Wzrost akcyzy to mniejszy popyt, ale też mniejsze wpływy z podatków. Raport IFP o rynku tytoniowym

Autor: Karolina Gemza

Wzrost kwotowej stawki akcyzy o 10% prowadzi do wzrostu wydatków konsumentów na zakup papierosów o ok. 1%, przy jednoczesnym spadku liczby sprzedawanych papierosów o ok. 9% – wynika z raportu IFP, opracowanego na zlecenie FWG.

Rynek wyrobów tytoniowych w Polsce odgrywa istotną rolę w krajowej i europejskiej gospodarce, zarówno pod względem wielkości produkcji, jak i eksportu. Polska jest drugim największym eksporterem wyrobów tytoniowych na świecie (po Chinach) i pierwszym w Europie.

Liczba osób palących w Polsce wciąż jest wysoka – do codziennego palenia w 2022 r. przyznało się aż 28,8% dorosłych Polaków (30,8% mężczyzn i 27,1% kobiet), a liczba ta ma tendencję wzrostową – wynika z raportu PAN „Redukcja palenia papierosów i używania e-papierosów”. Dla zdrowia i ograniczenia liczby palaczy warto, by rządzący w Polsce przyjrzeli się doświadczeniom Szwecji, o których powstał film dokumentalny ,,Jak Szwecja rzuciła palenie?”. Najważniejsze wnioski z filmu o skutecznej redukcji szkód związanych z paleniem podsumowaliśmy tutaj.

JAK PODATEK AKCYZOWY WPŁYWA NA RYNEK TYTONIOWY?

Instytut Finansów Publicznych na zlecenie Fundacji Wolności Gospodarczej opracował raport, w którym bada wpływ podatku akcyzowego na rynek wyrobów tytoniowych w Polsce. Z raportu wynika, iż podwyżki stawek podatku akcyzowego powodują wzrost cen wyrobów tytoniowych, co zmienia wielkość ich konsumpcji i dochodów budżetu państwa z tego podatku.

– Raport Instytut Finansów Publicznych analizuje w jaki sposób zmiany w akcyzie nakładanej na wyroby tytoniowe wpływają na zachowania konsumentów i możliwe do uzyskania wpływy z podatków. Autorzy, korzystając z aktualnych danych i profesjonalnych narzędzi badawczych, wskazują, jak zmiany cen różnego rodzaju produktów przekładają się na popyt – komentuje Marek Tatała, ekonomista i prezes FWG.

– Opracowanie IFP pokazuje też, jak powinny wyglądać analizy Ministerstwa Finansów, aby w sposób bardziej rzetelny dokonywać oceny skutków nowych regulacji, także w obszarze systemu podatkowego. Takich analiz zabrakło w ramach procesu zmian w mapie akcyzowej zainicjowanych przez ministerstwo – dodaje Tatała.

Raport dostępny jest do pobrania na stronie Instytutu Finansów Publicznych>>

DYNAMICZNY ROZWÓJ RYNKU TYTONIOWEGO I ZMIANA POSTAW POLAKÓW

Analiza wpływu polityki akcyzowej na rynek wyrobów tytoniowych w Polsce objęła okres od 1993 r., w którym wprowadzono podatek akcyzowy do polskiego systemu podatkowego, do roku 2024.

W ostatnich latach rynek tytoniowy rozwija się dynamicznie i obejmuje nie tylko tradycyjne wyroby, takie jak papierosy czy tytoń do palenia, ale również nowe produkty, takie jak e-papierosy, saszetki nikotynowe i inne wyroby nowatorskie, które stopniowo obejmowane są akcyzą.

W konsumpcji papierosów obserwowana jest bardzo wyraźna tendencja spadkowa – ​​wielkość ich sprzedaży zmniejszyła się z ponad 96 mld szt. w 1996 r. do niespełna 50 mld szt. w 2023 r. (o 49%), a odsetek Polaków palących papierosy uległ zmniejszeniu ​​z 36,3% w roku 2000 do 22% w 2022 r. Papierosy są zastępowane przez papierosy elektroniczne, wyroby nowatorskie, tytoń do samodzielnego skręcania papierosów i wyroby bezdymne.

Alternatywne formy konsumpcji nikotyny zyskały na popularności dzięki niższym cenom wyrobów – wskutek łagodniejszego ich opodatkowania akcyzą – rosnącej świadomości zdrowotnej konsumentów, zmianom preferencji konsumentów i polityki państwa wobec wyrobów tytoniowych i pokrewnych.

SKUTKI WZROSTU PODATKU AKCYZOWEGO

W analizowanym okresie ostatnich kilkunastu lat doszło do znaczących zmian w polityce akcyzowej. Podwyżki stawek podatku akcyzowego spowodowały wzrost cen wyrobów tytoniowych, co zmieniło wielkość ich konsumpcji i dochodów budżetu państwa z tego podatku. Aby zapobiec wzrostowi „szarej strefy” na rynku wyrobów tytoniowych, wprowadzono szereg działań uszczelniających system poboru akcyzy na wyroby tytoniowe.

Analiza wykazała, iż w krótkim okresie wzrost kwotowej stawki akcyzy o 10% prowadzi do wzrostu wydatków konsumentów na zakup papierosów o ok. 1%, przy jednoczesnym spadku liczby sprzedawanych papierosów o ok. 9%. Podwyżka akcyzy w największym stopniu zagrozi segmentowi papierosów medium i w długim okresie może prowadzić do zwiększenia popytu w segmencie low oraz spadku konsumpcji papierosów ogółem. Najmniej wrażliwy na zmiany cen jest segment premium, gdzie popyt na papierosy nie jest znacząco zależny od ich ceny.

Autorzy analizy wykazali również, iż wzrost podatku akcyzowego bezpośrednio wpływa na wzrost cen papierosów (we wszystkich segmentach)i  tytoniu do palenia. W segmencie premium wzrost stawki akcyzy o 1 zł powoduje wzrost ceny detalicznej o 1,92 zł, a wzrost cen producenta wynosi 41 groszy. Dla papierosów z segmentu medium wzrost stawki akcyzy o 1 zł powoduje wzrost ceny detalicznej o 1,72 zł, a ceny producenta o 26 groszy.

REWIZJA „MAPY AKCYZOWEJ”

Stawki podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych na kolejne lata określa ustawa z października 2021 r. Harmonogram podwyżek na lata 2023-2027, określany jako „mapa akcyzowa” ma ograniczyć niepewność producentów tych wyrobów, zapewniając przewidywalność polityki akcyzowej. Według pierwotnych założeń kwoty podatku od papierosów, tytoniu do palenia, cygar, cygaretek, wyrobów nowatorskich i suszu tytoniowego miały wzrastać rocznie o 10%. Pod koniec lipca 2024 r. Ministerstwo Finansów zaproponowało jednak zmianę „mapy akcyzowej” na lata 2025-2027 – podatki od niektórych produktów mają być wyższe.

Proponowana rewizja „mapy akcyzowej” (z lipca 2024 r.) spowoduje najprawdopodobniej załamanie się popytu na wyroby tytoniowe, spadek krajowej ich produkcji i zmniejszenie się wpływów do budżetu państwa z akcyzy na nie. Może przy tym wystąpić szereg innych efektów: tzw. efekt odbicia, wzrost „szarej strefy” oraz zmiany w handlu przygranicznym i internetowym wyrobami tytoniowymi. Proponowane podwyżki stawek akcyzy są oparte na założeniach nieznajdujących oparcia na znanych wynikach badań i najpewniej nieodzwierciedlających rzeczywistych zachowań konsumentów wyrobów tytoniowych w Polsce – podkreśla dr Konrad Walczyk, jeden ze współautorów raportu.

Raport „Wpływ podatku akcyzowego na rynek wyrobów tytoniowych w Polsce” przygotowali: prof. Janusz Kudła, Julianna Gigol, Barbara Walczyk, dr Konrad Walczyk, dr Rafał Woźniak.

Przeczytaj cały raport na stronie Instytutu Finansów Publicznych>>