1 dzień temu
Kluczowe zmiany
- Ograniczenie katalogu czynów karalnych – nowelizacja poszerza zakres czynów, za które dane nieletniego nie będą umieszczane w Rejestrze z dostępem ograniczonym. Ma to na celu usunięcie obecnego, nielogicznego „paradoksu prawnego”.
- Wprowadzenie jasnej normy proceduralnej – orzeczenie sądowe będzie musiało zawierać wyraźne stwierdzenie o umieszczeniu danych o osobie we właściwym Rejestrze lub o wyłączeniu z niego. Zakończy to dotychczasową praktykę, w której wpis do Rejestru następował automatycznie, bez wyraźnego rozstrzygnięcia w wyroku.
Korekta w Rejestrze Sprawców Przestępstw na tle seksualnym
Dotychczasowe przepisy, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 PrzestSekU, prowadziły do sytuacji, w której dane nieletniego, który dopuścił się współżycia seksualnego z innym małoletnim poniżej 15. roku życia (za obopólną zgodą), nie były umieszczane w Rejestrze. Jednocześnie, dane nieletniego, który popełnił czyn o znacznie niższym ładunku karygodności, taki jak złożenie propozycji seksualnej za pośrednictwem Internetu, były automatycznie wpisywane do Rejestru. Taki stan rzeczy był powszechnie uznawany za nielogiczny i nieproporcjonalny.
Projektowana nowelizacja ma za zadanie wyeliminować ten paradoks. Poszerza ona katalog wyłączeń o czyny karalne z art. 200 § 1, 3 i 4 KK oraz z art. 200a § 2 KK. W praktyce oznacza to, iż dane nieletniego nie będą już umieszczane w Rejestrze, gdy dopuścił się czynów polegających m.in. na:
- prezentowaniu małoletniemu treści pornograficznych,
- prezentowaniu małoletniemu czynności seksualnej w celu zaspokojenia seksualnego,
- składaniu małoletniemu propozycji seksualnych za pośrednictwem Internetu.
Zmiana ta ma doprowadzić do sytuacji, w której sankcje prawne będą bardziej adekwatne do wagi popełnionego czynu, a młodzi ludzie, którzy popełnili mniej poważne wykroczenia, nie będą ponosić niewspółmiernie wysokich, długotrwałych konsekwencji w postaci wpisu do Rejestru, którego usunięcie następuje co do zasady po upływie 10 lat od osiągnięcia pełnoletności.
Sądowe orzeczenie o wpisie do Rejestru
Projekt nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich, której celem jest sanacja istniejących deficytów prawnych, wprowadza najważniejsze zmiany mające na celu zwiększenie przewidywalności i transparentności orzeczeń sądowych. Dotychczasowy system, w którym wpis do Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym następował automatycznie, był powszechnie krytykowany jako „pułapka proceduralna” dla stron postępowania, w tym dla samych sprawców i ofiar. Nowe przepisy mają zapewnić, iż żadne rozstrzygnięcie dotyczące wpisu do Rejestru nie pozostanie „ukryte”.
Dotychczas umieszczenie danych sprawcy w Rejestrze było automatycznym i niewidocznym skutkiem prawomocnego wyroku skazującego. Sąd nie miał obowiązku informować o tym wprost w treści orzeczenia, a wpis następował z mocy prawa. To rozwiązanie było krytykowane, m.in. przez Rzecznika Praw Obywatelskich, ponieważ osoby te mogły nie być świadome konsekwencji wyroku, co ograniczało ich prawo do złożenia odwołania we właściwym czasie.
Nowelizacja ma na celu realizację zasady sprawiedliwości proceduralnej, wywiedzionej z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z nowymi przepisami, każde orzeczenie w sprawie o przestępstwo lub czyn karalny będzie musiało zawierać wyraźne rozstrzygnięcie w kwestii Rejestru. Oznacza to, że:
- Jeśli sąd zdecyduje o wpisie do Rejestru, musi to stwierdzić w wyroku.
- Jeśli sąd zdecyduje o wyłączeniu danych z Rejestru, musi to również wyraźnie orzec.
To rozwiązanie zapewnia pełną informację i przewidywalność prawną, co jest najważniejsze dla zaufania obywateli do państwa i prawa. Dodatkowo, nowelizacja wprowadza procedurę, która pozwoli na uzupełnienie orzeczenia o to rozstrzygnięcie, jeżeli zostanie ono pominięte. Stronom i pokrzywdzonemu zostaje także zagwarantowane prawo do zaskarżenia decyzji sądu w tej kwestii.
Wyzwania wdrożeniowe i harmonogram
Nowe przepisy nie wejdą w życie natychmiast. Projektowana ustawa przewiduje vacatio legis wynoszące 36 miesięcy od dnia ogłoszenia. Tak długi okres przejściowy jest konieczny ze względu na szeroki zakres modyfikacji, jakie muszą zostać wprowadzone w systemie teleinformatycznym Krajowego Rejestru Karnego.
Projekt ustawy reguluje również kwestie przejściowe:
- nowe zasady dotyczące jawności wyroku nie będą stosowane do spraw prawomocnie zakończonych przed wejściem ustawy w życie,
- w ciągu 2 miesięcy od wejścia w życie nowelizacji, Minister Sprawiedliwości wykreśli z rejestru dane tych nieletnich, których czyny, na mocy nowych przepisów, nie podlegają już gromadzeniu.
Nowelizacja jest krokiem w kierunku bardziej humanitarnego i sprawiedliwego systemu prawnego, który w większym stopniu uwzględnia dobro małoletnich sprawców, nie zapominając jednocześnie o konieczności ochrony ofiar. Szczególny nacisk położono na rozszerzenie ochrony prawnej małoletnich, obejmującej:
- wprowadzenie mechanizmów uniemożliwiających długotrwałe piętnowanie młodych osób poprzez jawne rejestry karne,
- wsparcie resocjalizacyjne i edukacyjne, mające na celu skuteczną reintegrację społeczno-edukacyjną,
- ochronę danych osobowych nieletnich wrażliwych z punktu widzenia rozwoju psychicznego i społecznego,
- ograniczenie dostępu do informacji o czynach nieletnich, które nie stanowią zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego, co przeciwdziała stygmatyzacji i wykluczeniu społecznemu.
Dzięki tym rozwiązaniom system prawny bardziej kompleksowo reaguje na potrzeby młodych sprawców, równocześnie utrzymując równowagę między ochroną dobra społecznego a dbałością o przyszłość i rozwój małoletnich.
