Czy arbitraż zyska na znaczeniu?

W obliczu największego od lat kryzysu wymiaru sprawiedliwości, arbitraż powinien zyskiwać na znaczeniu i stać się pierwszym wyborem przedsiębiorców poszukujących efektywnych metod rozwiązywania sporów.

Z raportu Najwyższej Izby Kontroli, dotyczącego funkcjonowania sądownictwa powszechnego w Polsce w latach 2013-2023, wynika iż wymiar sprawiedliwości znajduje się w największym od 1989 roku kryzysie. Mając na względzie stale wydłużające się postępowania oraz rosnącą liczbę skarg na przewlekłość procesów, przedsiębiorcy powinni rozważyć arbitraż jako skuteczne narzędzie służące rozstrzyganiu ich sporów.

Potrzebny zapis na sąd polubowny

– Aby wyłączyć się spod jurysdykcji sądu powszechnego i tym samym zdecydować na arbitraż, przedsiębiorca musi zrobić tylko jedną rzecz – zawrzeć w umowie ze swoim kontrahentem zapis na sąd polubowny – tzw. klauzulę arbitrażową. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu lub ugodą zawartą przed sądem po ich uznaniu przez sąd albo po stwierdzeniu przez sąd ich wykonalności. Ponadto, wyroki arbitrażowe mogą być egzekwowane na całym świecie, co nabiera kluczowego znaczenia w dobie globalizacji i międzynarodowej działalności gospodarczej. Polska jest stroną Konwencji Nowojorskiej z 1958 roku, co ułatwia uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych w ponad 160 krajach i tworzy korzystne warunki dla przedsiębiorców dążących do egzekwowania swoich praw poza granicami kraju – mówi Agnieszka Siedlecka-Andrychowicz, dyrektorka Sądu Arbitrażowego przy Konfederacji Lewiatan.

Zalety arbitrażu

Arbitraż oferuje wiele zalet, które zwiększają jego atrakcyjność jako metody rozwiązywania sporów w porównaniu z sądownictwem powszechnym:

1. Szybkość i efektywność: Arbitraż zwykle prowadzi do szybszego zakończenia spraw w porównaniu z tradycyjnym postępowaniem sądowym, co jest niezwykle cenne dla przedsiębiorców pragnących uniknąć długotrwałych procesów.
2. Poufność: Procesy arbitrażowe są niejawne, co chroni tajemnice handlowe oraz inne wrażliwe informacje, zapewniając stronom większe poczucie bezpieczeństwa.
3. Ekspercka wiedza: Strony mają możliwość wyboru arbitrów o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu, co wpływa na merytoryczną ocenę spraw. Mogą również współdecydować o doborze ekspertów czy biegłych, co pozwala na wykorzystanie fachowych opinii.
4. Elastyczność procedur: Procedury arbitrażowe mogą być dostosowane do specyfiki danego sporu, co jest przeciwieństwem sztywnych ram postępowania sądowego. Arbitraż wiąże się także z mniejszą liczbą formalności, przepływ dokumentacji jest ułatwiony, a to przyspiesza proces.

Praktycznie wszystkie najczęściej występujące w biznesie spory można skutecznie rozstrzygać dzięki arbitrażu. Co więcej choćby gdy strony już rozpoczęły postępowanie przed sądem powszechnym, mogą skorzystać z instytucji konwersji, która pozwala przejść z postępowania przed sądem powszechnym na postępowanie przed sądem arbitrażowym. (Art. 1161¹ § 1 kpc – W sprawie zawisłej przed sądem strony mogą poddać spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego aż do momentu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd). Warto także podkreślić, iż arbitraż może być stosowany również w sporach z zakresu prawa pracy. Warunkiem jest jednak, iż zapis na sąd polubowny może być sporządzony dopiero po powstaniu sporu. Pracodawca nie ma zatem możliwości wprowadzenia klauzuli arbitrażowej do umowy o pracę.

Arbitraż korzystniejszy niż postępowanie przed sądem

W wielu przypadkach arbitraż okazuje się bardziej korzystny niż tradycyjne postępowanie przed sądem powszechnym, zwłaszcza w złożonych sprawach wymagających szczególnej uwagi i wiedzy eksperckiej. adekwatnie dobrany zespół orzekający, starannie zorganizowane postępowanie znacznie zwiększają efektywność arbitrażu. W zależności też od sprawy, arbitraż może okazać się również rozwiązaniem bardziej korzystnym finansowo niż prowadzenie sprawy przed sądem powszechnym. W zależności od wartości przedmiotu sporu, opłaty w polskich sądach arbitrażowych potrafią być niższe niż opłaty w sądach powszechnych. Istnieje też możliwość zasądzenia od drugiej strony pełnej kwoty rzeczywiście poniesionych kosztów postępowania. W postępowaniu przed sądem powszechnym natomiast koszty zastępstwa są zryczałtowane i ograniczone do niewielkich kwot.

W odpowiedzi na dynamiczne zmiany w praktyce arbitrażu oraz rosnące oczekiwania i potrzeby zarówno arbitrów, jak i użytkowników arbitrażu stałe sądy polubowne (sądy arbitrażowe) zmieniają/unowocześniają swoje regulaminy – starając się dostosować je do międzynarodowych standardów. Przykładem jest tutaj Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan, który zarządzeniem prezydenta Konfederacji Lewiatan od 1 stycznia 2025 roku wprowadza w życie nowy regulamin i taryfę opłat.

Nowy regulamin

– W nowym regulaminie wśród wielu zmian, przewidziano m. in. możliwość wszczęcia postępowania również poprzez wezwanie na arbitraż. Zespołowi Orzekającemu przyznano nowe uprawnienia, które umożliwiają uwzględnianie kosztów związanych z finansowaniem postępowania przez podmioty trzecie, a także koszty zastępstwa procesowego uzależnione od wyniku sprawy (success fee). Dodatkowo, zwiększono wartość przedmiotu sporu dla spraw, które mogą być prowadzone w trybie przyspieszonym do 200 000 zł, a procedury nominacji zastępczej arbitrów zostały jeszcze bardziej usprawnione – dodaje Agnieszka Siedlecka-Andrychowicz.