Weryfikacja prawa do świadczeń rodzinnych cudzoziemców

Opis wprowadzonych zmian

Zakres i cel nowelizacji

Nowelizacja obejmuje zmiany w kilkunastu aktach prawnych. Zasadniczym założeniem ustawodawcy było wzmocnienie kontroli nad systemem przyznawania świadczeń rodzinnych oraz ograniczenie przypadków nienależnego ich pobierania przez osoby nieuprawnione. Uzasadnienie projektu wskazuje, iż dotychczasowe przepisy nie zapewniały dostatecznych narzędzi do weryfikacji faktycznego miejsca zamieszkania cudzoziemców, ich aktywności zawodowej oraz statusu pobytowego. Ponadto konieczne było dostosowanie polskiego systemu pomocy obywatelom Ukrainy do nowej fazy kryzysu migracyjnego, uwzględniając stopniowe ograniczanie pomocy socjalnej i kierowanie jej do najbardziej potrzebujących.

Zmiany w ustawach podatkowych

W art. 52zo ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 163) oraz art. 38wc i 38xb ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 278) przedłużono okres obowiązywania przepisów czasowych z 31.12.2025 r. do 31.12.2026 r. Zmiany mają charakter techniczny i służą zapewnieniu ciągłości stosowania ulg i zwolnień przewidzianych w przepisach przejściowych.

Zawody medyczne – doprecyzowanie zasad

W ustawie z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1287) wprowadzono m.in. 6-miesięczny termin na złożenie wniosku o przyznanie prawa wykonywania zawodu po uzyskaniu zgody oraz obowiązek informowania Ministra Zdrowia o każdej decyzji w tej sprawie. Analogiczne zmiany dotyczą zawodów pielęgniarki i położnej, w tym możliwości przedłużenia prawa wykonywania zawodu na okres nauki (maksymalnie 3 lata). Celem zmian jest usprawnienie nadzoru nad osobami wykonującymi zawody medyczne na podstawie zezwoleń czasowych i zapewnienie aktualności danych przekazywanych ministerstwu.

Ewidencja ludności i rejestr PESEL

Ustawa wprowadza nowy art. 18 ust. 1a ustawy z 24.9.2010 r. o ewidencji ludności (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 274; dalej: EwidLU), nakładając obowiązek osobistego stawiennictwa przy nadaniu numeru PESEL cudzoziemcom spoza UE, EOG i Szwajcarii. Wyjątek dotyczy jedynie dzieci urodzonych w Polsce. Podobny wymóg wprowadzono przy zameldowaniu.

Ponadto ustanowiono nowy art. 46a EwidLU, na mocy którego Minister Cyfryzacji przekazuje do rejestru prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej dane cudzoziemców z rejestru PESEL, w tym informacje o rodzicach dzieci. Dane te służą bieżącej weryfikacji statusu pobytu i zapobieganiu wielokrotnemu pobieraniu świadczeń na to samo dziecko.

Warunki przyznawania świadczeń rodzinnych

Nowelizacja ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1576; dalej: PomWychDzU) stanowi jeden z kluczowych elementów reformy. Zgodnie z nowym art. 1 ust. 2a–2g PomWychDzU, cudzoziemcy uzyskują prawo do świadczenia wychowawczego, jeżeli:

Warunek aktywności zawodowej nie dotyczy dzieci obywateli RP i dzieci z niepełnosprawnościami. ZUS może wstrzymać wypłatę świadczenia w razie wątpliwości co do miejsca zamieszkania rodziny. Wprowadzono też wymóg realizacji obowiązku szkolnego przez dziecko oraz definicję aktywności zawodowej, obejmującą różne tytuły ubezpieczeniowe. Zmiany te będą stosowane po raz pierwszy od 1.6.2026 r.

Weryfikacja danych i kooperacja instytucji

Nowe przepisy przewidują zintegrowany system wymiany informacji pomiędzy ZUS, Ministerstwem Cyfryzacji, Strażą Graniczną i innymi organami publicznymi. Umożliwia to weryfikację danych dotyczących tożsamości, statusu pobytu oraz aktywności zawodowej cudzoziemców. Przekazywanie danych odbywa się w trybie teletransmisji, a jego celem jest uszczelnienie systemu świadczeń i zapobieganie wyłudzeniom.

Pomoc obywatelom Ukrainy – nowy etap wsparcia

Najbardziej rozbudowany pakiet zmian dotyczy ustawy z 12.3.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 337; dalej: PomocUkrainaU). Zmodyfikowano kilkadziesiąt przepisów, z czego najważniejsze przedstawiamy poniżej.

Przedłużenie obowiązywania ustawy

Okres stosowania PomocUkrainaU został wydłużony do 4.3.2026 r. Zmiana ta zapewnia kontynuację ochrony tymczasowej i legalności pobytu obywateli Ukrainy na terytorium RP.

Weryfikacja statusu i danych osobowych

Wprowadzono nowe zasady weryfikacji danych obywateli Ukrainy przebywających w Polsce. Straż Graniczna może pozyskiwać fotografie z rejestru PESEL i porównywać je z danymi posiadanymi w swoich systemach. W przypadkach wątpliwości przewidziano możliwość zmiany statusu UKR na inny status pobytowy.

Zakwaterowanie i pomoc socjalna

Do 31.10.2025 r. obowiązują dotychczasowe zasady udzielania zakwaterowania zbiorowego. Od 1.11.2025 r. pomoc w tej formie będzie kierowana jedynie do określonych grup, takich jak osoby z niepełnosprawnościami, kobiety w ciąży, seniorzy czy rodziny z małymi dziećmi. Wprowadzono możliwość partycypacji w kosztach zakwaterowania oraz natychmiastowego wykwaterowania w przypadku naruszeń regulaminu.

Opieka zdrowotna i edukacja

Zmodyfikowano katalog świadczeń zdrowotnych przysługujących obywatelom Ukrainy. Dzieci do 18. roku życia zachowują prawo do świadczeń niezależnie od katalogu wyłączeń. W zakresie edukacji utrzymano szczególne zasady finansowania oświaty do 4.3.2026 r.

Postępowania i legalność pobytu

Nowy art. 100da PomocUkrainaU zawiesza bieg terminów załatwienia spraw o ochronę międzynarodową do 4.3.2026 r. oraz wyłącza stosowanie przepisów o bezczynności. Złożenie wniosku o pobyt czasowy przed tą datą utrzymuje legalność pobytu do czasu wydania decyzji.

Finansowanie i limity wydatków

Ustawa doprecyzowuje także zasady funkcjonowania Funduszu Pomocy oraz określa limity wydatków na lata 2025–2034 dla kluczowych instytucji: ZUS, Straży Granicznej i Ministerstwa Cyfryzacji.

Informatyzacja i usuwanie danych

Z ustawy z 17.2.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1557) uchylono art. 13aa, a Minister Cyfryzacji został zobowiązany do usunięcia danych użytkowników określonych systemów teleinformatycznych w terminie 30 dni od wejścia przepisu w życie.

Etap legislacyjny i wejście w życie

Ustawa z 12.9.2025 r. o zmianie niektórych ustaw w celu weryfikacji prawa do świadczeń na rzecz rodziny dla cudzoziemców oraz o warunkach pomocy obywatelom Ukrainy (Dz.U. z 2025 r. poz. 1301) weszła w życie 30.9.2025 r., z licznymi przepisami odroczonymi. Regulacje dotyczące pomocy obywatelom Ukrainy zachowują moc do 4.3.2026 r. Nowelizacja stanowi element systemowego uporządkowania pomocy socjalnej dla cudzoziemców oraz wprowadzenia bardziej precyzyjnych mechanizmów kontroli i wymiany danych pomiędzy instytucjami państwowymi.