Uzyskanie wykonalnego orzeczenia w sprawach cywilnych i handlowych przez wierzyciela niejednokrotnie nie jest tożsame z tym, iż dochodzone roszczenie zostanie niezwłocznie i dobrowolnie zaspokojone przez dłużnika. Wręcz przeciwnie – w wypadku uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia sądu – konieczne może być następnie przymusowe wykonanie orzeczenia za pośrednictwem komornika. Mogą zaistnieć również postępowania transgraniczne, w których do wydania wykonalnego orzeczenia na rzecz wierzyciela dodatkowo dochodzi w innym państwie (tzw. państwie pochodzenia), niż w tym, w którym możliwa będzie egzekucja (tzw. państwie wykonania). Ze względu na odmienne systemy prawne obowiązujące w poszczególnych krajach, wysiłek, jakiego musi podjąć się wierzyciel w celu uzyskania zasądzonych roszczeń, może wydawać się zatem przytłaczający.
Niekoniecznie musi tak być. Skupiając się na orzeczeniach wydanych i wykonywanych w państwach Unii Europejskiej („UE”; w sprawach dotyczących państw spoza tego obszaru jak np. Szwajcaria lub Stany Zjednoczone zastosowanie znajdą inne zasady) wskazać należy, iż rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r.[1] („rozporządzenie 1215/2012”; zastąpionym przez funkcjonujące wcześniej rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r.[2]) doprowadzono do ujednolicenia przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych, co znacząco ułatwiło efektywne dochodzenie roszczeń przez wierzycieli. Dzięki temu, orzeczenie wykonalne w jednym państwie UE będzie automatycznie wykonalne w innych państwach UE.
Aby reguły automatycznej wykonalności zagranicznych orzeczeń znalazły zastosowanie, spełnione muszą zostać następujące przesłanki:
- wydanie orzeczenia przez sąd Państwa Członkowskiego UE, co obejmuje: wyrok, postanowienie, środki tymczasowe, w tym zabezpieczające wydane w postępowaniu ws. własności intelektualnej[3], nakaz, nakaz egzekucyjny, postanowienie dot. ustalenia kosztów postępowania wydane przez urzędnika sądowego;
- wydanie ww. orzeczenia w sprawie cywilnej lub handlowej (w ujęciu materialnym), za wyjątkiem spraw podatkowych, celnych, administracyjnych, odnoszących się m. in. do stanu cywilnego, zdolności prawnej i umiejętności czynności prawnych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa lub innych uznanych związków, zobowiązań alimentacyjnych, testamentów, upadłości, ubezpieczeń społecznych czy arbitrażu. Dla zastosowania przepisów rozporządzenia 1215/2012 nie ma znaczenia natomiast okoliczność, czy dłużnik wdał się w spór albo czy roszczenie wierzyciela było bezsporne;
- pozwanie dłużnika – co do zasady – zgodnie z zasadami jurysdykcji, w tym osób mających miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa.
W konsekwencji, przynależność państw pochodzenia oraz wykonania orzeczenia do UE wiąże się ze znaczącym uproszczenie procedury uznawania i wykonywania orzeczeń. Uproszczenie to polega na tym, iż nie prowadzi się postępowania w państwie wykonania w celu uznania orzeczenia, które jest wykonalne w państwie pochodzenia. Poza wyjątkami, w których możliwe jest złożenie wniosku o odmowę wykonania orzeczenia, do czego uprawniona jest – przy spełnieniu odrębnych przesłanek – każda zainteresowana strona, tytuł wykonawczy w państwie pochodzenia staje się zatem tytułem wykonawczym w państwie wykonania. W przypadku, w którym wierzyciel dysponuje jedynie tytułem egzekucyjnym, prowadzi się co najwyżej postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności. Powyższe znajdzie oczywiście zastosowanie do przypadków, w których Polska stanowi państwo wykonania orzeczenia (ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę dłużnika).
Wykonania zagranicznego orzeczenia będzie można zatem zasadniczo dokonać już poprzez złożenie organowi egzekucyjnemu w państwie wykonania określonych w rozporządzeniu dokumentów, tj.:
- uzyskanego w sądzie pochodzenia zaświadczenia,
- odpisu wykonalnego orzeczenia ww. sądu oraz
- tłumaczeń przysięgłych ww. dokumentów.
Co istotne, samo postępowanie egzekucyjne również prowadzi się w takim wypadku w oparciu o przepisy państwa wykonania, które mogą wyznaczać dodatkowe warunki prowadzenia egzekucji. Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego[4] komornik z urzędu będzie badał, czy doszło do przedawnienia roszczenia wynikającego z wykonalnego orzeczenia państwa pochodzenia, toteż wierzyciel, chcąc uzyskać zasądzone roszczenia, nie powinien zwlekać.
[1] Pełna nazwa aktu prawnego: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE. L. z 2012 r. Nr 351, str. 1 z późn. zm.).
[2] Pełna nazwa aktu prawnego: Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE. L. z 2001 r. Nr 12, str. 1 z późn. zm.).
[3] Chodzi zasadniczo o środki tymczasowe, w tym zabezpieczające w rozumieniu art. 6-7 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej
[4] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1568 z późn. zm.).
