AI a prawa autorskie

Czym jest sztuczna inteligencja?

Sztuczna inteligencja dotyczy systemów wykazujących inteligentne zachowanie poprzez analizę swojego otoczenia i podejmowanie działań dla osiągnięcia określonych celów. Sztuczna inteligencja towarzyszy nam w życiu codziennym podczas:

• wyszukiwania internetowego;
• zakupów online;
• rozmów z wirtualnymi asystentami;
• automatycznego rozpoznawania grafik czy wideo;
• tłumaczeń językowych.

Jeśli chcesz się dowiedzieć, co reguluje AI Act, czyli akt prawny w sprawie sztucznej inteligencji, to przejdź tutaj.

Czym są prawa autorskie?

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych co do zasady reguluje kwestie związane z ochroną praw autorskich, która obowiązuje od chwili powstania utworu. Twórcy utworów są objęci ochroną od chwili jego powstawania, chociażby miał on postać nieukończoną.

Utwór jako przedmiot praw autorskich

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: „[…] Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)”.

Z kolei w art. 1 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych znajduje się przykładowy katalog utworów, wśród których ustawodawca wyróżnia utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
• plastyczne,
• fotograficzne,
• lutnicze,
• wzornictwa przemysłowego,
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
• muzyczne i słowno-muzyczne,
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
• audiowizualne (w tym filmowe).

Z powyższych regulacji niewątpliwie wynika, iż utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Co więcej, utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, choćby jeżeli ma postać nieukończoną, a ochrona przysługuje mu niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 2(1) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych „[…] Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne”.

Powyższy przepis wprost stanowi, iż ochroną może być objęty wyłącznie sposób wyrażenia, a nie przykładowo idee, zatem na gruncie prawa autorskiego ochronie podlega konkretna forma wyrażenia utworu, a nie idea czy pomysł tkwiący u podstaw kreacji utworu.

Na gruncie prawa autorskiego, w szczególności powołanego wcześniej przepisu art. 1 ust. 1 zawierającego definicję legalną utworu można przyjąć, iż ustawa nie zawiera ograniczeń w zakresie sposobu wyrażenia utworu. Tym samym każdy sposób jego wyrażenia jest dopuszczalny, jego forma musi być natomiast konkretna, możliwa do powtórzenia, a przez to w jakiejś mierze zobiektywizowana.

Przechodząc do znaczenia pojęcia sposobu wyrażania utworu, wskazać należy, iż jest on niczym innym jak formą, w jakiej utwór zostaje zakomunikowany odbiorcom. Utwór można bowiem przedstawić dzięki słów, szkiców, rysunków, znaków, muzyki czy też fotografii.

Autorskie prawa majątkowe

Z kolei autorskie prawa majątkowe to nic innego jak prawo twórcy do wyłącznego korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Przez pola eksploatacji należy natomiast rozumieć sposób, w jaki utwór będzie wykorzystywany. Pola eksploatacji stanowią w szczególności:

• w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
• w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
• w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Umowę przeniesienia autorskich praw majątkowych znajdziesz tutaj.

Utwór stworzony przez AI a prawo autorskie

Zgodnie bowiem z przepisem art. 8 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

• „[…] prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej” [por. ustęp 1];
• „[…] domniemywa się, iż twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu” [por. ustęp 2];
• „[…] dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – adekwatna organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi” [por. ustęp 3].

Tym samym bez wątpienia prawa autorskie majątkowe i osobiste do stworzonego dzieła przysługują jego twórcy.

Jak to zostało wskazane we wcześniejszej części niniejszego artykułu, działalność twórcza na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest działalnością wyłącznie dokonywaną przez osobę fizyczną, czyli człowieka. Oznacza to, iż działalność twórcza nie może być wynikiem kreatywnego działania na przykład osób prawnych (np. spółki z o.o.), urządzeń elektronicznych, zwierząt czy przyrody.

Oznacza to, iż sztuczna inteligencja nie może być autorem danego dzieła. Tym samym tekst czy grafika stworzona przez AI nie jest utworem według przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a co za tym idzie, nie podlega żadnej ochronie prawnej, bowiem nie posiada autora, którym jest człowiek.

Podsumowanie

Dzieło wygenerowane przez sztuczną inteligencję nie jest objęte ochroną w trybie przepisów prawa autorskiego, albowiem autorstwo przysługuje tylko i wyłącznie człowiekowi. Zasadniczo utwór powstały przy wykorzystaniu AI staje się tzw. domeną publiczną, z której to każdy może korzystać. Natomiast wszelkie prawa autorskie do utworu wygenerowanego z pomocą sztucznej inteligencji można uznać, iż należą do podmiotu zarządzającego procesem twórczym. Jako iż problematyka ustalenia twórcy dzieła stworzonego przez AI jest bardzo zawiła, trudno jest wskazać wprost, kto jest twórcą powstałego dzieła. Dopóki nie powstaną jasne i jednoznaczne przepisy regulujące kwestie własności i ochrony prawnej utworu wygenerowanego przez sztuczną inteligencję, większość spornych spraw rozbije się o postępowanie sądowe.

A jeżeli chcesz przeczytać o sztucznej inteligencji w procesie tworzenia produktu, to przejdź tutaj.