Uprawnienia związane z rodzicielstwem przysługujące ojcu dziecka

Nasz pracownik jest w wyjątkowej sytuacji i bardzo chcemy mu pomóc, ale nie wiemy jak. Jego żona nie jest nigdzie zatrudniona. Korzysta ze świadczenia pielęgnacyjnego na dziecko z niepełnosprawnością. Urodziła niedawno drugie dziecko. Zastanawiamy się czy nasz pracownik, ojciec dziecka, może skorzystać z uprawnień związanych z rodzicielstwem w przypadku niewykorzystanego urlopu macierzyńskiego matki? Czy przysługuje mu urlop rodzicielski?
Napisała do mnie Ania, HR Business Partner z Łodzi

Kiedy ojciec ma prawo do urlopu macierzyńskiego? Ustalenia z Kodeksu pracy

Jeżeli matka dziecka nie wykonuje pracy zarobkowej i w związku z tym nie podlega ubezpieczeniom społecznym, pracownik – ojciec dziecka ma prawo do urlopu macierzyńskiego tylko w sytuacji, gdy wystąpi jedna z okoliczności wymienionych w art. 180 § 15 Kodeksu pracy, tj. w przypadku:

1. zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,
2. porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem, o którym mowa w pkt 1, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,
3. niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem, o którym mowa w pkt 1, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji

W wyżej wymienionych przypadkach, pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią dziecka albo powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Urlop rodzicielski – niezależność od sytuacji zatrudnienia matki. Zmiany 2023

Fakt, iż matka dziecka nie pracuje, nie pozbawia pracownika – ojca dziecka, prawa do urlopu rodzicielskiego. Prawo do urlopu rodzicielskiego przysługuje pracownikom – rodzicom dziecka niezależnie od tego, czy matka nabyła prawo do urlopu macierzyńskiego, a choćby od tego, czy podlegała ubezpieczeniu w momencie urodzenia dziecka. Ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 26 kwietnia 2023 r. wprowadziła m.in. zmiany w zakresie udzielania urlopu rodzicielskiego. Zgodnie z nowymi przepisami pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:

1. 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka;
2. 43 tygodni – w przypadkach urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.

Dystrybucja urlopu rodzicielskiego między rodzicami – jak to działa?

Każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka. Oznacza to, iż rodzic dziecka może skorzystać maksymalnie z odpowiednio 32 lub 34 tygodni urlopu rodzicielskiego. Pozostałe 9 tygodni urlopu rodzicielskiego może wykorzystać drugi rodzic dziecka – o ile tego nie zrobi ta część urlopu przepadnie.

Rekomendacje Społeczności Pasjonatów Kadr, Płac i HR na Facebooku

Ojciec dziecka ma prawo do urlopu macierzyńskiego po 14-tu tygodniach od urodzenia dziecka niezależnie od tego, czy matka korzystała z urlopu macierzyńskiego. Ojcu dziecka należy udzielić urlopu macierzyńskiego (tacierzyńskiego) w wymiarze 6 tygodni i urlopu rodzicielskiego w łącznym wymiarze 32 tygodni. Nie jest wymagane (jako warunek prawa pracownika-ojca do urlopu), by matka dziecka była zatrudniona lub miała inny tytuł do ubezpieczenia od choroby lub macierzyństwa (zob. wyrok SN z 18 listopada 2020 r., III PK 53/19).

W tym roku została wprowadzona istotna zmiana, która uniezależniła prawo do urlopu rodzicielskiego od pozostawania matki dziecka w ubezpieczeniu z tytułu choroby i macierzyństwa. W związku z tym, iż mama dzieci pobiera świadczenie pielęgnacyjne na starsze dziecko, a zgodnie z obowiązującymi przepisami świadczenie pielęgnacyjne przyznawane jest opiekunom, którzy ze względu na konieczność sprawowania pieczy nad osobą z niepełnosprawnością nie podejmują zatrudnienia ani pracy zarobkowej, bądź są w konieczności z nich zrezygnować, z urlopu rodzicielskiego na drugie dziecko może skorzystać ojciec dziecka. Pracownik zgodnie w art. 182(1a) KP ma prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze 32 tygodni. Zgodnie z art. 182 (1d1) urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika – rodzica dziecka w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Co więcej pracownik nie musi korzystać z tego przywileju ciągiem. Art. 182(1c) KP: urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Dodatkowo w celu sprawowania opieki nad dzieckiem pracownik – ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni (jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach), nie dłużej jednak niż do: ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Aby móc skorzystać z urlopu ojcowskiego należy złożyć stosowny wniosek w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

W świetle nowych przepisów po nowelizacji Kodeksu pracy korzystanie z urlopu rodzicielskiego przez ojca dziecka nie jest zależne od pozostawania w zatrudnieniu (ubezpieczeniu z tytułu choroby i macierzyństwa) matki dziecka w dniu porodu. w tej chwili urlop rodzicielski został oddzielony od urlopu macierzyńskiego i pracownik ojciec dziecka może go wykorzystać jako samodzielne uprawnienie. Zatem zgodnie z art. 182 (1a) Kodeksu pracy wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi do:
– 41 tygodni – w przypadku, urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
– 43 tygodni- w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.
Natomiast pracownicy – rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin “Za życiem”, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:
– 65 tygodni – w przypadku, urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
– 67 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.
Jednocześnie każdemu z rodziców dziecka będzie przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, przy czym tego prawa nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka – jest to nieprzenoszalna cześć urlopu rodzicielskiego. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje pracownicy – rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru 41/43 tygodni lub 65/67 tygodni. Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika – rodzica dziecka w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

Zatem w omawianej sytuacji ojcu dziecka na nowo narodzone dziecko przysługuje urlop rodzicielski w wymiarze 32 tygodni bez nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego wynoszącej 9 tygodni, w związku z tym, iż matka dziecka pozostaje bez zatrudnienia oraz dodatkowo urlop ojcowski w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia.
Nie mniej jednak z przepisów przejściowych art. 35 wynika, iż pracownik – rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (Dz. U. z 2020 r. poz. 1329 oraz z 2022 r. poz. 2140), który w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie znowelizowanej ustawy miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z części urlopu rodzicielskiego w wymiarze różnicy między wymiarem urlopu rodzicielskiego określonym w art. 182 (1a) § 2 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, a wymiarem urlopu określonym w art. 182 (1a) § 1 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym.
W związku z powyższym warto zaznaczyć, iż pracownik, który 2 sierpnia 2022 r. lub później był uprawniony do wykorzystania 16-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego nieudzielonej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim i dziecko nie ukonczyło 6 r.ż. i posiada zaświadczenie z ustawy “za życiem” będzie mógł skorzystać z dodatkowego 24 tygodniowego urlopu rodzicielskiego, dlatego też o ile w omawianym przypadku wystąpiła taka sytuacja wówczas ojciec dziecka może również ubiegać się o dodatkowy wydłużony o 24 tygodnie urlop rodzicielski na pierwsze dziecko, które jest niepełnoprawne o ile posiada ono zaświadczenie z ustawy za życiem.