Cztery polskie małżeństwa rozpoczęły batalię prawną, która będzie mieć swój finał w Europejskim Trybunale Praw Człowieka w Strasburgu. Państwo każe im wybierać między rozwodem albo życiem bez możliwości uzgodnienia płci metrykalnej — wszystko dlatego, iż Polska nie uznaje małżeństw osób tej samej płci.
O równości małżeńskiej, czyli możliwości zawierania związków małżeńskich niezależnie od płci, mówi się zwykle w kontekście ślubów par jednopłciowych, na które Polska nie zezwala lub których nie uznaje, gdy zostały zawarte za granicą. Doświadczenie osób transpłciowych i ich najbliższych wprowadza do debaty nowy wątek, który dotychczas nie przebił się do świadomości społecznej.
Ponieważ polskie prawo uznaje za małżeństwo wyłącznie związek kobiety i mężczyzny, osoby transpłciowe w chwili uzgodnienia płci metrykalnej tracą możliwość zawarcia związku małżeńskiego z jedną płcią, a zyskują z inną. Tym z nich, które wcześniej zawarły ślub, zamyka to drogę do prawnej zmiany imienia i oznaczenia płci, a jedynym rozwiązaniem staje się rozwód. Stają więc przed wyborem: prawne uzgodnienie płci i przymusowy rozwód lub zachowanie małżeństwa bez możliwości tranzycji.
– Osoby transpłciowe na własnym przykładzie pokazują, jak absurdalne i arbitralne jest łączenie małżeństwa i bycia rodziną z płcią osób, które tworzą związek. Z dnia na dzień wyrokiem sądu państwo decyduje, iż od dzisiaj nie możemy już mieć żony, tylko męża, albo na odwrót — wyjaśnia Maja Heban ze Stowarzyszenia Miłość Nie Wyklucza.
– Kiedy dotyczy to osób, które przed tranzycją wzięły ślub, Polska de facto wymaga od nich trwania w fikcji prawnej. Albo wezmą rozwód, którego wcale nie chcą, by móc poprawić oznaczenie płci w dokumentach, albo pozostaną małżeństwem i będą legitymowały się dokumentami, które zupełnie nie oddają rzeczywistości — dodaje Heban.
Polska każe dokonywać niemożliwego wyboru
W grudniu 2023 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydał przełomowy wyrok, który potwierdził, iż brak możliwości formalizacji związku przez pary osób tej samej płci narusza Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, tym samym zobowiązując Polskę do zmiany prawa. Inicjatywa Pozwy małżeńskie ma na celu powtórzenie tego sukcesu, choć zajmie to wiele lat. Dalsze losy ustawy o związkach partnerskich będą więc miały istotny wpływ na postęp sprawy.
– Nie wiemy, czy ustawa o związkach partnerskich wejdzie w życie, a jeżeli tak, to kiedy, a co więcej — jaki będzie jej kształt i wynikające z niej uprawnienia. Europejski Trybunał Praw Człowieka może stwierdzić, iż sytuacja osób w małżeństwach i związkach partnerskich w Polsce jest tak niewspółmierna, iż narusza Konwencję, ale może też uznać jak w podobnej sprawie Hämäläinen przeciwko Finlandii, iż przymusowe przekształcenie małżeństwa do związku partnerskiego nie jest wystarczająco negatywną zmianą — komentuje adw. Karolina Gierdal, koordynatorka Grupy Prawnej Stowarzyszenia Lambda Warszawa.
– My idziemy po wszystko, gdyż żadna z par nie chce się rozwodzić, a obowiązek przekształcenia małżeństwa w związek partnerski postrzegają jako degradację — dodaje Gierdal.
Śledź dalsze działania związane z Pozwami małżeńskimi na tej stronie oraz profilach społecznościowych Miłość Nie Wyklucza i Lambda Warszawa
Ta zależność działa w dwie strony. Im bardziej okrojona będzie ustawa o związkach partnerskich, tym większa szansa, iż Trybunał w Strasburgu ponownie wskaże na naruszenie Konwencji przez Polskę. Jednocześnie orzecznictwo Trybunału opiera się na zasadzie, iż Konwencja jest żywym dokumentem, który odzwierciedla rzeczywistość i konsensus panujący pomiędzy krajami Europy. Im więcej państw członkowskich Rady Europy wprowadzi równość małżeńską, tym większe jest prawdopodobieństwo, iż jej brak zostanie uznany za naruszenie Konwencji. w tej chwili pary osób tej samej płci mogą wziąć ślub cywilny z pełnią praw i obowiązków w 16 krajach Unii Europejskiej i 20 państwach członkowskich Rady Europy.
Miłość nie Wyklucza (MNW) to założona w 2010 roku organizacja społeczna działająca na rzecz wprowadzenia w Polsce równości małżeńskiej, czyli otwarcia cywilnej instytucji małżeństwa na wszystkie pary niezależnie od płci. MNW prowadzi kampanie społeczne i edukacyjne, wspiera lokalne społeczności LGBT+ w całym kraju oraz działa prawnie i rzeczniczo na szczeblu centralnym i samorządowym.
Stowarzyszenie Lambda Warszawa to najstarsza organizacja walcząca o prawa i dobrostan społeczności LGBTQIAP+ w Polsce. Od 1997 roku buduje silny fundament oparty na czterech filarach: wsparciu, rzecznictwie, kulturze i edukacji. Lambda Warszawa oferuje kompleksowe wsparcie osobom ze społeczności, działając na poziomie indywidualnym, społecznym i systemowym.
