Czy ulgi i rabaty wpływają na wysokość odszkodowania?

Wniosek Rzecznika Finansowego

Rzecznik Finansowy ‎wniósł o podjęcie przez SN uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie istniejących w orzecznictwie rozbieżności: czy zakład ubezpieczeń może ustalić odszkodowanie przysługujące poszkodowanemu z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych z uwzględnieniem ulg i rabatów na usługi naprawcze, części i materiały służące do naprawy pojazdu, wynikających z przedłożonej oferty, a możliwych do uzyskania w współpracującym z tym zakładem ubezpieczeń podmiotem gospodarczym, wskazując na spoczywające na poszkodowanym (uprawnionym do odszkodowania) obowiązki zapobieżenia zwiększeniu się szkody oraz współdziałania wierzyciela z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania?

W uzasadnieniu wniosku wskazano, iż choć zakład ubezpieczeń jest obowiązany jedynie do świadczenia pieniężnego to w ostatnich latach w praktyce likwidacji szkód komunikacyjnych duża część ubezpieczycieli oferuje poszkodowanym możliwości skorzystania z tzw. bezgotówkowej likwidacji szkody. Daje ona poszkodowanym możliwość dokonania naprawy pojazdu w jednym z warsztatów współpracujących z ubezpieczycielem w ramach sieci partnerskich bądź nabycia części zamiennych od dystrybutorów współpracujących z ubezpieczycielem. Sama możliwość skorzystania z warsztatu naprawczego wskazanego przez zakład ubezpieczeń stanowi dla poszkodowanego dodatkowe wsparcie w procesie likwidacji szkody, jednak wielu ubezpieczycieli w wyniku działalności sieci partnerskich kwestionuje kosztorysy przedkładane im przez poszkodowanych, którzy nie podjęli jeszcze decyzji o naprawie pojazdu lub zdecydowali się skorzystać z warsztatu innego niż polecany. Zastrzeżenia te sprowadzają się w szczególności do poddawania w wątpliwość wskazanych cen usług naprawczych oraz części zamiennych, a także jakości tych ostatnich.

Rozbieżności w orzecznictwie

Praktyka stosowana przez zakłady ubezpieczeń spowodowała rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych sprowadzające się do kwestii, czy poszkodowanego powinien skorzystania z rabatów i upustów na części zmienne czy innych ulg wypracowanych przez ubezpieczyciela z współpracującymi z nimi podmiotami. W ramach stanowiska opowiadającego się za uwzględnianiem rabatów oferowanych przez ubezpieczycieli wskazuje się, iż w obowiązku minimalizacji szkody mieści się powinność poszkodowanego współdziałania z ubezpieczycielem w toku postępowania likwidacyjnego i skorzystania z przedłożonych mu w postępowaniu likwidacyjnym rabatów, tak na części zamienne oraz materiały lakiernicze, jak i inne ulgi wypracowane przez ubezpieczyciela z siecią współpracujących warsztatów. Skorzystanie z rabatów oferowanych przez ubezpieczyciela pozwala zminimalizować wielkość powstałej w majątku poszkodowanego szkody. Dlatego choćby gdy poszkodowany nie zdecyduje się na przyjęcie tej oferty należne odszkodowanie powinno być wyliczone przy uwzględnieniu rabatów oferowanych przez ubezpieczyciela, z uwagi na treść art. 354 § 2 KC, który stanowi o obowiązku wierzyciela współdziałania z dłużnikiem w celu realizacji zobowiązania, oraz art. 826 § 1 KC i art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2500), które wprowadzają obowiązek zmniejszenia szkody (zob. wyrok SO w Poznaniu z 23.9.2021 r., XV Ca 1507/20; wyrok SO w Białymstoku z 9.3.2018 r., II Ca 1143/17; wyrok SO w Słupsku z 13.4.2017 r., IV Ca 159/17, Legalis).

Drugi pogląd opiera się na założeniu, iż nie można czynić poszkodowanemu zarzutu, iż nie współdziałał z ubezpieczycielem w celu minimalizacji szkody. Poszkodowanemu w zakresie naprawienia szkody przysługuje możliwość wyboru dowolnej oferty spośród takich, w których stawki usług czy też kosztów zakupu koniecznych do naprawy części nie przekraczają rażąco cen oferowanych na rynku lokalnym. Poszkodowany nie ma więc obowiązku poszukiwania sprzedawcy oferującego usługi najtańsze (zob. wyrok SO w Łodzi z 28.12.2021 r., III Ca 1686/20, Legalis; wyrok SO w Bydgoszczy z 13.5.2021 r., VIII Ga 49/21, Legalis; wyrok SO w Kielcach z 10.2.2022 r., II Ca 22/22, Legalis).

Rzecznik Finansowy zwrócił uwagę, iż aktualne tendencje na rynku ubezpieczeń polegające na popularyzacji wśród ubezpieczycieli modeli optymalizacji kosztów likwidacji szkód wpływają negatywnie na pozycję poszkodowanych. Na skutek tej praktyki dochodzi do faktycznego przerzucania na poszkodowanych ciężaru naprawienia szkody powstałej w ich w majątku, co należy uznać za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym celem umowy ubezpieczenia oraz zasadami współżycia społecznego. Zredukowanie wysokości odszkodowania o kwotę rabatu może mieć konsekwencje w postaci ograniczenia prawa wyboru przez poszkodowanego warsztatu jedynie do tego z sieci naprawczej ubezpieczyciela. Często bowiem niemożliwe jest odnalezienie na rynku usługodawcy, u którego koszt naprawy mógłby być pokryty przez ograniczone o rabat świadczenie.

Stanowisko SN

SN uznał, iż o ile poszkodowany poniósł już koszty naprawy pojazdu lub zobowiązał się do ich poniesienia, wysokość odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinna odpowiadać tym kosztom, chyba iż w danych okolicznościach są one oczywiście nieuzasadnione; wysokość odszkodowania nie zależy od ulg i rabatów możliwych do uzyskania przez poszkodowanego od podmiotów współpracujących z ubezpieczycielem. o ile poszkodowany nie poniósł jeszcze kosztów naprawy pojazdu, ani nie zobowiązał się do ich poniesienia, wysokość odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinna odpowiadać przeciętnym kosztom naprawy na lokalnym rynku, z uwzględnieniem możliwych do uzyskania przez poszkodowanego ulg i rabatów, chyba iż skorzystaniu z tych ulg i rabatów sprzeciwia się jego uzasadniony interes.