Biznes alkoholowy w Polsce. Jak wygląda rynek alkoholowy w Polsce?

Biznes alkoholowy to nie lada wyzwanie ale rozpoczęcie własnego biznesu alkoholowego w ramach sklepu spożywczego może okazać się dochodowym pomysłem na biznes. Polacy wydają na napoje alkoholowe ogromne kwoty – w 2023 roku było to ok. 50 mld zł​ Z drugiej strony konkurencja jest duża (w Polsce działa ponad 100 tysięcy punktów sprzedaży alkoholu​) i trzeba spełnić szereg wymagań prawnych (m.in. koncesje i odpowiednie wydzielenie stref sprzedaży alkoholu). Poniżej przedstawiamy kompleksową analizę rynku alkoholi w Polsce na tle zagranicy, omówienie przepisów prawnych oraz praktyczne wnioski i porady dla osób planujących otworzyć sklep spożywczy z alkoholem.

Rynek alkoholu w Polsce – wielkość, konsumpcja i trendy. Biznes alkoholowy

Polski rynek alkoholi jest jednym z największych w Europie. Szacuje się, iż w 2023 roku Polacy wydali na alkohol niemal 50 mld zł​, a w 2024 roku wartość ta wzrosła symbolicznie do 50,3 mld zł​. W strukturze sprzedaży dominują piwo oraz alkohole mocne (wódka i inne wyroby spirytusowe). Według danych NielsenIQ, w 2023 r. wydatki na piwo (wraz z cydrem) wyniosły około 22,9 mld zł, a na mocne alkohole 22,5 mld zł​. Dla porównania, na wino przeznaczyliśmy ok. 4,6 mld zł​. To oznacza, iż piwo odpowiada za niemal połowę wartości rynku, alkohole wysokoprocentowe za kolejne ~45%, a wina za ok. 9% (resztę stanowią m.in. miody pitne i inne trunki). Mimo wzrostu wartości sprzedaży spowodowanego inflacją i podniesieniem akcyzy, wolumen konsumpcji nie rośnie – Polacy kupują nieco mniej alkoholu, ale płacą więcej za jednostkę produktu​.

Jeśli chodzi o spożycie alkoholu, statystyczny dorosły Polak wypija rocznie około 9–10 litrów czystego alkoholu(100% alkohol) w przeliczeniu na osobę. W 2022 roku wartość ta wyniosła 9,37 litra na mieszkańca (15+), co było zauważalnie mniej niż rok wcześniej (9,73 l w 2021)​. Historycznie konsumpcja utrzymuje się na wysokim poziomie – dla porównania w latach 90. było to ok. 6–8 litrów, a szczyt spożycia przypadł na okolice 2019 r. z poziomem zbliżonym do 11–12 litrów na osobę​. Mimo iż Polacy piją dużo, nie jesteśmy europejskim rekordzistą – w krajach takich jak Czechy czy Litwa spożycie per capita pozostało wyższe (ponad 14 litrów), a średnia europejska wynosi ok. 8–9 litrów​. Warto jednak zauważyć, iż w wielu krajach Zachodniej Europy konsumpcja alkoholu systematycznie spada, podczas gdy w Polsce przez długi czas rosła​. Dopiero od niedawna obserwuje się pewne oznaki stabilizacji lub choćby spadku spożycia, m.in. za sprawą zmiany preferencji konsumentów – coraz większą popularność zyskują lżejsze napoje i alternatywy bezalkoholowe (np. piwa 0%), których sprzedaż w 2024 r. wzrosła o 17,9% osiągając wartość 1,9 mld zł​.

Polska vs zagranica – jak wypada nasz handel alkoholem?

Polska wyróżnia się na tle wielu państw pod względem liczby sklepów z alkoholem i łatwości dostępu do trunków. Według Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, na koniec 2021 r. w Polsce działało około 123 tys. punktów sprzedaży alkoholu (wliczając sklepy i lokale gastronomiczne). To oznacza, iż łączna dostępność jest bardzo wysoka – szacunkowo jeden punkt sprzedaży przypada na ~320 mieszkańców kraju. Dla porównania Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje, aby jeden sklep z alkoholem obsługiwał co najmniej 1000–1500 osób​. W dużych miastach zagęszczenie pozostało większe – np. w Warszawie przypada jeden punkt na zaledwie 309 osób​. Tak duża dostępność fizyczna napojów procentowych przewyższa choćby liczbę aptek – w 2020 r. mieliśmy w kraju prawie 85 tys. punktów sprzedaży alkoholu wobec nieco ponad 13 tys. aptek​. Dla porównania, w krajach takich jak Szwecja czy Norwegia sprzedaż alkoholu wysokoprocentowego odbywa się wyłącznie poprzez państwowe sklepy monopolowe (Systembolaget, Vinmonopolet), których liczba jest mocno ograniczona – co przekłada się na znacznie mniejszą dostępność. Również w wielu stanach USA obowiązują restrykcyjne regulacje – np. sprzedaż mocnych trunków tylko w specjalnych licencjonowanych sklepach (tzw. liquor stores), ograniczenia godzinowe lub wręcz systemy monopoli stanowych.

Jeśli chodzi o preferencje konsumentów, polski rynek przypomina pod tym względem kraje Europy Środkowej. Dominującym napojem jest piwo (ponad 50% spożywanego alkoholu), podczas gdy udział wina jest relatywnie niski, choć sukcesywnie rośnie. Dla kontrastu, w krajach południowej Europy (np. Włochy, Francja) to wino odgrywa główną rolę w strukturze spożycia, a konsumpcja mocnych alkoholi jest niższa. Natomiast Stany Zjednoczone mają zbliżony profil do Polski – piwo jest tam popularne, ale w ostatnich latach rośnie znaczenie wina i koktajli, a udział klasycznej wódki maleje. Ogólny trend globalny sprzyja napojom o niższej zawartości alkoholu oraz produktom rzemieślniczym i premium. W Polsce również widoczne jest zainteresowanie piwami kraftowymi, regionalnymi nalewkami czy whisky z wyższej półki. Oznacza to, iż nowy przedsiębiorca może rozważyć wyróżnienie się ofertą (np. szeroki wybór lokalnych browarów, ekskluzywnych win) jako strategię konkurowania z dużymi sieciami.

Warto podkreślić, iż pomimo ekspansji dyskontów i hipermarketów, to właśnie małe sklepy osiedlowe pozostają kluczowym kanałem dystrybucji alkoholu w Polsce. Sklepy małoformatowe o powierzchni do 300 m² generują aż 67% wartości sprzedaży i 77% transakcji na rynku alkoholi​. Konsumenci często kupują napoje wyskokowe przy okazji codziennych zakupów spożywczych lub w pobliskich sklepikach „za rogiem”. Daje to przewagę lokalnym detalistom – dobrze usytuowany sklep spożywczy z koncesją na alkohol ma szansę przyciągnąć stałych klientów z okolicy i zbudować lojalność (np. dzięki znajomości preferencji klientów, dłuższym godzinom otwarcia niż markety, itp.).

Biznes alkoholowy. Regulacje prawne w Polsce – koncesje, ograniczenia i wymogi

Sprzedaż alkoholu w Polsce jest ściśle regulowana przez prawo, głównie przez Ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Każdy punkt sprzedaży alkoholu musi posiadać zezwolenie (koncesję) wydane przez adekwatną gminę. Istnieją trzy rodzaje zezwoleń (tzw. koncesje A, B, C), w zależności od rodzaju alkoholu:

• Zezwolenie typu A – na sprzedaż alkoholu do 4,5% oraz piwa​

• Zezwolenie typu B – na alkohol od 4,5% do 18% (z wyjątkiem piwa)

• Zezwolenie typu C – na alkohol powyżej 18% (mocne alkohole)​

Przykładowo, zwykły sklep spożywczy chcący sprzedawać pełen asortyment alkoholi (piwo, wino, wódka itp.) musi uzyskać wszystkie trzy rodzaje zezwoleń. Koncesje wydawane są odrębnie na sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży (sklepy detaliczne) oraz w miejscu sprzedaży (lokale gastronomiczne – bary, restauracje)​. Co ważne, rada gminy ustala limit liczby punktów sprzedaży alkoholu na swoim terenie​. Oznacza to, iż w niektórych gminach może być ustanowione maksimum sklepów z koncesją – jeżeli limit jest wyczerpany, nowy przedsiębiorca musi czekać na zwolnienie się miejsca lub prosić o podniesienie limitu. W praktyce jednak przez wiele lat limity były ustawiane wysoko lub omijane (np. wcześniej nie wliczano do nich piwa), co doprowadziło do wspomnianego dużego zagęszczenia sklepów monopolowych.

Uzyskanie koncesji wiąże się z opłatą oraz spełnieniem określonych warunków. Opłata za zezwolenie jest wnoszona do kasy gminy co roku (można ją płacić w ratach kwartalnych) i zależy od wartości sprzedaży alkoholu w poprzednim roku. Dla nowych punktów obowiązuje minimalna opłata z góry: ok. 525 zł rocznie za koncesję A lub B oraz ok. 2100 zł za koncesję C. o ile jednak przychody ze sprzedaży przekroczą pewne progi (odpowiednio 37,5 tys. zł dla kategorii A i B oraz 77 tys. zł dla C), to w kolejnym roku opłata wyniesie 1,4% wartości sprzedaży (dla kategorii A i B) lub 2,7% wartości sprzedaży (dla kategorii C)​. W ten sposób bardziej dochodowe sklepy płacą wyższe stawki, podczas gdy małe punkty o niższych obrotach pozostają przy stałej minimalnej opłacie.

Poza uzyskaniem zezwolenia, przedsiębiorca musi spełnić wymogi dotyczące lokalu oraz przestrzegać licznych ograniczeń. Lokalizacja sklepu powinna być zgodna z miejscowymi przepisami – gminy mogą np. zakazać lokowania nowych punktów w pobliżu szkół, kościołów czy innych wrażliwych obiektów. Przed wydaniem koncesji często wymaga się pozytywnej opinii np. rady osiedla/dzielnicy​. Sam sklep musi też przejść odbiory sanitarne (SANEPID), spełniać przepisy BHP oraz przeciwpożarowe​

Bardzo ważne jest przestrzeganie przepisów podczas prowadzenia sprzedaży – w przeciwnym razie koncesja może zostać cofnięta. Ustawa zabrania m.in. sprzedaży alkoholu nieletnim, osobom nietrzeźwym, a także sprzedaży na kredyt czy pod zastaw. Nie wolno również prowadzić reklamy napojów innych niż piwo (reklama piwa jest dozwolona z pewnymi ograniczeniami, np. nie może być kierowana do nieletnich, nie może łączyć alkoholu z sukcesem itp.). Cofnięcie zezwolenia następuje np. w razie sprzedaży alkoholu niepełnoletnim lub po godzinach określonych przez gminę. W 2022 roku w Polsce cofnięto 389 zezwoleń (na ponad 303 tys. ważnych) głównie z powodu nieprzestrzegania warunków sprzedaży​. Choć odsetek ten jest niewielki, ryzyko utraty koncesji powinno motywować właścicieli sklepów do rygorystycznego pilnowania zasad (szkolenie personelu w zakresie sprawdzania dowodów tożsamości, przestrzegania zakazu sprzedaży po godzinie np. 22:00, itp.).

Ograniczenie godzin sprzedaży alkoholu

Ograniczenia godzin sprzedaży to kolejny element polityki trzeźwościowej. Od 2018 r. gminy uzyskały prawo do wprowadzania nocnej prohibicji na swoim terenie. Wiele miast (np. Poznań, Wrocław, Kraków i inne) zdecydowało się ograniczyć sprzedaż alkoholu w sklepach w godzinach nocnych (zwykle po 22:00 lub 23:00 do rana). Skutkuje to tym, iż sklepy całodobowe z alkoholem w takich miejscowościach przestały funkcjonować lub muszą zamykać sprzedaż alkoholu na noc​. Warto przed otwarciem sprawdzić lokalne uchwały – np. pomysł uruchomienia nocnego monopolowego może nie dojść do skutku, jeżeli gmina wprowadziła zakaz handlu alkoholem po określonej godzinie​. Co prawda były propozycje zaostrzenia prawa na szczeblu krajowym (np. zakaz sprzedaży alkoholu na stacjach benzynowych w nocy), jednak na początku 2025 r. Ministerstwo Rozwoju stanowczo sprzeciwiło się takiej zmianie​. w tej chwili więc decyzje godzinowe leżą w gestii samorządów i mogą się różnić w zależności od regionu.

Na koniec warto wspomnieć o specyficznym wymogu prawnym dotyczącym sklepów wielkopowierzchniowych: w sklepach samoobsługowych powyżej 200 m² powierzchni sprzedaży alkohol musi znajdować się w wydzielonej strefie. Przepis ten ma na celu ograniczenie ekspozycji alkoholu dla osób, które nie są nim zainteresowane, i przeciwdziałanie impulsywnym zakupom​. Niestety, ustawodawca nie doprecyzował, co dokładnie oznacza „oddzielona strefa/ciąg handlowy lub lada”, co rodzi problemy interpretacyjne​​. W praktyce duże markety czasem obchodzą ten wymóg – np. ustawiając kasy samoobsługowe w pobliżu działu alkoholowego. Taka sytuacja powoduje, iż klienci chcąc nie chcąc stoją w kolejce otoczeni półkami z trunkami​. Posłowie zwracali uwagę, iż to sprzeczne z duchem ustawy i może zachęcać do nieplanowanych zakupów alkoholu​. Na razie jednak brak jednoznacznej definicji utrudnia egzekwowanie tego przepisu. jeżeli planujemy sklep większy niż 200 m², powinniśmy zawczasu zaplanować oddzielne stoisko z alkoholem – np. osobną, oznakowaną strefę lub choćby osobną kasę dla klientów kupujących alkohol, tak aby spełnić wymóg prawny.

Sklep monopolowy - praktyczne wskazówki i wnioski dla przyszłych właścicieli

1. Analiza lokalizacji i konkurencji: Zanim otworzysz sklep spożywczy z alkoholem, dokładnie zbadaj okolicę. Sprawdź, ile jest już istniejących punktów sprzedaży alkoholu w pobliżu i czy lokalna społeczność nie jest przesycona takimi sklepami. Wybierz lokal w miejscu o dużym ruchu pieszym (osiedla mieszkaniowe, okolice węzłów komunikacyjnych) ale jednocześnie upewnij się, iż spełnia on wymogi gminy co do odległości od szkół, kościołów itp. (te kryteria mogą być zapisane w uchwale rady gminy). Dowiedz się też, czy gmina nie wyczerpała limitu koncesji – jeżeli tak, zapytaj w urzędzie, czy istnieje możliwość uzyskania zezwolenia na dany adres (czasem rada dzielnicy musi pozytywnie zaopiniować lokalizację​). Dobra lokalizacja to podstawa sukcesu – choćby mały sklepik na osiedlu może generować wysokie obroty, jeżeli jest jedynym w okolicy lub wyróżnia się na tle konkurencji.

2. Procedury formalne: Rejestracja działalności gospodarczej to pierwszy krok (wpis do CEIDG lub KRS w przypadku spółki)​. Następnie wystąp do urzędu gminy o wydanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu (A, B, C w zależności od planowanego asortymentu). Przy składaniu wniosku wskaż lokal i dołącz wymagane dokumenty (tytuł prawny do lokalu, zgoda właściciela na sprzedaż alkoholu, opinie lokalnych organów jeżeli są wymagane, itp.). Pamiętaj o opłacie za wydanie koncesji – zwykle płatnej przed odbiorem zezwolenia. Równolegle przygotuj lokal do odbiorów – Sanepid sprawdzi zaplecze sanitarne (np. czy jest toaleta, umywalka, warunki do przechowywania żywności i alkoholu), straż pożarna oceni bezpieczeństwo przeciwpożarowe, a Inspekcja Pracy kwestie BHP​. Dostosuj sklep do tych wymagań zanim zaprosisz komisje, by uniknąć opóźnień w otwarciu.

3. Asortyment i oferta: Przy planowaniu półek z alkoholem zadbaj o zróżnicowany asortyment, dostosowany do potrzeb lokalnych klientów. W małym osiedlowym sklepie nie może zabraknąć najpopularniejszych marek piwa, wódki czy wina, bo to one zapewnią podstawowy obrót. Warto jednak pomyśleć o specjalizacji, która wyróżni Cię na tle konkurencji. Może to być na przykład kącik z piwami rzemieślniczymi, oferta regionalnych nalewek, lokalnych win czy importowanych trunków, których nie ma w pobliskim supermarkecie​. Taka unikatowa oferta przyciągnie koneserów i klientów szukających nowych wrażeń. Z drugiej strony, obserwuj trendy – rosnące zainteresowanie piwami bezalkoholowymi czy ready-to-drink koktajlami sugeruje, aby również je mieć w ofercie. Ustal konkurencyjne ceny, ale pamiętaj o marży – na alkoholach często można osiągnąć ok. 10-30% marży w detalu, jednak zbyt wysokie ceny wygonią klientów do dyskontu. Rozważ też wprowadzenie programów lojalnościowych lub promocji (np. rabaty przy zakupie większej ilości, gratisy do zestawów grillowych z piwem itp.), oczywiście w ramach dozwolonych prawem (nie wolno np. oferować „happy hour” obniżających cenę alkoholu w określonych godzinach, bo to dotyczy głównie gastronomii).

4. Godziny otwarcia i model biznesu: Zastanów się nad godzinami funkcjonowania sklepu. Jednym z atutów niezależnego sklepu monopolowego może być wydłużony czas otwarcia – np. do późnej nocy, a jeżeli to legalnie możliwe, choćby całą dobę. Sklepy 24h przyciągają klientów w porze, gdy inni są zamknięci (np. nocne powroty z pracy, imprez). Jednak zanim zdecydujesz się na tryb całodobowy, upewnij się, iż gmina tego nie zabrania​. W wielu miastach obowiązuje zakaz sprzedaży nocnej, który uniemożliwi faktyczne działanie przez 24h. Poza tym praca nocna wiąże się z dodatkowymi wyzwaniami – konieczność zapewnienia bezpieczeństwa (monitoring, może ochroniarz w newralgicznych lokalizacjach) oraz wyższe koszty pracownicze. Alternatywą może być model mieszany – np. sklep działa od rana do 23:00 przez większość dni, a w weekendy dłużej, jeżeli jest zapotrzebowanie. Dywersyfikacja działalności też jest godna rozważenia: sklep spożywczy z alkoholem może oferować również inne usługi, np. kącik z kawą na wynos, kiosk z prasą czy lotto, paczkomat lub punkt opłacania rachunków. To zwiększy ruch w sklepie i ułatwi osiągnięcie zyskowności choćby przy sezonowych wahaniach sprzedaży alkoholu.

5. Przestrzeganie prawa i odpowiedzialność: Prowadząc biznes alkoholowy, musisz być świadomy społecznej odpowiedzialności. Przeszkol sprzedawców, aby zawsze weryfikowali pełnoletność kupujących (żądając dowodu osobistego gdy mają wątpliwości co do wieku) – unikniesz w ten sposób potencjalnej utraty koncesji i wysokich kar. Pilnuj, by w sklepie nie dochodziło do żadnych incydentów związanych ze sprzedażą nieletnim lub nietrzeźwym. Wywiesz w widocznym miejscu informacje o zakazie sprzedaży osobom poniżej 18 roku życia oraz komunikaty przypominające o zakazie spożywania alkoholu na terenie sklepu i w jego bezpośrednim otoczeniu (co również może być egzekwowane przez straż miejską). jeżeli Twój sklep jest większy (powyżej 200 m²), wydziel strefę alkoholową tak, by była wyraźnie oddzielona od reszty sali sprzedaży – to zarówno wymóg prawny, jak i element odpowiedzialnej sprzedaży​. Dobrym pomysłem jest również nawiązanie współpracy z lokalną społecznością – np. sponsorowanie drobnych inicjatyw osiedlowych, by pokazać, iż Twój sklep jest „sąsiedzki” i dba o otoczenie (co może łagodzić ewentualne negatywne nastawienie do nowego „monopolu” w okolicy).

6. Finansowanie i koszty początkowe: Przygotuj realistyczny biznesplan dla swojego sklepu. Uwzględnij koszty remontu i wyposażenia lokalu (regały, lodówki na piwo, kasy fiskalne, monitoring), opłaty za koncesje, pierwsze zatowarowanie (zakup alkoholu – pamiętaj, iż dostawcy mogą oferować kredyt kupiecki, ale na start potrzebujesz kapitału na zatowarowanie półek), a także zabezpiecz środki na czynsz i pensje pracowników na pierwsze miesiące. Branża alkoholowa cechuje się dość stabilnym popytem, ale sezonowość jednak występuje – latem rośnie sprzedaż piwa, zimą mocniejszych trunków i win (święta, karnawał). Musisz mieć poduszkę finansową, aby przetrwać słabsze okresy. Zwróć uwagę na kwestie podatkowe – sprzedaż alkoholu obłożona jest akcyzą (płaconą przez producentów/importerów, co wpływa na cenę zakupu) oraz wysokim VAT (23%). Ceny alkoholi regularnie rosną wraz z podwyżkami akcyzy, co może wpływać na marże i zachowania klientów. W 2023 i 2024 r. rząd stopniowo podnosił akcyzę na alkohole, co przełożyło się na wzrost cen detalicznych i lekkie ograniczenie wolumenu sprzedaży​. Planując biznes, bierz poprawkę na możliwe dalsze podwyżki cen – część klientów może zacząć szukać tańszych zamienników lub ograniczać konsumpcję.