ograniczenia dotyczą zarówno życia społecznego, jak i wolności gospodarczej Polaków.

Zakazy oraz ograniczenia w życiu społecznym

Obowiązek zakrywania ust i nosa

Zgodnie z § 27 ust. 1 rozporządzenia, do odwołania nakłada się obowiązek zakrywania, przy pomocy odzieży lub jej części, maski, maseczki, przyłbicy albo kasku ochronnego w przestrzeni publicznej. Obowiązek zakrywania ust i nosa nie ma zastosowania wobec m.in. dziecka do ukończenia 5. roku życia, osoby, która nie może zakrywać ust lub nosa z powodów medycznych (w przypadku kontroli należy okazać zaświadczenie od lekarza), osób przebywających w lasach, parkach, działkach, czy kapłanów podczas sprawowania kultu religijnego.

Dystans społeczny

Zgodnie z § 24 ust. 1 rozporządzenia, do odwołania poruszając się w przestrzeni publiczne, należy zachować odległość nie mniejszą niż 1,5 m od siebie.

Obowiązek zachowania odległości nie obowiązuje osób:

• sprawujących opiekę nad dzieckiem do ukończenia 13. roku życia,
• sprawujących opiekę nad osobą z orzeczeniem o niepełnosprawności, osobą z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, osobą z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego lub osobą, która ze względu na stan zdrowia nie może poruszać się samodzielnie,
• osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, a także osób, które realizują obowiązek zakrywania ust i nosa.

3. Transport publiczny

W myśl § 24 ust. 2 rozporządzenia, do odwołania środkami publicznego transportu zbiorowego oraz pojazdami samochodowymi przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą w tym samym czasie można przewozić nie więcej osób niż wynosi 50% liczby miejsc siedzących albo 30% liczby wszystkich miejsc siedzących i stojących przy jednoczesnym pozostawieniu w środku transportu albo pojeździe co najmniej 50% miejsc siedzących niezajętych.

Ograniczeń liczby pasażerów nie stosuje się w odniesieniu do środków transportu specjalnego przeznaczonego do przewozu osób niepełnosprawnych.

Sklepy

Od 7 listopada do 29 listopada 2020 r. w obiektach o powierzchni handlowej lub usługowej powyżej 2000 m² obowiązuje ograniczenie działalności handlowej.

Otwarte pozostają punkty usługowe, sklepy z artykułami spożywczymi, kosmetycznymi, artykułami toaletowymi oraz środkami czystości, wyrobami medycznymi i farmaceutycznymi, artykułami remontowo-budowalnymi, artykułami dla zwierząt, prasą.

Sklepy z odzieżą, elektroniką, czy sklepy meblowe pozostaną zamknięte do 29 listopada 2020 r.

Od 7 listopada do odwołania obowiązuje limit osób w otwartych obiektach i placówkach handlowych, na targu lub poczcie. Jednocześnie nie może przebywać więcej niż:

• 1 osoba na 10 m2 – w przypadku obiektów i placówek o powierzchni przeznaczonej w celu sprzedaży lub świadczenia usług nie większej niż 100 m2
• 1 osoba na 15 m² – w przypadku obiektów i placówek o powierzchni przeznaczonej w celu sprzedaży lub świadczenia usług większej niż 100 m²

Godziny dla seniorów

W myśl § 7a rozporządzenia, do odwołania obiekty handlowe lub usługowe, których przeważająca działalność polega na m.in. sprzedaży żywności, artykułów toaletowych, środków czystości, produktów leczniczych, świadczeniu usług pocztowych – od poniedziałku do piątku w godzinach 10.00-12.00 obsługują wyłącznie osoby powyżej 60. roku życia.

Godziny dla seniorów nie obowiązują w przypadku: gdy wydanie produktu leczniczego, wyrobu medycznego albo środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego następuje w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia; handlu hurtowego; placówek handlowych działających w szkołach lub placówkach oświatowych.

Obowiązek pozostania w domu przez seniorów

W myśl § 24 ust. 2a rozporządzenia, do odwołania osoby, które ukończyły 70. rok życia, mogą się przemieszczać wyłącznie w celu:

1. wykonywania czynności zawodowych lub służbowych;
2. zaspokajania niezbędnych potrzeb związanych z bieżącymi sprawami życia codziennego;
3. sprawowania lub uczestniczenia w sprawowaniu kultu religijnego, w tym czynności lub obrzędów religijnych.

Obowiązek pozostania w domu przez małoletnich

W myśl § 24 ust. 2b rozporządzenia, do odwołania małoletni do ukończenia 16. roku życia, od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00-16.00, mogą przemieszczać się wyłącznie pod opieką osoby sprawującej władzę rodzicielską, opiekuna prawnego albo innej osoby dorosłej.

Wyjątek od zakazu stanowi przemieszczanie w celu dotarcia do szkoły lub placówki oświatowej albo powrót z nich do miejsca zamieszkania.

Nauczanie zdalne

Od 9 listopada do 29 listopada uczniowie klas 1-3 szkoły podstawowej przechodzą na nauczanie zdalne. Uczniowie klas 4-8 szkół podstawowych, a także wszystkich klas szkół ponadpodstawowych, słuchacze placówek kształcenia ustawicznego oraz centrów kształcenia zawodowego kontynuują naukę zdalną do odwołania.

Przedszkola pozostają otwarte.

Ograniczenia w organizowaniu zgromadzeń i imprez rodzinnych

Zgodnie z § 28 rozporządzenia, do odwołania w zgromadzeniach publicznych może uczestniczyć maksymalnie 5 uczestników. Osoby biorące udział w zgromadzeniach muszą zakrywać nos i usta oraz zachować 1,5 metra odległości od innych osób. Ponadto odległość między zgromadzeniami nie może być mniejsza niż 100 m.

Z wyjątkiem imprez i spotkań organizowanych w domu, w których może wziąć udział do 20 osób, zakazane jest organizowanie innych spotkań i imprez.

Działalność urzędów

Do 4 grudnia 2020 r. zgodnie z § 24a rozporządzenia urzędy przechodzą na pracę zdalną.

Do obsługi stacjonarnej mogą być wyznaczeni jedynie pracownicy realizujących zadania niezbędne do zapewnienia pomocy obywatelom lub inne zadania niezbędne ze względu na przepisy prawa lub potrzeby urzędu lub jednostki, o ile nie jest możliwe ich wykonywanie w ramach pracy zdalnej.

Dopuszczalna liczba interesantów przebywających, w tym samym czasie, w jednym pomieszczeniu nie może być większa niż 1 osoba na jedno stanowisko obsługi, z wyłączeniem osób realizujących zadania w zakresie obsługi interesantów.

Sądy i prokuratura funkcjonują bez zmian – w trybie stacjonarnym.

Działalność kościołów

Od 7 listopada obowiązuje nowy limit osób, które mogą uczestniczyć w uroczystościach religijnych.

W budynkach i innych obiektach kultu religijnego może znajdować się (oprócz osób sprawujących kult religijny lub osób dokonujących pochowania, lub osób zatrudnionych przez zakład lub dom pogrzebowy w przypadku pogrzebu), przy zachowaniu odległości nie mniejszej niż 1,5 m:

• nie więcej niż 1 osoba na 15 m² powierzchni – do 29 listopada 2020 r.
• nie więcej niż 1 osoba na 7 m2 powierzchni – od 30 listopada 2020 r.

Uczestnicy wydarzeń religijnych zobowiązani są do zakrywania ust i nosa.

Podróże

W myśl § 1 ust. 1. rozporządzenia, do odwołania wstrzymuje się przemieszczanie się pasażerów w transporcie kolejowym wykonywanym z przekroczeniem granicy Rzeczypospolitej Polskiej z państwami spoza Unii Europejskiej. Oznacza to, iż wszystkie połączenia kolejowe, które przebiegają na trasie z Ukrainą, Białorusią lub Rosja zostały wstrzymane do odwołania.

Ponadto od 28 października 2020 r. obowiązuje zakaz lądowania w Polsce samolotów cywilnych wykonujących loty międzynarodowe z lotnisk położonych na terytorium 34 krajów. Należą do nich m.in. Stany Zjednoczone, Maroko, Zjednoczone Emiraty Arabskie czy Izrael.

Zakaz nie obowiązuje lotów wyczarterowanych przed 28 października 2020 r.

Sanatoria i rehabilitacje

Na podstawie § 7b rozporządzenia do odwołania zaprzestaje się:

1. udzielania świadczeń w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego,
2. udzielania świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu rehabilitacji leczniczej, w tym rehabilitacji w ramach:

• turnusu rehabilitacyjnego,
• turnusów leczniczo-profilaktycznych w podmiotach leczniczych nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej
• turnusów leczniczo-profilaktycznych w podmiotach leczniczych utworzonych przez ministra adekwatnego do spraw wewnętrznych, w których są udzielane stacjonarne i całodobowe świadczenia opieki zdrowotnej z zakresu leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej
• turnusów readaptacyjno-kondycyjnych

Wyjątek stanowią przypadki, w których zaprzestanie rehabilitacji grozi poważnym pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta.

Zakazy oraz ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej

1. Dyskoteki, siłownie, solaria

Na podstawie § 6 ust. 1 rozporządzenia do odwołania wprowadzono zakaz prowadzenia:

1. dyskotek i klubów nocnych lub działalności, która polega na udostępnieniu miejsca do tańczenia organizowanego w pomieszczeniach lub w innych miejscach o zamkniętej przestrzeni, z wyłączeniem sportowych klubów tanecznych;
2. basenów, aquaparków, siłowni, klubów i centrów fitness, z wyłączeniem basenów, siłowni, klubów i centrów fitness:
   1. działających w podmiotach wykonujących działalność leczniczą przeznaczonych dla pacjentów,
   2. przeznaczonych dla osób uprawiających sport w ramach współzawodnictwa sportowego, zajęć sportowych lub wydarzeń sportowych, a także studentów i uczniów – w ramach zajęć na uczelni lub w szkole;
3. działalności usługowej związanej z poprawą kondycji fizycznej (ujętej w Polskiej Klasyfikacji Działalności w podklasie 96.04.Z) – czyli m.in. działalności usługowej łaźni tureckich, saun i łaźni parowych, solariów, salonów odchudzających, salonów masażu, które mają na celu poprawę samopoczucia.

Branża gastronomiczna

Zgodnie z § 6 ust. 9 rozporządzenia do odwołania prowadzenie działalności w branży gastronomicznej (ujętej w Polskiej Klasyfikacji Działalności w podklasie 56.10.A oraz w podklasie 56.30) jest dopuszczalne wyłącznie w przypadku realizacji zamówień na wynos lub w dostawie.

Zgodnie z rozporządzeniem, spożywanie przez klientów posiłków w lokalu jest zabronione.

Branża hotelarska

Zgodnie z § 6 ust. 2 rozporządzenia od 7 listopada do 29 listopada 2020 r. świadczenie usług hotelarskich w rozumieniu krótkotrwałego, ogólnie dostępnego wynajmowania domów, mieszkań, pokoi, miejsc noclegowych, a także miejsc na ustawienie namiotów lub przyczep samochodowych jest dopuszczalne wyłącznie dla:

• korzystających z tych usług w ramach podróży służbowej
• będących zawodnikami korzystającymi z tych usług w czasie zgrupowań i współzawodnictwa sportowego
• osób wykonujących zawód medyczny
• pacjentów i ich opiekunów, o ile konieczność zapewnienia im zakwaterowania wynika z warunków określonych dla danego świadczenia opieki zdrowotnej

W celu skorzystania z usług hotelowych, należy przedstawić odpowiedni dokument, potwierdzający cel pobytu – zaświadczenie od pracodawcy, polskiego związku sportowego lub od podmiotu świadczącego działalność leczniczą.

Goście, którzy nie należą do powyższych grup, a którzy zarezerwowali swój pobyt przed 7 listopada 2020 r., mogą zrealizować rezerwację, ale wymeldowanie musi nastąpić nie później niż z dniem 10 listopada 2020 r.

W myśl rozporządzenia w hotelach pozostaną zamknięte dyskoteki, sauny, łaźnie, solaria oraz salony masażu, które nie oferują masaży leczniczych. Goście przez cały czas będą mogli korzystać z basenów, siłowni, klubów fitness czy aquaparków hotelowych.

Zgodnie z § 6 ust. 2b rozporządzenia, z usług gastronomicznych oferowanych przez podmioty świadczące usługi hotelarskie, a więc m.in. z restauracji hotelowych, będą mogli skorzystać wyłącznie goście hotelowi, zatrzymujący się co najmniej na jedną dobę hotelową. Co istotne, w celu kontynuacji świadczenia usług gastronomicznych w hotelach, przedsiębiorcy muszą zadbać, by goście zajmowali co drugi stolik, a odległość między stolikami wynosiła co najmniej 1,5 m. Ponadto obsługa – w czasie pracy – oraz gość – do czasu zajęcia miejsca – bezwzględnie muszą realizować obowiązek zakrywania ust i nosa.

Branża fryzjerska, beauty i salony tatuażu

Zgodnie z § 6 ust. 3 rozporządzenia, prowadzenie działalności związanej z fryzjerstwem i pozostałymi zabiegami kosmetycznymi (ujętej w Polskiej Klasyfikacji Działalności w podklasie 96.02.Z) oraz związanej z działalnością salonów tatuażu i piercingu (ujętej w Polskiej Klasyfikacji Działalności w podklasie 96.09.Z) jest dozwolone pod warunkiem zapewnienia, aby w miejscu, w którym jest prowadzona ta działalność, przebywali wyłącznie obsługa oraz obsługiwani klienci, a w przypadku gdy klient wymaga opieki, także jego opiekun, przy czym:

1. w miejscu, w którym jest prowadzona ta działalność, może przebywać nie więcej niż 1 osoba na 1 stanowisko obsługi, z wyjątkiem obsługi;
2. stanowiska obsługi muszą znajdować się w odległości co najmniej 1,5 m od siebie, chyba iż między tymi stanowiskami znajduje się przegroda o wysokości co najmniej 1 m, licząc od powierzchni stanowiska obsługi albo której górna krawędź kończy się co najmniej 2 m od powierzchni podłogi.

Branża sportowa, rozrywkowa i rekreacyjna

Zgodnie z § 6 ust. 7 rozporządzenia, prowadzenie działalności związanej ze sportem, rozrywkowej i rekreacyjnej (ujętej w Polskiej Klasyfikacji Działalności w dziale 93.0) – m.in. escape roomów, hal sportowych – jest dopuszczalna pod warunkiem, iż odbywa się z ograniczeniem do nie więcej niż 150 uczestników.

W myśl § 6 ust. 13 rozporządzenia, wydarzenia związane ze współzawodnictwem sportowym, zajęcia sportowe i wydarzenia sportowe realizowane są bez udziału publiczności.

Do dnia 29 listopada 2020 r. zakazane jest organizowania i przeprowadzania wydarzeń sportowych lub współzawodnictwa sportowego polegających na bieganiu, chodzie sportowym lub jeździe na rowerze.

Zgodnie z § 6 ust. 16 rozporządzenia do odwołania zakazana jest działalność związana z prowadzeniem wesołych miasteczek i parków rozrywki oraz działalności parków rekreacyjnych.

Kultura

Od 7 listopada do 29 listopada 2020 r. zakazane jest prowadzenie wszelkiej działalności twórczej związanej z wszelkimi zbiorowymi formami kultury i rozrywki (ujętej w Polskiej Klasyfikacji Działalności w dziale 90.0) i działalności związanej z projekcją filmów lub nagrań wideo w kinach, na otwartym powietrzu lub w pozostałych miejscach oraz działalności klubów filmowych (ujętej w Polskiej Klasyfikacji Działalności w podklasie 59.14.Z).

Dopuszczalne jest realizowanie:

• działań niezbędnych do przygotowania wydarzeń artystycznych – np. próby i ćwiczenia
• nagrań fonograficznych i audiowizualnych;
• wydarzeń transmitowanych dzięki środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.”,

– bez udziału publiczności.

W dniach 7 – 29 listopada 2020 r. pozostaną zamknięte: kino, teatr, muzeum, galeria sztuki, dom kultury czy opera.

Nie będzie można również wypożyczać książek w bibliotekach w formie stacjonarnej.

Branża kongresowo – targowa

Zgodnie z § 6 ust. 15 rozporządzenia do odwołania zakazane jest prowadzenie działalności związanej z organizacją, promocją lub zarządzaniem imprezami, takimi jak targi, wystawy, kongresy, konferencje, spotkania w trybie tradycyjnym.

Rozporządzenie dopuszcza organizację tego typu wydarzeń wyłącznie online.

Zgodność obostrzeń z Konstytucją

Należy wskazać, iż charakter prawny wprowadzonych na mocy rozporządzenia obostrzeń, jak i ograniczeń wprowadzanych w przeszłości na mocy innych aktów wykonawczych, budzi w środowisku prawniczym duże wątpliwości.

Zgodnie bowiem z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) – dalej: Konstytucja, ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ponadto ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Z zasady ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw wyrażonej w art. 33 Konstytucji ma bezpośredni związek wyrażona w art. 22 Konstytucji zasada ograniczenia wolności działalności gospodarczej ze względu na istotny interes publiczny jedynie na podstawie ustawy. Również Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygnaturze Kp 1/09 wyraził pogląd, iż ustawodawca nie może przekazać do regulowania w drodze rozporządzenia istotnych materii związanych z ograniczeniem wolności działalności gospodarczej.

Konstytucja wprowadza zatem zasadę wyłączności ustawy podczas ograniczania konstytucyjnych praw. W myśl tej zasady wszelkie istotne kwestie związane z ograniczeniem praw powinny być rozstrzygnięte w ustawie. (zob. P. Tuleja [w:] P. Czarny, M. Florczak-Wątor, B. Naleziński, P. Radziewicz, P. Tuleja, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2019, art. 31.)

Rzecznik Praw Obywatelskich w komunikacie opublikowanym na swojej stronie internetowej w dn. 27 marca 2020 r. odniósł się do ograniczeń wprowadzonych na początku pandemii: m.in. zakazu poruszania, obowiązkowej kwarantanny – w tym do kwarantanny dla powracających do kraju – a także do ograniczenia praktyk religijnych przez określenie maksymalnej liczby wiernych w świątyniach.

RPO wskazał, iż władze bez ustawowej podstawy ograniczyły trzy ważne wolności obywateli– wolność (art. 30 Konstytucji), wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej (art. 52 Konstytucja) oraz wolność sumienia i wyznania (art. 53 Konstytucji). Ograniczenia w tym zakresie zostały wprowadzone na mocy rozporządzeń Ministra Zdrowia, podczas gdy w myśl art. 31 ust. 3 Konstytucji formalnym warunkiem dopuszczalności ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela jest zapisanie ich w ustawie. RPO podkreślił, iż w rozporządzenie powinno zawierać jedynie przepisy o charakterze technicznym, niemające zasadniczego znaczenia z punktu widzenia praw lub wolności jednostki.

W dn. 4 czerwca 2020 r. w korespondencji skierowanej do Prezesa Rady Ministrów Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał analizę prawa wprowadzanego w związku z epidemią COVID-19. RPO wskazał, iż mimo iż większość wprowadzonych zakazów, nakazów i ograniczeń była merytorycznie uzasadniona, to forma prawna ich wprowadzenia – w drodze rozporządzenia, zamiast w drodze ustawy w myśl art. 31 ust. 3 Konstytucji – naruszyła prawa obywateli w czasie epidemii.

RPO podkreślił również, iż istotna część kar nakładanych przez sanepid za nieprzestrzeganie wprowadzonych rozporządzeniami ograniczeń, jest w związku z tym nakładana z naruszeniem podstawowych praw i wolności konstytucyjnych. Rzecznik Praw Obywatelskich wykazał, iż Rada Ministrów świadomie zrezygnowała z wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, dlatego rządzący nie mogą powoływać się na nadzwyczajne okoliczności i usprawiedliwiać nimi daleko idących ograniczeń swobód obywatelskich wprowadzanych rozporządzeniami.