O zagadnieniu prowadzenia działalności gospodarczej przez małoletniego

Problem prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby niemające pełnej umiejętności czynności prawnych z pewnością będzie szeroko dyskutowany już w przyszłym roku. Prawdopodobnie od października 2024 r. przedsiębiorcami będą mogli być również małoletni. Analizując zagadnienie należy podkreślić, iż słusznie zwraca się uwagę na istnienie luki prawnej i potrzebę uregulowania problemu. Kiedyś drobne kwoty otrzymywane przez małoletnie osoby za przysłowiowe skoszenie trawnika zmieniły się dziś w pieniądze o znacznej wartości z tytułu współprac reklamowych czy monetyzacji na popularnych mediach społecznościowych. Poprzez niemal nieograniczony dostęp do Internetu przychody z działalności w sieci mogą być osiągane przez najmłodszych użytkowników.

Ustawodawca w w tej chwili obowiązującym stanie prawnym nie rozstrzygnął jednoznacznie w jaki sposób kształtuje się możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby o ograniczonej umiejętności czynności prawnych. Publicznoprawna definicja przedsiębiorcy wskazuje, iż jednym z przymiotów przedsiębiorcy jest posiadanie umiejętności czynności prawnej. Doktryna nie jest zgodna co do tego, czy podmiot taki musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych[1]: zwolennicy odniesienia tej definicji także do osób posiadających ograniczoną zdolność do czynności prawnych podnoszą, iż brak literalnego wskazania w treści przepisu wymogu pełnej zdolności przesądza o zamiarze zastosowania definicji także w przypadku małoletnich czy częściowo ubezwłasnowolnionych przedsiębiorców. Dyskusja w tym przedmiocie choć ma charakter doktrynalny może rzutować na praktyczne aspekty – znane są orzeczenia, w których sąd za przedsiębiorcę w rozumieniu publicznoprawnym uznaje podmiot spełniający ustawowe przesłanki i posiadający pełną zdolność do czynności prawnych[2] uzasadniając to koniecznością dokonywania czynności prawnych wykraczających poza zakres umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego[3]. Na gruncie powyższych rozważań i ich znaczenia dla pewności prawa i jego stosowania pozytywnie należy ocenić pomysł wprowadzenia jednoznacznych regulacji w przedmiocie prowadzenia działalności gospodarczej przez małoletniego (nie należy pominąć faktu, iż ustawodawca przewidział stosowanie przepisów także do pełnoletnich osób posiadających ograniczoną zdolność prawną).

Warto przyjrzeć się w tym miejscu rozwiązaniu jakim jest działalność nieewidencjonowana uregulowanej w art. 5 Ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców[4], zgodnie z którym nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r. poz. 2207), i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej. Potoczny „biznes na próbę” to nieskomplikowany sposób działania nieograniczony koniecznością legitymowania się pełną zdolnością do czynności prawnych. Działalność nierejestrowana przestaje być pomocnym mechanizmem, gdy miesięczny przychód przekracza dozwolony limit. Wraz z jego przekroczeniem powstaje obowiązek wpisu do odpowiedniego rejestru, a wnioski takie są przez małoletnich składane, na co wskazuje się w ocenie regulacji wprowadzającej przepisy o małoletnich przedsiębiorcach. W 2021 r. takich wniosków do CEIDG wpłynęło 13, z czego zarejestrowano 4 takie działalności, a w 2022 r. na 45 wniosków 28 spowodowało zarejestrowanie działalności[5]. Pomimo widocznej tendencji wzrostowej trudno w pełni analizować powyższe dane z uwagi na ich niewielki zakres.

Ocenę proponowanych zmian trzeba zacząć od przytoczenia nowych regulacji i proponowanych rozwiązań. Ustawodawca projektując zmiany odpowiada się za możliwością prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby małoletnie, a więc nieposiadające pełnej umiejętności czynności prawych, bez konieczności działania przez pełnomocnika czy przedstawiciela ustawowego (tak funkcjonują małoletni przedsiębiorcy na gruncie w tej chwili obowiązujących przepisów[6]), co miałoby w ocenie pomysłodawcy nie ograniczać swobody w prowadzeniu działalności przez małoletnich. W ustawie mają być przewidziane także mechanizmy chroniące niedoświadczonego przedsiębiorcę, na przykład dodany art. 21¹ Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym małoletni przedsiębiorca, który ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, może bez zgody przedstawiciela ustawowego dokonać czynności prawnych dotyczących działalności gospodarczej lub zawodowej, o ile posiada zezwolenie sądu opiekuńczego na wykonywanie działalności osobiście. Tutaj kształtuje się pełniejszy obraz projektowanych zmian, które zakładają konieczność zwrócenia się do sądu opiekuńczego w celu wydania zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej przez małoletniego. Trudno ocenić, jak w praktyce będą rozpatrywane takie wnioski i czy – często długa – ścieżka sądowa nie będzie zniechęcająca dla przyszłych młodych przedsiębiorców. W ocenie dokonywanej przez sąd opiekuńczy ma pomóc wprowadzany art. 21² Kodeksu cywilnego, stosownie do którego w przypadku gdy działalność gospodarcza lub zawodowa sprzeciwia się dobru małoletniego przedsiębiorcy, sąd opiekuńczy może zakazać tej działalności albo ją ograniczyć. Pozytywnie należy odnieść do wprowadzenia do regulacji pojęcia „dobra małoletniego”, które stanowi filar i oś wykładni całego prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz zostało dokładnie zbadane i dookreślone w doktrynie i orzecznictwie jako jedna z zasad prawa rodzinnego[7].

Sąd opiekuńczy w drodze postanowienia będzie orzekał o zezwoleniu, zakazie albo ograniczeniu małoletniemu działalności gospodarczej. Wprowadzane zmiany oprócz nowych regulacji materialnych wymagają dostosowania procedury cywilnej do nowego typu spraw. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazuje się, iż wniosek o zezwolenie sądu opiekuńczego na podjęcie działalności gospodarczej będzie mógł złożyć małoletni albo jego przedstawiciel ustawowy, kurator lub opiekun. Wniosek o orzeczenie przez sąd opiekuńczy zakazu albo ograniczenia podjęcia lub wykonywania działalności gospodarczej małoletniemu albo osobie pełnoletniej, która nie ma pełnej umiejętności czynności prawnych, będzie mógł złożyć natomiast przedstawiciel ustawowy, kurator, opiekun lub osoba, która ma w tym interes prawny. Sąd podejmując decyzję w tym przedmiocie bada takie okoliczności jak stopień rozwoju umysłowego, stan zdrowia i stopień dojrzałości małoletniego dziecka, a także – jak już podjęto – zezwolenie na podjęcie lub wykonywanie działalności gospodarczej przez małoletniego nie będzie mogło być wydane o ile sprzeciwia się to dobru małoletniego, a ponadto stopień rozwoju umysłowego, stan zdrowia i stopień dojrzałości małoletniego będzie pozwalał na wykonanie działalności osobiście.

Jeżeli małoletni otrzyma zezwolenie sądu, oryginał zezwolenia bądź uwierzytelnioną kopię będzie przedkładał wraz z wnioskiem o wpis do rejestru. Zmiany przewiduje się także w samych systemach, gdzie będzie musiała być zamieszczona wzmianka o wydanym przez sąd opiekuńczy zezwoleniu oraz o wszelkich zmianach takich jak cofnięcie zezwolenia.

Należy negatywnie ocenić rygoryzm ustawodawcy wyrażony w proponowanej zmianie w ustawie Prawo przedsiębiorców, zgodnie z którą małoletni bez zezwolenia sądu nie może działalności gospodarczej podjąć. Zdaje się, iż wyłączona tym samym zostanie możliwość podejmowania działalności przez małoletnich działających przez pełnomocnika czy przedstawiciela ustawowego, co przyczyni się do znacznego obciążenia sądów opiekuńczych. Sądownictwo z brakami kadrowymi i płacowymi otrzyma więc szereg nowych obowiązków poprzez prowadzenie omawianych regulacji.

Proponowane zmiany mają wejść w życie 1 października 2024 r. Tak odległy termin wprowadzenia nowych przepisów pozwoli na dostosowanie formularzy oraz zgłoszenie wszelkich poprawek do projektu. Warto zaznaczyć, iż procedowane regulacje są na bardzo wczesnym etapie – brzmienie omawianych powyżej artykułów może zostać zmodyfikowane. Choć sama idea stworzenia systemu prawnego bez luk w nim występujących jest słuszna, pozostaje pytanie o zastosowanie regulacji w ujęciu praktycznym i kolejne obciążenia dla sądownictwa z tym związane. Pomocne mogą być dane statystyczne, które wskażą na liczbę wniosków skierowanych do CEIDG przez małoletnich w 2023 r. Niemniej jednak uregulowanie problemu z pewnością przyczyni się do płynności prowadzenia działalności gospodarczej przez małoletnich.

[1] „Należy przyjąć, iż status przedsiębiorcy może uzyskać osoba fizyczna mająca co do zasady przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, w której imieniu i na której rachunek działa przedstawiciel ustawowy (tak również m.in. M. Szydło, Swoboda działalności gospodarczej, s. 71; A. Bierć, Sytuacja prawna przedsiębiorcy, s. 10 i n.). W literaturze wyrażono także pogląd odmienny, zgodnie z którym w obecnym stanie prawa określenie „wykonywanie działalności gospodarczej we własnym imieniu” (zob. cechy działalności gospodarczej wskazane w art. 3 PrPrzed i komentarz do tej artykułu) w odniesieniu do osób fizycznych oznacza możliwość działania tej osoby w charakterze przedsiębiorcy jedynie w warunkach pełnej umiejętności czynności prawnych (tak A. Powałowski, Wykonywanie działalności gospodarczej, s. 357–366)” G. Kozieł (red.), Prawo przedsiębiorców [w:] G. Kozieł (red.), Prawo przedsiębiorców. Przepisy wprowadzające do Konstytucji Biznesu. Komentarz. Warszawa 2019

[2] Por. Wyrok SA w Warszawie z 22.04.2009 r., VI ACa 1083/08, Apel.-W-wa 2009, nr 4, poz. 38.

[3] Por. art. 14 § 2 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.).

[4] Dz. U. z 2023 r. poz. 221 z późn. zm.

[5] Za: https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12371407/12964165/12964166/dokument616013.pdf

[6] M. Zdyb, G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, Prawo przedsiebiorców. Komentarz, Warszawa 2019

[7] Por. A. Partyk, Dobro dziecka jako wartość nadrzędna przy orzekaniu o władzy rodzicielskiej, LEX/el. 2020