8 miesięcy temu
Podstawowym sposobem nabywania i zbywania praw autorskich jest zawieranie umów z twórcami utworów. A te powstają w niemal każdej branży. Przedsiębiorcy nie zawsze jednak wiedzą, iż wykorzystują lub tworzą utwory (albo iż robią to ich pracownicy). Jako iż prawa autorskie są prawami na dobrach niematerialnych, to dotyczące ich umowy stosowane w obrocie mają dodatkowe wymogi. Dziś omówimy najczęściej popełniane błędy, jakie pojawiają się w takich dokumentach. Wspomnimy również, jak ich skutecznie unikać.
Brak precyzyjnego określenia utworów
Przedsiębiorcy często nie określają precyzyjnie, jakich utworów dotyczą umowy, które zawierają. Taka sytuacja może prowadzić do sporów z drugą stroną. W skrajnych przypadkach może choćby skutkować nieskutecznością lub nieważnością umowy.
Precyzyjne określenie przedmiotu praw autorskich nie zawsze będzie proste. Łatwiej go wskazać, gdy umowa prawnoautorska dotyczy np. praw do dzieła, które już powstało albo które ma powstać w wyniku wykonania umowy – np. logotypu lub obrazu/grafiki. Sytuacja może się skomplikować, w przypadku gdy:
- w momencie zawarcia umowy utwór jeszcze nie istnieje,
- kształt utworu będzie się zmieniać w toku współpracy stron (np. oprogramowanie opracowywane w jednej z metodyk zwinnych),
- gdy umowa o pracę lub umowa współpracy na zasadach B2B określa pewien zakres obowiązków pracowniczych / usług, w ramach których mają powstawać utwory, a w rzeczywistości pracownik/współpracownik faktycznie wykonuje inne czynności.
W takich przypadkach opis przedmiotu umowy staje się bardziej wymagający, ale jednocześnie – tym bardziej niezbędny. W praktyce rynkowej funkcjonują różne rozwiązania tego wyzwania. Jednym z nich jest określenie zakresu przenoszonych utworów poprzez powiązanie ich z zakresem dzieła lub rezultatów usług wykonywanych na podstawie umowy. Przykładowo – zakres utworów będzie obejmował wszystko to, co zostanie przedstawione do odbioru zamawiającego jako dzieło albo wszystkie rezultaty powstałe w związku z usługami świadczonymi na rzecz usługodawcy.
Brak lub niedostatecznie dokładne wskazanie pól eksploatacji
Niezbędnym elementem każdej umowy prawnoautorskiej jest określenie pól eksploatacji utworów, czyli ekonomicznych sposobów korzystania z nich. Pola eksploatacji określają, w jaki sposób utwór będzie mógł być wykorzystywany przez nabywcę lub licencjobiorcę (np. drukowanie, sprzedaż kopii, udostępnianie w internecie). Brak uwzględnienia tego elementu w umowie może prowadzić do uznania jej za nieważną (umowa nie przeniesie praw autorskich).
Częstym i poważnym błędem jest również nieprawidłowe określenie pól eksploatacji bez uwzględnienia celu, w jakim utwory będą wykorzystywane – przykładowo przedsiębiorca planuje publikować utwór w internecie, a umowa przewiduje wyłącznie jego zwielokrotnianie (tekstu) drukiem.
Konieczne jest więc każdorazowe dostosowanie zakresu pól eksploatacji do okoliczności konkretnej umowy. W końcu inne pola eksploatacji są potrzebne do korzystania z utworu w postaci książki, inne dla projektu architektonicznego, a jeszcze inne dla utworów muzycznych lub programów komputerowych (które zgodnie z brzmieniem ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych podlegają takiej ochronie, jak utwory literackie).
Brak postanowień dotyczących autorskich praw osobistych lub autorskich praw zależnych
Przypominamy, iż wyodrębniamy trzy rodzaje praw autorskich:
- majątkowe – do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu,
- osobiste – chroniące więź twórcy z utworem,
- zależne – do utworów stanowiących opracowanie utworów pierwotnych (utworem zależnym względem powieści literackiej będzie jej tłumaczenie na język obcy lub adaptacja filmowa).
Autorskie prawa osobiste obejmują np. prawo do oznaczania danego utworu imieniem lub nazwiskiem, a także możliwość zakazywania wprowadzania zmian do utworu. Nie mogą one zostać przeniesione. Twórca może jednak zobowiązać się w umowie do niewykonywania autorskich praw osobistych względem swojego kontrahenta lub upoważnić go do wykonywania takich praw. Warto o tym pamiętać w trakcie przygotowywania umowy o przeniesienie praw autorskich lub umowy licencji, ponieważ brak tego typu postanowień może skutkować istotnymi ograniczeniami w zakresie swobodnego korzystania z utworu.
Jeśli twórca utworu nie upoważni nas w umowie do wykonywania autorskich praw osobistych do utworu, to choćby jeżeli przeniesie na nas autorskie prawa majątkowe, wciąż będzie mógł np. żądać oznaczenia go jako autora (co w praktyce może być dla przedsiębiorcy uciążliwe). Może też ograniczać sposoby wykorzystywania utworu i wprowadzania zmian do niego argumentując, iż naruszają jego więź ze stworzonym przez siebie utworem.
Autorskie prawa zależne to prawa autorskie do opracowania cudzego utworu (w szczególności do tłumaczenia, przeróbki, adaptacji). Przysługują one twórcy danego opracowania, ale ich wykonywanie zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego. Innymi słowy, twórca, z którym zawieramy umowę, może zakazać korzystania z opracowań utworu, do którego prawa od niego nabywamy (np. do rozwiniętej przez nas wersji strony internetowej). Trzeba pamiętać, aby w umowach o przeniesienie praw autorskich lub umowach licencyjnych, nasz kontrahent zobowiązał się do zezwolenia na wykonywanie autorskich praw zależnych względem utworu, którego dotyczy umowa.
Jeśli umowa nie obejmuje takiego zezwolenia, to choćby jeżeli twórca przeniesie na nas autorskie prawa majątkowe do utworu, bez jego zgody nie będziemy mogli korzystać z wykonanych przez nas opracowań takiego utworu (np. z rozbudowanego przez nas oprogramowania). W przypadku gdy zdecydujemy się na korzystanie z opracowań pomimo braku zgody twórcy pierwotnego utworu, dopuścimy się naruszenia praw autorskich twórcy. A wtedy będzie on mógł np. żądać zapłaty odszkodowania lub wycofania opracowania jego utworu ze sprzedaży.
Brak wskazania momentu przeniesienia praw autorskich lub udzielenia licencji
Zarówno w przypadku umów prawnoautorskich przenoszących prawa autorskie do utworów, jak i w przypadku umów licencji, częstym błędem jest brak ustalenia momentu, w którym dochodzi do przeniesienia praw lub udzielenia licencji. W takiej sytuacji może dojść do sporu między stronami – np. co do tego, od którego momentu korzystanie z utworów przez nabywcę praw / licencjobiorcę było zgodne z umową.
Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, przeniesienie praw autorskich na nabywcę następuje z chwilą przyjęcia utworu. W praktyce może jednak dojść do sytuacji, w której – pomimo zapłaty wynagrodzenia na rzecz twórcy – nie doszło do przyjęcia utworu (np. z uwagi na jego wady lub brak ukończenia). Wówczas nie dochodzi do przeniesienia praw. Może się również okazać, iż stronom z różnych względów zależy na ustaleniu innego momentu przeniesienia praw niż moment przyjęcia dzieła – przykładowo ze względów podatkowych lub wymagań formalnych. Podkreślmy, iż niektóre podmioty publiczne udzielające dotacji na projekty wymagają określenia momentu przeniesienia praw na chwilę zapłaty wynagrodzenia.
W praktyce stosowane są różne rozwiązania. W zależności od okoliczności, przeniesienie praw autorskich lub udzielenie licencji może następować np. z momentem dokonania odbioru dzieła będącego utworem lub zapłaty wynagrodzenia lub też już w chwili ustalenia utworu (czyli od razu po jego stworzeniu przez twórcę). Możliwe jest także uzależnienie tego momentu od upływu określonego terminu.
Nieuwzględnienie elementów typowych dla umów licencyjnych lub umów przenoszących prawa autorskie
W odniesieniu do umów o przeniesienie praw autorskich, do typowych błędów należy przede wszystkim zapominanie o wyraźnym zaznaczeniu w umowie, iż jest to umowa przeniesienia praw autorskich. Skutkiem tego może być uznanie, iż twórca udzielił licencji (co oznacza, iż niedoszły nabywca praw może z nich korzystać jedynie czasowo i może nie mieć zagwarantowanej wyłączności korzystania).
Z kolei w umowach licencyjnych należy zwrócić uwagę, by znalazło się w nich określenie:
- czy udzielana licencja ma charakter wyłączny, czy też niewyłączny (w pierwszym przypadku twórca nie może udzielić licencji innym podmiotom),\
- czy licencja uprawnia licencjobiorcę do udzielania dalszych licencji (sublicencji),
- w przypadku licencji zawartych na czas nieoznaczony lub dłuższy niż 5 lat – mechanizmów zabezpieczających przed wypowiedzeniem licencji przez licencjodawcę (np. kary umowne, długi okres wypowiedzenia).
Niezachowanie odpowiedniej formy umowy
Równie istotna, jak treść umowy prawnoautorskiej, może okazać się jej forma. Umowa o przeniesienie praw autorskich oraz umowa licencji wyłącznej powinny zostać zawarte w formie pisemnej – i to pod rygorem nieważności. Oznacza to, iż do zawarcia ważnej umowy wymagane jest złożenie przez obie strony odręcznych podpisów na egzemplarzu umowy.
Wszystkie poniższe przykłady nie stanowią formy pisemnej, a jedynie formę dokumentową.
Na marginesie warto podkreślić, iż formą równoważną do pisemnej jest elektroniczna. Umowa zostaje zawarta w takiej formie, gdy obie strony użyją do jej podpisania kwalifikowanych podpisów elektronicznych. Wbrew powszechnemu rozumieniu, formą elektroniczną umowy nie jest e-mail, skan dokumentu, plik w formacie .pdf itp. Umowa nie będzie zawarta w formie elektronicznej również w przypadku wykorzystania przez strony innych rodzajów podpisów elektronicznych, czyli np.:
- zwykłego podpisu elektronicznego (dane w postaci elektronicznej, które są dołączone lub logicznie powiązane z innymi danymi w postaci elektronicznej, i które użyte są przez podpisującego jako podpis[1] – np. stopka maila)
- zaawansowanego podpisu elektronicznego (np. podpisu osobistego, dostępnego przez e-dowód);
- podpisu zaufanego (składanego przy pomocy Profilu Zaufanego).
Liczne wymogi dotyczące umowy prawnoautorskiej, a w tym np. umowy o przeniesienie praw autorskich, sprawiają, iż bardzo często pojawiają się w nich błędy. Te mogą mieć jednak bardzo poważne skutki – w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do naruszenia cudzych praw i pozwu o odszkodowanie lub wycofanie utworów z obrotu.
Jeśli potrzebują Państwo wsparcia w sporządzeniu takiego dokumentu lub innej kwestii związanej z prawem autorskim, zachęcamy do kontaktu.
[1] art. 3 pkt. 10 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE (tzw. Rozporządzenie eIDAS).
