Czy można podważyć testament z wydziedziczeniem?

Wydziedziczenie – co to jest i jak zostaje się wydziedziczonym?

W potocznym rozumieniu wydziedziczenie bywa często mylone z tzw. testamentem negatywnym, czyli wykluczeniem danej osoby z dziedziczenia. Na wstępie warto odróżnić te dwa pojęcia.

Testament negatywny polega na tym, iż spadkodawca w testamencie pomija określonego spadkobiercę lub wyraźnie zaznacza, iż nie chce, aby po nim dziedziczył. Skutkiem takiego zapisu jest to, iż dana osoba nie otrzymuje spadku, ale jeżeli przysługuje jej prawo do zachowku (np. jako zstępny, małżonek lub rodzic spadkodawcy), może dochodzić jego wypłaty od pozostałych spadkobierców. Wysokość zachowku wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, jeżeli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, a w pozostałych przypadkach – 1/2 tego udziału.

Natomiast wydziedziczenie ma dalej idące konsekwencje, ponieważ nie tylko pozbawia daną osobę prawa do spadku, ale także prawa do zachowku. Oznacza to, iż skutecznie wydziedziczony nie może żądać żadnej części majątku po zmarłym.

Aby wydziedziczenie było skuteczne, musi zostać zawarte w testamencie i opierać się na przesłankach określonych w art. 1008 Kodeksu cywilnego, takich jak:

• uporczywe postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, wbrew woli spadkodawcy,
• popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub jego bliskim (np. przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub rażąca zniewaga),
• długotrwałe zaniedbywanie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy.

Aby wydziedziczenie było ważne, co najmniej jedna z tych przesłanek musi istnieć w chwili sporządzania testamentu, nie może zostać wybaczona przez spadkodawcę i powinna być wyraźnie wskazana w testamencie.

Jak podważyć wydziedziczenie?

Podważenie wydziedziczenia jest możliwe w trzech przypadkach:

1. podważenie testamentu
2. podważenie wydziedziczenia
3. wykazanie, iż spadkodawca przebaczył spadkobiercy

Wydziedziczenie jest skuteczne wyłącznie wtedy, gdy zostało jasno i wyraźnie zawarte w testamencie. Oznacza to, iż o ile testament zostanie uznany za nieważny, to również wydziedziczenie traci swoją moc prawną. W związku z tym jednym z najczęściej podejmowanych działań przez osoby, które chcą zakwestionować wydziedziczenie, jest próba podważenia samego testamentu.

Jeśli testament okaże się nieważny, to automatycznie wszystkie jego postanowienia – w tym wydziedziczenie – przestają obowiązywać. Innymi słowy, skuteczne zakwestionowanie testamentu prowadzi do sytuacji, w której spadek będzie dziedziczony na zasadach ustawowych lub zgodnie z innym, ważnym testamentem (jeśli taki istnieje). Testament będzie nieważny, jeśli:

• nie spełnia wymagań formalnych przewidzianych dla danej formy testamentu, np. testament własnoręczny nie został napisany osobiście przez spadkodawcę albo testament ustny nie został sporządzony zgodnie z przepisami, np. bez wymaganej liczby świadków,
• został sporządzony w warunkach określonych w art. 945 Kodeksu cywilnego, czyli:
  • w stanie uniemożliwiającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji,
  • pod wpływem istotnego błędu, który wpłynął na treść testamentu,
  • pod przymusem lub groźbą.

Jak można zakwestionować testament? Najczęściej testament podważa się podczas postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku. Ważne jest, aby pamiętać, iż nie można tego zrobić u notariusza – zarzut nieważności testamentu należy podnieść przed sądem.

Podważenie wydziedziczenia

Spadkodawca musi dokonać wydziedziczenia z zachowaniem wszystkich wymagań formalnych wskazanych w Kodeksie cywilnym, dlatego warto dokładnie przeanalizować testament pod tym kątem. Przede wszystkim sprawdź, czy w treści testamentu zostały wskazane konkretne przyczyny wydziedziczenia. Może się bowiem okazać, iż spadkodawca nie podał żadnego uzasadnienia swojej decyzji, co czyni wydziedziczenie nieważnym.

Jeśli przyczyny wydziedziczenia zostały zapisane w testamencie, należy zweryfikować, czy są one zgodne z przesłankami określonymi w Kodeksie cywilnym. Zdarza się, iż spadkodawca podaje inne powody, które nie są prawnie dopuszczalne, albo formułuje je w sposób zbyt ogólny, nie pozwalający na jednoznaczne stwierdzenie, czy rzeczywiście spełniają ustawowe kryteria. W takich przypadkach wydziedziczenie również może zostać uznane za nieważne.

Nawet jeżeli spadkodawca spełnił wszystkie formalne wymogi dotyczące wydziedziczenia, poprawnie sformułował swoje postanowienie i podał konkretne przyczyny zgodne z Kodeksem cywilnym, może się okazać, iż wskazane powody nie są zgodne z prawdą. W takiej sytuacji należy udowodnić przed sądem, iż przyczyny podane w testamencie nie miały miejsca lub zostały przedstawione w sposób niezgodny z rzeczywistością. W tym celu można wykorzystać wszelkie dostępne dowody – np. zeznania świadków, korespondencję ze spadkodawcą, zdjęcia czy inne dokumenty, które mogą obalić zasadność wydziedziczenia.

Podważenie wydziedziczenia jest możliwe w postępowaniu o zapłatę zachowku, gdzie sąd oceni zasadność wydziedziczenia i może uznać je za nieważne.

Przebaczenie przez spadkodawcę

Jeśli wydziedziczenie zostało przeprowadzone zgodnie z wymogami formalnymi, a podane w testamencie przyczyny są zgodne z prawdą, istnieje jeszcze jedna możliwość jego zakwestionowania. Można udowodnić, iż spadkodawca przebaczył zachowanie, które było skutkiem wydziedziczenia.

Zgodnie z przepisami prawa, przebaczenie ma kilka istotnych cech:

• Spadkodawca nie musi posiadać pełnej umiejętności czynności prawnych, aby skutecznie przebaczyć. Może to zrobić choćby wtedy, gdy jest częściowo ubezwłasnowolniony, znajduje się pod wpływem leków ograniczających świadomość lub cierpi na zaawansowaną chorobę.
• Przebaczenie musi być dokonane z pewnym stopniem rozeznania – oznacza to, iż spadkodawca powinien zdawać sobie sprawę z tego, co robi, ale nie jest wymagane, aby miał pełną świadomość, jak przy sporządzaniu testamentu.
• Nie ma określonej formy przebaczenia – nie musi ono być spisane ani poświadczone przez notariusza. Wystarczy każde działanie świadczące o tym, iż spadkodawca wybaczył, np. wyraźna poprawa relacji rodzinnej, wznowienie kontaktu czy okazanie gestów pojednania.

Więcej informacji: https://adwokatzachowek.pl/wydziedziczenie/