„Pozbycie się” w prawie odpadowym

Stan faktyczny

NSA rozpoznał skargę kasacyjną od wyroku WSA w Poznaniu z 19.8.2021 r., IV SA/Po 513/21, Legalis w sprawie ze skargi na decyzję SKO o nałożeniu obowiązku usunięcia odpadów. Skarga kasacyjna została oddalona.

Wcześniej WSA oddalił skargę. W skardze kasacyjnej wskazano m.in. zarzut naruszenie prawa materialnego, tj.: art. 3 ust. 1 pkt 6 i 19 oraz art. 26 ust. 1-2 ustawy z 14.12.2012 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 699; dalej: OdpadyU) poprzez ich błędne zastosowanie, w sytuacji gdy przedmioty znajdujące się na działce nie stanowiły odpadu albowiem były to przedmioty pełnowartościowe, nie zużyte i nie uszkodzone, a co za tym idzie także poprzez przyjęcie, iż skarżący jest właścicielem odpadów.

Skarżąca wskazała, iż zarówno organy I i II instancji jak i WSA opierały się jedynie na dokumentacji fotograficznej znajdującej się w aktach i twierdzeniach o rzekomych zniszczonych i zużytych rzeczach zgromadzonych na działce, które na tej podstawie uznać należy za odpady. Jednocześnie organ dokonując kategorycznych sformułowań, nie ustalił jednak w żaden sposób, i nie wskazał na czym polegają rzekome zniszczenia i dlaczego, tj. według jakich kryteriów pełnowartościowy towar uznano za „zużyty”. Organ nie dysponował żadną merytoryczną wiedzą do ocen w tym zakresie. W oparciu o ww. argumenty należy stwierdzić, iż postępowanie organu, przyjęte przez Sąd I instancji, było zbyt ogólnikowe, aby na tej podstawie wyciągać tak daleko idące wnioski jak uznanie pełnowartościowych towarów za odpady.

Stanowisko NSA

NSA uznał, iż skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 6 OdpadyU, przez odpady rozumie się każdą substancję lub przedmiot, których właściciel pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany. Przepis ten stanowi implementację art. 3 pkt 1 dyrektywy 2008/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 19.11.2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 312, s. 3).

Istotnym elementem definicji odpadu jest pojęcie „pozbycie się”, które stanowi przesłankę do uznania za odpad. Oznacza ono zmianę sposobu użytkowania wskazanego przedmiotu, czyli użytkowanie w inny sposób niż nakazuje to przeznaczenie danego przedmiotu, a nowy sposób użytkowania mógłby wywoływać niekorzystne oddziaływanie na środowisko.

Z definicji zawartej w art. 3 ust. 1 pkt 6 OdpadyU wynika dwoista natura odpadu. Odpadem zatem pod pewnymi warunkami może stać się substancja lub przedmiot. Pojęcie „pozbywać się” należy interpretować w świetle celu ogólnego przepisów OdpadyU, którym jest ochrona zdrowia ludzi i środowiska przed szkodliwymi skutkami spowodowanymi przez substancję lub przedmiot, które mogą stać się odpadami oraz w świetle celów szczegółowych wynikających zasad gospodarki odpadami. Termin „pozbywać się”, który określa zakres stosowania pojęcia „odpad”, nie może zatem być interpretowany wąsko. Przy interpretacji pojęcia „pozbywać się” należy brać pod uwagę przede wszystkim obowiązujące normy prawne dotyczące procesów ponownego użycia, przetwarzania, recyklingu oraz odzysku poszczególnych rodzajów odpadów. Istotne znaczenie mają także standardy dotyczące bezpieczeństwa używania substancji lub przedmiotów. Pozbycie się substancji lub przedmiotu, które stają się odpadem powinno być także oceniane przez pryzmat zasad: zapobiegania odpadom oraz przezorności i materialnej odpowiedzialności sprawcy zanieczyszczającego środowisko. Decydujące znaczenie dla uznania danego przedmiotu za „odpad” ma jego stan oraz wola jego poprzedniego posiadacza.

O kwalifikacji danego przedmiotu jako odpadu rozstrzyga przesłanka pozbycia się, stanowiąca działanie faktyczne, zamierzone lub nakazane (animus). Przesłankę tę można więc ocenić wyłącznie na podstawie zachowania posiadacza przedmiotu, z uwzględnieniem okoliczności obiektywnych umożliwiających odtworzenie zamiaru, jaki mu przyświecał w stosunku do tego przedmiotu. Chodzi tu o zasadniczą zmianę jego wykorzystania, odmienną od głównego przeznaczenia, do którego przestał on się nadawać, zwłaszcza gdy zmiana ta może spowodować negatywne następstwa dla człowieka lub środowiska (por. wyrok NSA z 16.9.2015 r., II OSK 2920/13, Legalis; wyrok NSA z 27.1.2022 r., III OSK 993/21, Legalis).

W świetle orzecznictwa TSUE zakwalifikowanie substancji lub przedmiotu jako „odpadów” wynika przede wszystkim z zachowania posiadacza i ze znaczenia terminu „pozbywać się”. Pojęcie „pozbywać się” należy interpretować z uwzględnieniem celu dyrektywy 2008/98/WE, którym zgodnie z motywem 6 dyrektywy 2008/98/WE jest zmniejszenie negatywnych skutków wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Pojęcie to wymaga również wykładni w świetle art. 191 ust. 2 TFUE, który stanowi, iż polityka UE w dziedzinie środowiska stawia sobie za cel wysoki poziom ochrony i opiera się w szczególności na zasadach ostrożności i działania zapobiegawczego. Wynika z tego, iż sensu largo pojęcie „pozbywać się” obejmuje zarówno „odzysk”, jak i „unieszkodliwianie” danej substancji lub przedmiotu w rozumieniu art. 3 pkt 15 i 19 dyrektywy 2008/98/WE.

Z orzecznictwa TSUE wynika także, iż to, czy są to „odpady” w rozumieniu dyrektywy 2008/98/WE, należy potwierdzić w świetle wszystkich okoliczności, z uwzględnieniem celu tej dyrektywy i jej skuteczności, która nie powinna zostać naruszona. Pewne okoliczności mogą zatem stanowić wskazówkę występowania działania polegającego na pozbywaniu się, zamiaru pozbycia się lub zobowiązania do pozbycia się substancji lub przedmiotu w rozumieniu art. 3 pkt 1 dyrektywy 2008/98/WE. Jednocześnie nie budzi wątpliwości, iż pojęcie odpadów nie wyklucza substancji i przedmiotów, które mogą zostać ponownie gospodarczo wykorzystane. System nadzoru i gospodarowania ustanowiony dyrektywą 2008/98/WE ma bowiem na celu objęcie swoim zakresem wszystkich przedmiotów i substancji, których ich właściciel się pozbywa, choćby o ile mają one wartość handlową i są gromadzone z powodów handlowych do celów recyklingu, regeneracji lub ponownego wykorzystania (zob. wyroki: z 24.6.2008 r., Commune de Mesquer, C-188/07, Legalis; z 3.10.2013 r., Brady, C-113/12, Legalis).

NSA uznał, iż przedmioty znajdujące się na danej nieruchomości stanowią odpad. Świadczą o tym następujące okoliczności, które zasadnie WSA wziął pod rozwagę: brak jest przesłanek świadczących o tym, iż przedmioty te stanowiły pełnowartościowy towar. Z ustaleń organów dokonanych m.in. w oparciu o oględziny, wynika, iż Skarżąca kasacyjnie gromadziła w części budynku gospodarczego w workach i pojemnikach zabawki z tworzywa sztucznego ze śladami zużycia, kasety z taśmami, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte zabrudzone taśmy z tworzywa sztucznego, uszkodzone opakowania z tworzywa sztucznego oraz zużyte opony. W trakcie oględzin stwierdzono także rozsypane odpady z tworzywa sztucznego, a na terenie działki uszkodzone palety drewniane oraz odpady zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, części karoserii samochodu, złom metalowy, odpady z żużla i popiołu, fragmenty opakowań z płyt z tworzywa sztucznego. W szklarni zaś zostały zmagazynowane pakiety z kartonami zawierającymi płyty CD i DVD. Wytwórca odpadów umieścił na pakietach etykiety recycling, co niezbicie świadczy, iż zamiarem wytwórcy było pozbycie się tych przedmiotów.

Nie można więc przyjąć za uzasadnione twierdzenie skarżącej kasacyjnie, iż nie była ona właścicielem odpadów, gdyż były to przedmioty pełnowartościowe, które miały zostać przepakowane. Całość okoliczności, rodzaj zgromadzonych materiałów, jak i znajdujący się na etykietach napis: recycling przesądza, iż zasadnie organy ustaliły iż w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z odpadami.

Komentarz