Adwokat zamknął praktykę, ale musi zapłacić VAT

Zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej: VATU) obowiązek podatkowy powstaje co do zasady z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi. Istnieje szereg odstępstw od tej zasady ogólnej. Jedno z nich wynika z art. 19a ust. 5 pkt. 1 lit. d VATU, zgodnie z którym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania zapłaty z tytułu świadczenia usług związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury.

Zasada ta dotyczy więc np. podatników – prawników świadczących usługi pomocy prawnej z urzędu na zlecenie sądu. Może się jednak zdarzyć tak, iż zanim podatnik otrzyma taką zapłatę, formalnie przestanie być podatnikiem. Zgodnie z art. 96 ust. 6 VATU, o ile podatnik zarejestrowany jako podatnik VAT zaprzestał wykonywania czynności podlegającej opodatkowaniu, jest on obowiązany zgłosić zaprzestanie działalności naczelnikowi urzędu skarbowego; zgłoszenie to stanowi dla naczelnika urzędu skarbowego podstawę do wykreślenia podatnika z rejestru jako podatnika VAT. Wykreśleniu z urzędu z rejestru jako podatnik VAT podlega także podatnik, który np. zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów dotyczących zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej na okres co najmniej 6 kolejnych miesięcy (art. 96 ust. 9a VATU).

Co się więc stanie w sytuacji, gdy prawnik otrzyma wynagrodzenie z tytułu zastępstwa procesowego, gdy porzucił już swoją karierę w palestrze? Odpowiedź znajdziemy w najnowszej interpretacji Dyrektora KIS.

Czego dotyczyła sprawa?

Podatnik prowadził działalność w ramach wykonywanego zawodu adwokata w formie indywidualnej kancelarii adwokackiej. Zawiesił on jednak tę działalność, a ostatecznie zaprzestał jej prowadzenia. Zaowocowało to wykreśleniem z rejestru podatników VAT czynnych.

Będąc jeszcze aktywnym przedstawicielem wolnego zawodu, podatnik świadczył na rzecz SR pomoc prawną z urzędu, zgodnie z obowiązkami wskazanymi w ustawie z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1184). Dziekan Okręgowej Izby Adwokackiej wyznaczał podatnika jako pełnomocnika z urzędu dla danej strony postępowania sądowego. Wynagrodzenie za świadczone usługi nie jest ponoszone przez stronę, za którą działa pełnomocnik wyznaczony z urzędu. O tym, kto poniesie koszty zastępstwa prawnego świadczonego z urzędu, rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym sprawę. Wysokość przyznanego wynagrodzenia oraz podmiot zobowiązany do jego wypłaty znany jest dopiero w momencie uprawomocnienia się orzeczenia sądu, w którym przyznano wynagrodzenie za pomoc prawną świadczoną z urzędu.

W związku ze świadczeniem pomocy prawnej z urzędu wobec planowanego zawieszenia prowadzenia działalności i zaprzestania wykonywania zawodu adwokata podatnik powiadomił o tej okoliczności i wniósł o zwolnienie z obowiązku zastępowania strony w procesie. Sąd zwolnił adwokata z obowiązku świadczenia pomocy prawnej. Już po wykreśleniu z rejestru, sąd zwrócił się jednak do podatnika o doręczenie faktury VAT przesyłając odpis orzeczenia zapadłego już po dacie wykreślenia. Z treści orzeczenia wynikało, iż sąd zasądził na rzecz podatnika wynagrodzenie tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w kwocie 60 zł powiększonej o należny podatek VAT. W obliczu zaistniałej sytuacji podatni postanowił potwierdzić, jak ma się zachować w tej sytuacji.

Stanowisko Organu

Dyrektor KIS wydał w tej sprawie interpretację indywidualną z 23.1.2023 r., 0113-KDIPT1-3.4012.698.2022.1.EG, Legalis. Organ uznał, iż zaprzestanie przez podatnika wykonywania działalności gospodarczej w drodze jej likwidacji oraz złożenie stosownego zgłoszenia skutkuje brakiem możliwości wystawiania faktur z dniem wskazanym w zgłoszeniu. Zatem po zakończeniu działalności gospodarczej (były już) podatnik nie ma możliwości wystawiania faktur za czynności wykonane przed zakończeniem działalności. Brak jest również obowiązku wystawienia rachunku, bowiem obowiązek wystawienia rachunku ciąży na podatniku prowadzącym działalność gospodarczą.

Z uwagi na zakończenie działalności gospodarczej i utratę statusu podatnika, ex-adwokat nie jest również zobowiązany do złożenia deklaracji – pliku JPK-V7M, za okres rozliczeniowy, w którym powstał obowiązek podatkowy z tytułu świadczonej usługi, za którą należne jest wynagrodzenie. Organ nie wypowiedział się jedynie co do tego, czy adwokat jest zobowiązany do odprowadzenia należnej kwoty podatku VAT wynikającej z wypłaty wynagrodzenia tytułem pomocy prawnej świadczonej z urzędu. Inna sprawa, iż wnioskodawca o to akurat nie pytał z góry, zakładając, iż będzie musiał spełnić akurat ten obowiązek.