Rejestrowane związki partnerskie – nowy projekt ustawy

Cele projektowanej ustawy

Jak wynika z założeń, celem projektu jest wprowadzenie instytucji rejestrowanego związku partnerskiego do polskiego porządku prawnego i tym samym wykonanie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12.12.2023 r., Przybyszewska i inni przeciwko Polsce, 11454/17, Legalis. ETPCz stwierdził naruszenie przez Polskę art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4.11.1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284), tj. prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego. Zgodnie z orzeczeniem, Polska jest zobowiązana do zapewnienia ram prawnych umożliwiających parom tej samej płci odpowiednie uznanie i ochronę ich związku. Instytucja rejestrowanych związków partnerskich będzie dostępna dla par tej samej płci oraz dla par różnej płci.

Zakres przedmiotowy ustawy

Jako rozwiązanie problemu braku uznania i ochrony związków nieformalnych wskazuje się uchwalenie ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich. Jej projekt przedstawiła ministra do spraw równości, Katarzyna Kotula. Głównym celem projektowanej ustawy jest zapewnienie parom nie będącym w związkach małżeńskich możliwości formalnego uznania ich związku.

Projektowana ustawa ma uregulować kwestie, które dotychczas były dostępne jedynie dla małżeństw, takie jak:

Rejestracja związku partnerskiego

Jak przewiduje projekt, rejestrowany związek partnerski mogą zawrzeć dwie osoby pełnoletnie, stanu wolnego, niezależnie od płci.

Rejestrowany związek partnerski będzie mieć wpływ na stan cywilny osoby, w związku z tym zapewnienie o braku przeszkód do jego zawarcia składane będzie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, który oceni zdolność partnerów do zawarcia rejestrowanego związku partnerskiego i dokona wpisu do rejestru związków partnerskich.

Po rejestracji para uzyska pełne prawa wynikające z projektowanej ustawy, w tym m.in. prawo do wspólnej własności i dziedziczenia.

Majątek wspólny partnerów

Projekt zawiera również uregulowania dotyczące wspólnego majątku – z chwilą zawarcia rejestrowanego związku partnerskiego osoby wchodzące w rejestrowany związek partnerski łączyć będzie ustrój rozdzielności majątkowej.

Co istotne, osoby w rejestrowanym związku partnerskim będą mogły poprzez umowę zawartą w formie aktu notarialnego (umowa majątkowa partnerska) ustanowić wspólność majątkową (wspólność partnerską) obejmującą przedmioty majątkowe określone w tej umowie (wspólny majątek partnerski). Umowa taka może poprzedzać zawarcie rejestrowanego związku partnerskiego.

Prawa i obowiązki partnerów

Partnerzy w zarejestrowanym związku partnerskim będą mieli możliwość wspólnego rozliczania podatków oraz ubiegania się o wspólne kredyty i pożyczki. Projektowana ustawa przewiduje również prawo do uzyskiwania informacji medycznych o partnerze, co jest szczególnie istotne w przypadkach nagłych sytuacji zdrowotnych. Jednocześnie projekt nie przewiduje możliwości adopcji dzieci przez osoby pozostające w związkach partnerskich, co pozostaje kwestią kontrowersyjną i wywołującą spory.

Ustawa wprowadzająca ustawę o rejestrowanych związkach partnerskich

Zarówno projektowana ustawa, jak i projekt ustawy wprowadzającej, zawierają przepisy umożliwiające wykonanie wyroku ETPCz nr 11454/17, z którego wynika obowiązek zapewnienia parom tej samej płci ochrony, która powinna obejmować aspekty materialne (alimenty, opodatkowanie, dziedziczenie), a także prawa i obowiązki w zakresie wzajemnej pomocy.

Projekt ustawy wprowadzającej ustawę o rejestrowanych związkach partnerskich będzie zawierał przepisy nowelizujące w tej chwili obowiązujące przepisy ustaw w celu przyznania osobom w związkach partnerskich uprawnień w obszarze opieki zdrowotnej, zabezpieczenia społecznego, dziedziczenia i podatków.

W szczególności, ww. projekt:

1. rozszerzy definicję osoby bliskiej w ustawie z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 581);
2. przyzna prawo pochówku w ustawie z 31.1.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 576);
3. umożliwi dziedziczenie ustawowe po zmarłej partnerce/zmarłym partnerze oraz zwolnienie od podatku od spadków i darowizn oraz czynności cywilnoprawnych;
4. wprowadzi możliwość wspólnego rozliczania osób partnerskich, które zawarły umowę o wspólności majątkowej, jak również możliwość objęcia partnerki/partnera ubezpieczeniem zdrowotnym, reprezentowania partnerki/partnera przed urzędami i sądami;
5. wprowadzi prawo do renty rodzinnej w przypadku śmierci partnerki/partnera i do zasiłku opiekuńczego w przypadku konieczności sprawowania opieki nad chorą partnerką/chorym partnerem.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich jest w tej chwili przedmiotem intensywnych prac legislacyjnych. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to IV kwartał 2024 r. Rząd planuje, by nowe przepisy weszły w życie na początku przyszłego roku, co pozwoli na dostosowanie systemów prawnych i administracyjnych do nowych regulacji.