Brak wcześniejszego zatrudnienia a świadczenie pielęgnacyjne

Stanowisko WSA w Gdańsku

Wyrokiem z 8.3.2023 r. WSA w Gdańsku, po rozpoznaniu sprawy ze skargi G.S. (dalej: Wnioskodawczyni) na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku (dalej: SKO) z 28.6.2022 r., w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego, uchylił zaskarżoną decyzję.

WSA w Gdańsku uznał, iż SKO wadliwie oceniło, iż w sprawie nie występuje związek pomiędzy niepodejmowaniem zatrudnienia przez Wnioskodawczynię, a sprawowaniem przez nią opieki nad I.S. – niepełnosprawnym ojcem (dalej: Ojciec). Stanowisko SKO wynikało z faktu, iż Wnioskodawczyni już wcześniej, przed uzyskaniem przez Ojca znacznego stopnia niepełnosprawności, nie podejmowała zatrudnienia. Ponadto, w ocenie WSA w Gdańsku zakres sprawowanej przez nią opieki nad Ojcem jest – wbrew stanowisku SKO – szeroki i nie pozwala jej na podjęcie zatrudnienia.

Istota sporu

Istotą sporu, mając na uwadze podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty, jest więc ocena czy między niepodejmowaniem przez Wnioskodawczynię pracy, a sprawowaną przez nią opieką nad Ojcem istnieje bezpośredni związek przyczynowy-skutkowy. Rozważyć zatem należy – w ocenie NSA – jakie znaczenie, z punktu widzenia przesłanek wymienionych w ustawie z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 323; dalej: ŚwRodzU), ma fakt niepodejmowania zatrudnienia przez Wnioskodawczynię w okresie poprzedzającym datę, w której ustalona została niepełnosprawność Ojca, jej niepełnosprawność, a ponadto wymiar sprawowanej przez nią opieki nad Ojcem oraz pomoc w tej opiece ze strony matki Wnioskodawczyni – żony niepełnosprawnego I.S.(dalej: Matka).

Brak zatrudnienia wnioskodawcy

W pierwszej kolejności NSA odniósł się do zarzutu naruszenia art. 17 ust. 1 pkt 4 ŚwRodzU, polegającego na wadliwym uznaniu, iż przesłanką przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest niepozostawanie w zatrudnieniu przez wnioskodawcę, bez względu na okoliczności tego stanu rzeczy i przyjęcie, iż organ nie ma prawa ustalać przyczyn wcześniejszego braku zatrudnienia.

W tym kontekście NSA wskazał, iż zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ŚwRodzU świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809) ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności – o ile nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz koniecznością stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Następnie NSA podkreślił, iż organ zobowiązany jest do oceny, czy wnioskodawca jest uprawniony do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, co czyni jedynie w oparciu o przesłanki pozytywne i negatywne wymienione w ŚwRodzU.

NSA stoi na stanowisku, iż fakt niepodejmowania przez Wnioskodawczynię od kilku lat zatrudnienia został wadliwie oceniony przez SKO – w kontekście przesłanek z art. 17 ust. 1 pkt 4 ŚwRodzU. NSA podziela pogląd o wadliwości stanowiska organu przyjmującego, iż wobec faktu, iż skarżący od 1985 r. jest osobą stale bezrobotną, a ustalony znaczny stopień niepełnosprawności jego brata datuje się od 28.7.2020 r., to nie ma bezpośredniego i ścisłego związku pomiędzy niepodejmowaniem zatrudnienia przez skarżącego, a sprawowaniem opieki nad jego bratem. Dla oceny możliwości podjęcia pracy zarobkowej przez osobę wnioskującą o przyznanie świadczenia miarodajny jest dzień, od którego datuje się stopień niepełnosprawności. To od tej daty konieczne jest udzielanie osobie niepełnosprawnej wsparcia w codziennej egzystencji. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje kwestia niepodejmowania przez osobę wnioskującą o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego zatrudnienia w okresie przed ww. datą (wyrok NSA z 9.8.2023 r., I OSK 1655/22, Legalis).

Innymi słowy, NSA przyjął, iż do oceny, czy podmiot ubiegający się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego nie podejmuje zatrudnienia w związku ze sprawowaną opieką, co do zasady decydujący jest stan istniejący w dacie powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki, zatem na gruncie niniejszej sprawy jest to 22.2.2019 r. (od tego dnia datuje się ustalony stopień niepełnosprawności Ojca). Prawidłowo zatem WSA w Gdańsku uznał, iż organ nie ma prawa ustalać przyczyn braku wcześniejszego zatrudnienia osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne, a zobowiązany jest wyłącznie do ustalenia, czy osoba taka jest zdolna do pracy i czy wyłączną przyczyną niepodejmowania zatrudnienia jest konieczność sprawowania opieki nad bliską osobą niepełnosprawną. Ustalenia przez organ przyczyn braku wcześniejszego zatrudnienia stanowiłoby w istocie oparcie się na przesłance pozaustawowej.

„Stała” i „długotrwała” opieka

Następnie NSA wypowiedział się na temat zarzutu naruszenia art. 17 ust. 1 pkt 4 ŚwRodzU, poprzez błędne przyjęcie, iż czynności dnia codziennego związane ze wspólnym gospodarstwem domowym nie są spowodowane koniecznością stałej i długotrwałej opieki lub pomocą osobie niepełnosprawnej, a w związku z czym nie mogą stanowić o wyłączeniu możliwości podjęcia zatrudnienia.

NSA wskazał, iż nie ulega żadnej wątpliwości, iż Ojciec jest niepełnosprawny w stopniu znacznym, a ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od 22.2.2019 r. Ojciec choruje na: nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, tarczycę, raka prostaty oraz demencję. Nie ma kontaktu z rzeczywistością, nie poznaje najbliższej rodziny, nie rozumie co się do niego mówi, nie umie wyartykułować własnych potrzeb, nie chodzi – porusza się na wózku inwalidzkim, jest pampersowany, nie jest w stanie samodzielnie wstać z łóżka, wymaga pomocy w utrzymaniu higieny osobistej, przyjmowaniu leków i w kontaktach ze służbą zdrowia. W związku ze stanem zdrowia wymaga pomocy, w takich czynnościach jak: pobudka, toaleta, ubieranie, podnoszenie z łóżka i posadzenie na wózku inwalidzkim, karmienie, podawanie leków, zmianę pampersów, smarowanie maściami na odparzenia. Wymiar opieki nad Ojcem, zgodnie ze wskazaniami pracownika socjalnego, jest szeroki i przekracza 8 godzin dziennie. Tym samym, wykracza poza zwykłe czynności dnia codziennego i uniemożliwia podjęcie pracy.

W tym kontekście NSA wskazał, iż określenia „stała” lub „długoterminowa” są pojęciami charakteryzującymi czas, okres sprawowania opieki. Rozróżnianie przez ustawodawcę opieki stałej i długoterminowej implikuje przyjęcie, iż nie stawia on wymogu sprawowania opieki w sposób nieprzerwany, całodobowy, codzienny, samodzielny, jak też przebywania stale w pobliżu osoby, która opieki wymaga. Warunku „stałej” opieki, nie można rozumieć jako wykonywania opieki nieustannie i przez 24 godziny na dobę, ale ma to być stała w sensie trwałości, a długotrwała w sensie rozciągłości w czasie, powtarzalna opieka nad niepełnosprawną osobą, której zakres wyznaczony jest niepełnosprawnością osoby wymagającej opieki, a więc koniecznością wykonywania czynności opiekuńczych umożliwiających egzystowanie tej osoby w warunkach godności człowieka, zapewnienie zaspokojenia normalnych, codziennych potrzeb osoby, nad którą opieka jest sprawowana, których bez pomocy osób trzecich nie jest w stanie sobie sama zapewnić. Przesłanka warunkująca uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego zostanie również spełniona, o ile stosownie do konkretnych okoliczności, w szczególności zakresu niepełnosprawności i wynikających z niego potrzeb osoby niepełnosprawnej, opiekun pozostaje w ciągłej dyspozycji swojego podopiecznego (wyrok NSA z 6.10.2020 r., I OSK 371/20, Legalis).

Rozstrzygnięcie NSA

Podsumowując, NSA uznał, iż skoro SKO wadliwie przyjęło iż brak jest związku przyczynowego pomiędzy rezygnacją przez Wnioskodawczynię z zatrudnienia, a opieką nad niepełnosprawnym w stopniu znacznym Ojcem, jak również wadliwie uznało, iż zakres opieki wykonywanej przez Wnioskodawczynię umożliwia jej podjęcie zatrudnienia, to brak było podstaw do wydania decyzji odmawiającej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Zdaniem NSA przedmiotowe świadczenie przysługiwało Wnioskodawczyni. Mając na uwadze powyższe, NSA, działając na podstawie art. 184 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935), oddalił skargę kasacyjną SKO.

Komentarz