Które owady można stosować w produktach spożywczych w Europie? Jakie są wymogi stosowania owadów w żywności i kto może wprowadzać nową żywność do obrotu?
Owady przeznaczone do spożycia przez ludzi (całe, jak również ich części) na rynku Unii Europejskiej kwalifikowane są jako tzw. nowa żywność. Jest to taka kategoria żywności, która może być wprowadzana na rynek i stosowana jako składnik innych produktów, wyłącznie, gdy:
- spełnia kryteria wskazane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2283 w sprawie nowej żywności,
- wydano wobec niej zezwolenie na wprowadzenie na rynek Unii,
- została wpisana do unijnego wykazu nowej żywności, który znajduje się w załączniku do Rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2017/2470 z dnia 20 grudnia 2017 r. ustanawiającego unijny wykaz nowej żywności.
W wykazie tym znajdziemy szczegółowe informacje dotyczące autoryzowanej nowej żywności, m.in. jaki dokładnie rodzaj żywności jest dopuszczony do obrotu, jakie są warunki stosowania nowej żywności, maksymalne jej poziomy w produktach spożywczych, a także szczególne wymogi dotyczące etykietowania.
W wykazie znajdują się również informacje na temat czasowej wyłączności obrotu produktami dopuszczonymi na rynek na podstawie danych naukowych. Ochrona danych naukowych dostarczonych przez wnioskodawcę na poparcie bezpieczeństwa nowej żywności w ramach procedury jej autoryzacji ma na celu ochronę inwestycji dokonanych przez wnioskodawców podczas gromadzenia informacji i danych na poparcie tego wniosku. Dostarczone dane naukowe są chronione przez okres pięciu lat. Czas ten nie podlega przedłużeniu. Dostarczone dane nie mogą być w tym czasie wykorzystane na poparcie innego wniosku (wyłączność danych), a produkt dopuszczony na podstawie zebranych informacji może być wprowadzany do obrotu tylko przez posiadacza zezwolenia (wyłączność rynkowa).
W odniesieniu do owadów, pierwsze zezwolenie dotyczyło możliwości wprowadzania na rynek UE całych lub sproszkowanych suszonych larw mącznika młynarka (Tenebrio molitor). Zostało ono wydane 22 czerwca 2021 roku na podstawie Rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2021/882. W okresie ochrony danych żywność ta może być wprowadzana na rynek w Unii wyłącznie przez przedsiębiorstwo SAS EAP Group, chyba iż kolejny wnioskodawca uzyska zezwolenie na przedmiotową nową żywność bez powoływania się na zastrzeżone dowody naukowe lub dane naukowe objęte ochroną zgodnie z art. 26 rozporządzenia (UE) 2015/2283 lub za zgodą SAS EAP Group. Ochrona danych trwa do 22 czerwca 2026 roku. Nowa żywność jest oznaczana w ramach etykietowania zawierających ją środków spo-żywczych jako „suszone larwy mącznika młynarka (Tenebrio molitor)”.
W wykazie wskazano, iż na etykiecie środków spożywczych zawierających suszone larwy mącznika młynarka obowiązkowo należy zamieścić informację, iż składnik ten może powodować reakcję alergiczną u konsumentów, u których stwierdzono alergię na skorupiaki i produkty pochodne oraz na roztocza kurzu domowego. Z wykazu wynika również, iż informacja ta powinna być umieszczona w pobliżu wykazu składników. Określono w nim także maksymalne poziomy zawartości tej żywności w różnorodnych produktach. Przykładowo, w produktach białkowych maksymalny poziom wynosi 10g/100g.
Drugie zezwolenie zostało udzielone wobec szarańczy wędrownej (Locusta migratoria) w postaci mrożonej, suszonej i sproszkowanej. Może być ona wprowadzana na rynek lub stosowana w produktach spożywczych wyłącznie przez przedsiębiorstwo Fair Insects BV. Spółka uzyskała zezwolenie 5 grudnia 2021 r. na podstawie zastrzeżonych dowodów i danych naukowych, które są objęte ochroną do
5 grudnia 2026 r. Inni przedsiębiorcy mogą wprowadzać do obrotu szarańczę wędrowną jako nową żywność i wykorzystywać ją w produktach spożywczych, o ile uzyskają zezwolenie bez powoływania się na dane naukowe objęte ochroną, lub za zgodą przedsiębiorstwa Fair Insects BV.
Nowa żywność jest oznaczana w ramach etykietowania za-wierających ją środków spożywczych jako „mrożona szarańcza wędrowna (Locusta migratoria)”, „suszona/sproszkowana szarańcza wędrowna (Locusta migratoria)” lub „sproszkowana cała szarańcza wędrowna (Locusta migratoria)”, w zależności od zastosowanej postaci. W ramach etykietowania środków spożywczych zawierających mrożoną, suszoną lub sproszkowaną postać szarańczy wędrownej (Locusta migratoria) zamieszcza się informację, iż składnik ten może powodować reakcję alergiczną u konsumentów, u których stwierdzono alergię na skorupiaki, mięczaki i produkty z nich uzyskane oraz na roztocza. Informację tę zamieszcza się w pobliżu wykazu składników. Nowa żywność jest dopuszczona do stosowania m.in. w sałatkach, napojach piwopodobnych, wędlinach oraz prze-tworzonych produktach z ziemniaków.
Ta sama spółka złożyła do Komisji w 2018 r. wniosek dotyczący wprowadzenia na rynek UE mrożonych, suszonych i sproszkowanych postaci świerszcza domowego (Acheta domesticus) jako nowej żywności. W Dzienniku Urzędowym UE pojawiło się rozporządzenie 2022/188 z 10 lutego 2022 r. zezwalające na wprowadzenie na rynek tej nowej żywności. Ochrona danych i wyłączność rynkowa trwa do 3 marca 2027 r. Nowa żywność jest oznaczana w ramach etykietowania zawierających ją środków spożywczych jako „mrożony Acheta domesticus (świerszcz domowy)”, „suszony/sproszkowany Acheta domesticus (świerszcz domowy)” w zależności od zastosowanej postaci. W ramach etykietowania środków spożywczych zawierających mrożoną, suszoną lub sproszkowaną postać Acheta domesticus (świerszcza domowego) zamieszcza się informację, iż składnik ten może powodować reakcje alergiczne u konsumentów, u których stwierdzono alergię na skorupiaki, mięczaki i produkty z nich uzyskane oraz na roztocza kurzu domowego. Informację tę zamieszcza się w pobliżu wykazu składników. Nowa żywność jest dopuszczona do stosowania m.in. w wyrobach piekarniczych, przekąskach na bazie mąki kukurydzianej czy suchych produktach na bazie makaronu.
W 2023 roku zezwolono również na wprowadzanie na rynek w Unii Europejskiej częściowo odtłuszczonego proszku z Acheta domesticus (świerszcza domowego). Wyłącznie przed-siębiorstwo Cricket One Co. Ltd jest upoważnione do wprowadzania na rynek w Unii tej nowej żywności do 24 stycznia 2028 r. Etykieta środków spożywczych powinna zawierać oświadczenie dotyczące potencjalnej reakcji alergicznej. Składnik jest dopuszczony do stosowania m.in. w chlebach i bułkach wieloziarnistych, batonach zbożowych, herbatnikach czy sosach.
Ponadto, spółka Ynsect NL B.V. otrzymała zezwolenie na wprowadzanie na rynek w Unii Europejskiej larw pleśniakowca lśniącego (Alphitobius diaperinus) w postaci mrożonej, pasty, suszonej i sproszkowanej. W okresie ochrony danych tj. do 26 stycznia 2028 r. nowa żywność może być wprowadzana na rynek w Unii wyłącznie przez przedsiębiorstwo Ynsect NL B.V. Na etykiecie suplementów diety zawierających larwy pleśniakowca lśniącego ma znajdować się informacja, iż nie powinny one być spożywane przez osoby poniżej 18 roku życia. Nowa żywność jest dopuszczona do stosowania m.in. w zupach, owsiankach, chlebach i bułkach czy batonach zbożowych.
Wzrost zainteresowania nową żywnością, opartą nie tylko na owadach, powoduje pojawienie się licznych pytań związanych z wyłącznością rynkową – instrumentem prawnym nie znanym dotąd na rynku spożywczym.
- Producenci produktów spożywczych, zwłaszcza suplementów diety, muszą zweryfikować, czy produkt, który chcą wprowadzić do obrotu nie jest wymieniony w wykazie nowej żywności. To, iż dany produkt jest kwalifikowany jako suplement diety, nie oznacza, iż nie jest również dopuszczony do obrotu jako nowa żywność! o ile tak jest, należy sprawdzić, do kiedy trwa okres wyłączności rynkowej, udzielony na rzecz podmiotu, który dostarczył dane na poparcie bezpieczeństwa nowej żywności. W okresie wyłączności rynkowej, trwającej pięć lat od udzielenia pozwolenia na obrót, jedynie ten podmiot może wprowadzać określoną nową żywność na rynek. Można oczywiście zawrzeć z podmiotem posiadającym wyłączne prawo wprowadzania na rynek stosowną umowę licencyjną, która powoli na sprzedaż danej nowej żywności na określonym rynku, np. w Polsce.
- W unijnym prawie żywnościowym „wprowadzanie na rynek” definiowane jest relatywnie szeroko i oznacza posiadanie żywności lub pasz w celu sprzedaży, z uwzględnieniem oferowania do sprzedaży lub innej formy dysponowania, bezpłatnego lub nie oraz sprzedaż, dystrybucję i inne formy dysponowania. Sam import nowej żywności nie stanowi jeszcze naruszenia wyłączności rynkowej. Natomiast posiadanie nowej żywności celu jej sprzedaży – już tak. Brak jest orzeczeń rozstrzygających przypadki graniczne, zwłaszcza występujące bezpośrednio przed wygaśnięciem okresu wyłączności. Można jednak wywodzić z przepisów, iż dopóki nowa żywność nie jest w pełni przygotowana do wejścia na rynek (np. nie pozostało przepakowana), nie można postawić podmiotowi ją posiadającemu na składzie zarzutu naruszenia okresu wyłączności. Oferowanie nowej żywności jeszcze w czasie trwającego okresu wyłączności rynkowej powinno wyraźnie wskazywać datę, od której będzie ona dostępna na rynku, już po wygaśnięciu wyłączności.
- Wyłączność rynkowa dotyczy jedynie pierwszego wprowadzenia nowej żywności na rynek Unii Europejskiej. Nowa żywność nabyta od uprawnionego z wyłącznego prawa lub nabyta za jego zgodą, może być następnie przedmiotem obrotu bez ograniczeń z tytułu obowiązującej wyłączności. Taka żywność może być również stosowana bez osoby trzecie w produktach spożywczych.
- Po upływie wyłączności rynkowej – udzielone zezwolenie jest generyczne tzn. żywność objętą zezwoleniem może wprowadzać na rynek każdy podmiot, pod warunkiem respektowania zakresu zezwolenia, warunków stosowania i etykietowania nowej żywności.
- Jeżeli osoba trzecia chce zawnioskować o dopuszczenie do obrotu żywności podobnej do tej już autoryzowanej, to po upływie 5 lat może powołać się na dane naukowe dostarczone przed pierwszego wnioskodawcę na poparcie (zwykle w ograniczonym zakresie) swojego wniosku. Kolejny wnioskodawca może ustalić z wnioskodawcą pierwotnym, iż może wykorzystać przedstawione przez tego ostatniego dane jeszcze przed upływem ich ochrony.
- Dopuszczenie do obrotu tego samego rodzaju nowej żywności na podstawie niezależnych danych, w okresie ochrony danych wynikających z pierwszego zezwolenia, nie może jednak stanowić podstawy do wydłużenia ogólnego pięcioletniego okresu ochrony danych i ochrony rynku przyznanych pierwotnemu wnioskodawcy.
- Pojawiły się w związku z tym obawy, iż konsumenci będą spożywać owady w żywności, nie wiedząc o tym. W tym zakresie należy mieć jednak na uwadze, iż zgodnie ze szczególnymi wymogami dotyczącymi etykietowania owadów, na opakowaniu produktu spożywczego obligatoryjnie powinna znaleźć się informacja o tym, iż owady znajdują się one w składzie produktu, wraz z informacją o wywoływaniu przez nie potencjalnej reakcji alergicznej.
- Uwaga! Oferowanie suplementów diety, które stanowią nową żywność, w Internecie i sprzedawanie jej za granicę prowadzi do naruszenia okresów wyłączności przedsiębiorców za granicą i może spowodować spory, które będą rozstrzygane przed sądami za granicą i na podstawie obcego prawa.
- Zalecamy daleko idącą ostrożność – o ile nie są Państwo pewni, czy, kiedy i gdzie można wprowadzać do obrotu nową żywność, zachęcamy do kontaktu.
Służymy pomocą, o ile potrzebują Państwo wsparcia w zakresie ustalenia:
- czy dany rodzaj żywności lub suplement diety jest objęty ochroną jako nowa żywność
- jak długo trwa okres wyłączności rynkowej
- czy produkt planowany do sprzedaży wchodzi w zakres zezwolenia na obrót nową żywnością
- czy osoba trzecia narusza Państwa okres wyłączności rynkowej bądź, czy Państwo naruszyli wyłączność rynkową.
