1 miesiąc temu
O roli notariatu w systemie ochrony prawnej obywateli debatowano podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej „Ochrona prawna jako instrument urzeczywistniania praw jednostki”, która odbyła się 10 października 2025 r. w Katowicach. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości we współpracy z Radą Izby Notarialnej w Katowicach oraz Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego.
Konferencję otworzył Minister Sprawiedliwości Waldemar Żurek, który w swoim wystąpieniu podkreślił istotną rolę notariuszy i notariatu. Minister wskazał, iż w wielu przypadkach czynności wykonywane dzisiaj przez sądy mogłyby zostać przekazane notariuszom, co przyczyniłoby się do ulepszenia postępowań. Zadeklarował również gotowość do wysłuchania postulatów środowiska notarialnego oraz zapoznania się z niedociągnięciami, z którymi spotykają się oni w sądach.
Następnie głos zabrał prof. Piotr Rylski, dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, który przypomniał, iż konferencja jest efektem współpracy pomiędzy instytutem a środowiskiem notarialnym – w lipcu 2025 r. podpisano bowiem porozumienie naukowe pomiędzy IWS a Krajową Radą Notarialną.
– Tematyka wydarzenia wpisuje się w jeden z fundamentalnych obszarów badawczych Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości związanych z analizą zakresu aktualnej kognicji sądów powszechnych i zdiagnozowania tych obszarów, w których może ona ulec ograniczeniu na rzecz innych organów i podmiotów udzielających ochrony prawnej. W szczególności niezależnego i kompetentnego notariatu – zaznaczył prof. Rylski.
Czynny udział w wydarzeniu wzięli przedstawiciele Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości. Podczas pierwszego panelu dyrektor IWS wygłosił referat pt. „Ochrona prawna a sprawowanie wymiaru sprawiedliwości”. Prelegent podkreślił, iż instytucje takie jak notariat mogą wspierać system ochrony praw jednostki. Wskazał na definicję pojęcia „wymiaru sprawiedliwości” i jego rozumienie w Konstytucji RP oraz relację, w jakiej to pojęcie pozostaje do „ochrony prawnej”. Podkreślił przy tym, iż ostatnie zmiany legislacyjne znacząco ingerują w wymiar sprawiedliwości powierzając wiele z jego przejawów organom pozasądowym. W związku z tym konieczne jest precyzyjne rozgraniczenie, w obszarze prawnym, czynności zastrzeżonych wyłącznie dla sędziów. Co do pozostałych ustawodawca ma bowiem pewną swobodę co do wyboru adekwatnej drogi, biorąc pod uwagę względy celowościowe i funkcjonalne.
Rola notariusza jako organu ochrony prawnej najsłabszych uczestników obrotu prawnego była tematem drugiego panelu. Z wykładem pt. „Umowa dożywocia w aktualnych realiach społecznych” wystąpił przedstawiciel IWS dr hab. Bogusław Lackoroński. Prelegent przeanalizował kwestię umów dożywocia, zwracając uwagę na zachowanie swobody stron oraz interesów dożywotnika. Przedstawił także obawy stron przed zawieraniem takich umów, wspominając o nieświadomości obywateli oraz ogólnej niechęci do wprowadzania formalnych procedur prawnych w relacje rodzinne.
O zakresie czynności związanych z zarządem majątkiem dziecka objętych obowiązkiem uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego opowiadał z kolei dr hab. Maciej Domański, zastępca dyrektora instytutu. Omówił on pojęcia czynności przekraczających i nieprzekraczających zakres zwykłego zarządu, które budzą wiele wątpliwości, a niespójności prowadzą do namnażania spraw sądowych “z ostrożności”. Prelegent przywołał także swoje propozycje zmian w prawie, m.in. poszerzenie autonomii rodziców czy wprowadzenie jako zasady możliwości dokonywania czynności z zakresu zarządu, z kontrolą sądu jedynie w wyjątkowych przypadkach.
W trzecim panelu eksperci skupili się na rejestrach notarialnych, które wzmacniają bezpieczeństwo obrotu prawnego. Dyskutowano m.in. o funkcjonowaniu rejestrów umów majątkowych małżeńskich, pełnomocnictw sporządzanych w formie aktu notarialnego oraz o perspektywach rozwoju Notarialnego Rejestru Testamentów.
Merytoryczna dyskusja z udziałem przedstawicieli nauki, praktyki notarialnej oraz instytucji publicznych pozwoliła na szerokie spojrzenie na aktualne wyzwania stojące przed notariatem. Podkreślano, iż notariat pełni kluczową rolę w zapewnianiu ochrony prawnej obywateli i może w wielu wypadkach poszerzać jej zakres w przyszłości.
