6 miesięcy temu
Stan faktyczny
W Hiszpanii pasażer lotniczy, którego bagaż był opóźniony, przeniósł swoje roszczenie o odszkodowanie wobec przewoźnika lotniczego (dalej: AE) na spółkę handlową (dalej: ES). Następnie ES wniosła powództwo przeciwko AE w celu uzyskania odszkodowania za to opóźnienie w wysokości 766 EUR, na podstawie art. 19 Konwencji z 28.5.1999 r. o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego (Konwencja montrealska) (Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 194, s. 39; dalej: PrzewLotK). Jednakże AE kwestionuje przed tym sądem legitymację procesową ES. Twierdzi, iż przelew wierzytelności nie był istotny w świetle prawa, ponieważ naruszony został zakaz dokonywania cesji praw przysługujących pasażerowi przewidziany w ogólnych warunkach przewozu.
Stanowisko TS
Stosowanie dyrektywy 93/13/EWG
W przypadku cesji wierzytelności pasażera lotniczego na rzecz spółki zajmującej się windykacją wierzytelności, TS orzekł już, iż okoliczność, iż spór w postępowaniu głównym toczy się wyłącznie między przedsiębiorcami, nie stoi na przeszkodzie stosowaniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29), ponieważ zakres stosowania tej dyrektywy zależy nie od tożsamości stron tego sporu, ale od statusu stron umowy (wyrok TS z 18.11.2020 r., DelayFix, C-519/19, Legalis, pkt 53, 54). Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG dotyczy ona warunków zamieszczonych w umowach zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, które nie były indywidualnie negocjowane.
W niniejszej sprawie umowa przewozu, na której opiera się wierzytelność dochodzona przez ES i która zawiera sporny warunek, została zawarta pomiędzy przedsiębiorcą, a mianowicie AE, a pasażerem lotniczym. Ponadto nic nie wskazuje na to, aby ten pasażer zakupił bilet lotniczy w ramach swojej działalności zawodowej, w związku z czym – z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający – Trybunał uznał, iż pasażer ten zawarł tę umowę w charakterze konsumenta w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13/EWG. Zatem TS stwierdził, iż spór w postępowaniu głównym objęty jest zakresem stosowania dyrektywy 93/13/EWG.
Zasada skuteczności
Z orzecznictwa TS wynika, iż sąd krajowy zobowiązany jest do zbadania z urzędu, czy dany warunek umowy wchodzący w zakres stosowania dyrektywy 93/13/EWG ma nieuczciwy charakter, i do tego, aby dokonawszy takiego badania, zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą, o ile posiada niezbędne ku temu informacje na temat stanu prawnego i faktycznego (wyrok TS z 17.5.2022 r., SPV Project 1503 i in., C-693/19 i C‑831/19, Legalis, pkt 53).
Trybunał przypomniał, iż prawo UE nie harmonizuje procedur stosowanych w odniesieniu do badania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umowy, stanowione są one w prawie państw członkowskich. Pod warunkiem jednak, iż nie są one mniej korzystne niż w wypadku podobnych sytuacji podlegających prawu krajowemu (zasada równoważności) oraz iż nie czynią w praktyce niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii (zasada skuteczności).
Trybunał wyjaśnił w odniesieniu do zasady równoważności, iż sąd krajowy powinien sprawdzić w świetle reguł proceduralnych dotyczących postępowań znajdujących zastosowanie w prawie krajowym, czy ta zasada została dochowana, z uwzględnieniem przedmiotu tych postępowań, stosunku prawnego leżącego u ich podstaw oraz ich zasadniczych elementów. Trybunał wskazał, iż wniosek prejudycjalny nie zawiera żadnych informacji co do tego, czy sąd, do którego wniesiono powództwo o naprawienie szkody oparte na art. 19 PrzewLotK, może na mocy hiszpańskiego prawa zbadać z urzędu ewentualną sprzeczność warunku z krajowymi normami porządku publicznego. Zatem do sądu odsyłającego należy zbadanie tego aspektu w celu ustalenia, czy może bądź czy powinien on w świetle zasady równoważności zbadać z urzędu potencjalnie nieuczciwy charakter spornego warunku.
Trybunał orzekł, iż art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż sąd krajowy nie ma obowiązku badania z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku zamieszczonego w umowie przewozu zawartej między pasażerem lotniczym a przewoźnikiem lotniczym, zakazującego cesji praw przysługujących temu pasażerowi wobec tego przewoźnika, w sytuacji gdy ten sąd rozpoznaje powództwo o odszkodowanie wytoczone przeciwko temu przewoźnikowi przez spółkę handlową będącą cesjonariuszem roszczenia owego pasażera o odszkodowanie, o ile ta spółka ma lub miała rzeczywistą możliwość powołania się przed tym sądem na potencjalnie nieuczciwy charakter tego warunku umownego. Zasadę równoważności należy interpretować w ten sposób, iż o ile na mocy prawa krajowego ten sam sąd ma możliwość lub obowiązek dokonania z urzędu oceny sprzeczności takiego warunku z krajowymi normami porządku publicznego, to powinien on również mieć możliwość lub obowiązek dokonania z urzędu oceny sprzeczności takiego warunku z art. 6 dyrektywy 93/13/EWG, o ile dysponuje on niezbędnymi w tym celu informacjami na temat stanu prawnego i faktycznego.
Zasada kontradyktoryjności
Zgodnie z orzecznictwem TS zasadniczo zasada kontradyktoryjności wymaga w szczególności, aby strony miały prawo do zapoznania się z podniesionymi z urzędu przez sąd zarzutami prawnymi, na których zamierza on oprzeć swoje orzeczenie oraz do ustosunkowania się do nich. Trybunał podkreślił, iż w celu spełnienia wymagań związanych ze sprawiedliwym procesem ważne jest, aby strony znały i mogły przedyskutować w sposób kontradyktoryjny zarówno okoliczności faktyczne, jak i prawne, które mają decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia postępowania (wyrok TS z 21.2.2013 r., Banif Plus Bank, C-472/11, Legalis, pkt 30). W przypadku, gdy sąd krajowy po ustaleniu na podstawie posiadanych informacji lub na podstawie elementów faktycznych i prawnych przedstawionych mu w wyniku czynności postępowania (podjętych z urzędu w tym celu, iż dany warunek objęty jest zakresem zastosowania dyrektywy 93/13/EWG), stwierdza w trakcie oceny dokonywanej z urzędu, iż ten warunek ma nieuczciwy charakter, co do zasady ma on obowiązek poinformować o tym strony sporu. Ponadto, wezwać te strony do kontradyktoryjnego przedyskutowania tej okoliczności w sposób przewidziany w tym celu przez krajowe prawo procesowe (wyrok TS z 21.2.2013 r., C-472/11, Legalis, pkt 31).
Trybunał orzekł, iż zasadę kontradyktoryjności należy interpretować w ten sposób, iż o ile sąd krajowy stwierdza z urzędu nieuczciwy charakter warunku zamieszczonego w umowie przewozu zawartej między pasażerem lotniczym a przewoźnikiem lotniczym w związku z powództwem o odszkodowanie wniesionym przeciwko temu przewoźnikowi przez spółkę handlową będącą cesjonariuszem roszczenia owego pasażera o odszkodowanie wobec tego przewoźnika – to ten sąd nie jest zobowiązany do poinformowania o tym tego pasażera, ani do zwrócenia się do niego z pytaniem, czy zamierza on powołać się na nieuczciwy charakter tego warunku lub wyraża zgodę na jego stosowanie. Sąd ten powinien natomiast poinformować o tym strony toczącego się przed nim sporu, aby dać im możliwość przedstawienia odpowiednich argumentów w ramach kontradyktoryjnej debaty i aby upewnić się, czy spółka handlowa, będąca cesjonariuszem, żąda wyłączenia zastosowania tego warunku.
Komentarz
Ważny wyrok dla oceny sporów przed polskimi sądami wobec praktyki dokonywania cesji różnorodnych roszczeń konsumentów na przedsiębiorców.
Trybunał trafnie uznał w prezentowanym wyroku, iż w sytuacji, gdy spór toczy się nie pomiędzy tym konsumentem a przedsiębiorcą, ale między dwoma przedsiębiorcami, a mianowicie spółką handlową będącą cesjonariuszem praw konsumenta, to w takiej sytuacji sąd krajowy nie ma obowiązku badania umowy pod kątem istnienia potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy (niedozwolonych postanowień umownych – art. 3851 § 1 KC). Z niniejszego wyroku wynika także, iż zasada skuteczności nie nakłada na sąd obowiązku przeprowadzenia takiego badania z urzędu, o ile zgodnie z krajowymi przepisami proceduralnymi przedsiębiorca będący cesjonariuszem wierzytelności konsumenta ma lub miał rzeczywistą możliwość powołania się przed sądem na potencjalnie nieuczciwy charakter warunku znajdującego się w umowie podpisanej przez tego konsumenta.
Trybunał uznał również, iż o ile sąd krajowy stwierdzi z urzędu, iż warunek zamieszczony w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą jest nieuczciwy, to w ramach sporu między tym przedsiębiorcą a spółką handlową będącą cesjonariuszem praw tego konsumenta, powinien on poinformować o tym tylko obie strony toczącego się przed nim sporu (tj. przedsiębiorcę będącym cesjonariuszem i przedsiębiorcę będącego kontrahentem tego konsumenta). Natomiast ze względu na to, iż konsument, który dokonał cesji wierzytelności przysługującej mu wobec przedsiębiorcy, nie jest stroną w sporze pomiędzy tym ostatnim a cesjonariuszem tej wierzytelności, to sąd nie jest zobowiązany do poinformowania tego konsumenta o tej kontroli z urzędu, ani do pozyskania stanowiska tego konsumenta.
