Czym jest WIBOR i dlaczego ma tak duże znaczenie?

WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) to najważniejszy wskaźnik referencyjny na polskim rynku finansowym, używany przede wszystkim do ustalania oprocentowania kredytów, w tym hipotecznych, konsumpcyjnych i dla przedsiębiorstw, a także obligacji i instrumentów pochodnych.

Definicja i historia WIBOR

WIBOR to skrót od Warsaw Interbank Offered Rate, czyli warszawskiej międzybankowej stopy oprocentowania. Jest to średnia arytmetyczna stóp procentowych, które największe banki w Polsce są gotowe zaproponować za pożyczki na rynku międzybankowym. Wskaźnik ten odzwierciedla koszt pozyskiwania funduszy przez banki od innych banków na określony okres. Historycznie, WIBOR był publikowany dla różnych terminów, z czego w tej chwili najważniejsze to 1M, 3M i 6M, choć wcześniej istniała też stawka 9M, zakończona w 2020 roku. Administratorem WIBOR od 30 czerwca 2017 roku jest GPW Benchmark S.A., które przejęło rolę po Stowarzyszeniu Rynków Finansowych ACI Polska. Merytoryczny nadzór sprawuje Komitet Nadzorczy GPW Benchmark S.A.

WIBOR jest podstawą wyznaczania oprocentowania dla większości kredytów o zmiennym oprocentowaniu w Polsce, co czyni go istotnym dla gospodarstw domowych i firm. Jest on podobny do międzynarodowych wskaźników, takich jak LIBOR, ale dostosowany do warunków polskiego rynku.

Sposób obliczania WIBOR

Proces obliczania WIBOR jest ściśle regulowany i opiera się na codziennych kwotowaniach banków panelowych.

• Codziennie o godzinie 11:00 14 banków, wybranych przez Narodowy Bank Polski na podstawie ich udziału w rynku gotówkowym i pochodnych, podaje dwie stawki:
• dla depozytów (stawka, za którą bank przyjmuje depozyty);
• dla pożyczek (stawka, za którą bank jest gotów pożyczyć pieniądze);

• Kwotowania są następnie uśredniane, po odrzuceniu skrajnych wartości (najwyższych i najniższych), aby uniknąć manipulacji;
• Spread tj. różnica między stawką depozytową a pożyczkową, jest ograniczony do 20 punktów bazowych dla transakcji o okresie powyżej 1 miesiąca;
• WIBOR jest tzw. „transaction rate”, co oznacza, iż banki muszą być gotowe do zawarcia transakcji w podanych cenach przez krótki okres czasu;
• Proces ten, zwany fixingiem WIBOR, jest opisany w „Regulaminie Fixingu stawek referencyjnych WIBID i WIBOR”.

Rodzaje stawek WIBOR

WIBOR jest wyznaczany dla różnych okresów, z których najważniejsze dla kredytów to:

• 1M (1 miesiąc),
• 3M (3 miesiące),
• 6M (6 miesięcy).

Są też krótsze okresy:

• ON (overnight) – depozyt na jeden dzień, od dnia zawarcia transakcji,
• TN (tomorrow/next) – depozyt na jeden dzień, od następnego dnia roboczego po zawarciu transakcji,
• SW (spot/next) – depozyt na dwa dni, od dnia zawarcia transakcji.

Dodatkowo, w Polsce istnieje wskaźnik POLONIA, który jest średnią ważoną z transakcji jednodniowych i może być używany jako alternatywa, szczególnie w kontekście OIS (Overnight Index Swap).

Związek WIBOR z oprocentowaniem kredytów

WIBOR jest podstawą do ustalenia oprocentowania kredytów o zmiennym oprocentowaniu, co oznacza, iż oprocentowanie kredytu składa się z WIBOR (np. 3M lub 6M) plus marża banku. Dla przykładu, jeżeli WIBOR 3M wynosi 5%, a marża banku to 2%, to oprocentowanie kredytu wynosi 7%. Banki mogą finansować się na rynku międzybankowym po niższej stawce (np. 3M WIBOR), a następnie udzielać kredytów klientom po wyższej stawce (np. 6M WIBOR), co pozwala im na uzyskanie marży. Jednak skrócenie okresu kredytowania (np. z 6M na 3M) zwiększa ryzyko braku płynności, jeżeli bank nie będzie w stanie pozyskać funduszy, gdy będą potrzebne.

Możliwości ochrony przed wzrostem WIBOR

Wzrost WIBOR, szczególnie w wyniku podwyżek stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP), może znacząco zwiększyć raty kredytów, co jest szczególnie odczuwalne dla kredytobiorców z kredytami o zmiennym oprocentowaniu.

Sposoby ochrony:

• Kredyty ze stałym oprocentowaniem: Wybór kredytu ze stałym oprocentowaniem eliminuje wpływ zmian WIBOR na ratę przez cały okres kredytowania. Jest to szczególnie popularne w okresach wysokiej zmienności stóp procentowych;
• Swapy stóp procentowych: Instrumenty pochodne, takie jak swapy, pozwalają na hedging ryzyka. Kredytobiorca może zawrzeć umowę swapową, w której płaci stałą stopę procentową, a otrzymuje zmienną stopę opartą na WIBOR, co stabilizuje koszty finansowania;
• Ubezpieczenia od wzrostu stóp: Niektóre banki oferują produkty ubezpieczeniowe, które częściowo rekompensują wzrost raty w przypadku wzrostu WIBOR;
• Negocjacje z bankiem: W przypadku znaczącego wzrostu WIBOR, kredytobiorcy mogą negocjować z bankiem, np. przedłużenie okresu kredytowania, co obniży miesięczną ratę lub zmianę typu oprocentowania na stałe;
• Bazowanie na najkrótszych stawkach: Badania sugerują, iż bazowanie na najkrótszych stawkach WIBOR (np. ON) może być korzystne dla klientów, zmniejszając ryzyko związane z długoterminowymi zmianami.

Ryzyko związane z WIBOR

WIBOR niesie ze sobą kilka istotnych ryzyk, które mogą wpływać na stabilność systemu finansowego i kredytobiorców:

• Ryzyko manipulacji: W przeszłości dochodziło do manipulacji wskaźnikami, takimi jak LIBOR, co doprowadziło do globalnych reform. Chociaż WIBOR jest w tej chwili ściśle regulowany, istnieje potencjalne ryzyko manipulacji, szczególnie w okresach niskiej płynności rynku.
• Zmienność stóp procentowych: WIBOR jest wrażliwy na decyzje RPP dotyczące stóp referencyjnych, co może prowadzić do gwałtownych zmian w oprocentowaniu kredytów, co było widoczne w 2022 roku po podwyżkach stóp procentowych.
• Ryzyko płynności: jeżeli banki skrócą okres kredytowania (np. z 6M na 3M) i nie będą w stanie pozyskać funduszy na rynku międzybankowym, może dojść do problemów, jak w przypadku upadku Northern Rock w 2007 roku.
• Steep rate curve: Gdy krzywa stóp procentowych jest stroma (długoterminowe stopy są znacząco wyższe niż krótkoterminowe), banki mogą korzystać na różnicy, ale to zwiększa ryzyko dla długoterminowego kredytowania, szczególnie w przypadku kredytów hipotecznych.

Reforma WIBOR i wprowadzenie WIRON

Reforma WIBOR jest częścią globalnego trendu przechodzenia od wskaźników IBOR (Interbank Offered Rates) do RFR (Risk-Free Rates), opartych na rzeczywistych transakcjach, co wynika z Rozporządzenia BMR (Benchmark Regulation) wydanego przez Unię Europejską w 2016 roku. Celem jest zwiększenie wiarygodności i bezpieczeństwa wskaźników referencyjnych, eliminując ryzyko manipulacji.

• Nowy wskaźnik – WIRON: WIBOR ma być zastąpiony WIRON (Warsaw Interest Rate Overnight), który jest oparty na transakcjach jednodniowych (overnight) i uważany za bardziej stabilny i mniej podatny na manipulacje. WIRON jest wyznaczany przez GPW Benchmark S.A. na podstawie danych z rynku depozytów jednodniowych;
• Przyczyny reformy: Reforma została zainicjowana po wykryciu manipulacji wskaźnikami, takimi jak LIBOR, na rynkach międzynarodowych. W Polsce dyskusja nad reformą zaczęła się kilka lat temu, a w 2022 roku powołano Narodową Grupę Roboczą (NGR) ds. reformy benchmarków, w skład której wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Finansów, KNF, NBP, GPW Benchmark, banków i innych instytucji;
• Harmonogram reformy: W wrześniu 2022 roku Komitet Sterujący NGR przyjął Roadmapę, zakładającą pełną implementację nowego systemu do końca 2024 roku, z planowanym wycofaniem WIBOR na początku 2025 roku. Jednak najnowsze dane wskazują, iż pełna konwersja może zostać przedłużona do końca 2027 roku;
• Postępy: Od grudnia 2022 roku WIRON może być stosowany jako wskaźnik referencyjny, a banki, takie jak ING Bank Śląski, zaprzestały oferowania nowych kredytów opartych na WIBOR, planując wprowadzenie produktów opartych na WIRON w drugiej połowie 2023 roku. PKO BP zamierza oferować produkty oparte na WIRON przed 1 stycznia 2023 roku;
• Wpływ na kredytobiorców: WIRON może być korzystniejszy dla kredytobiorców ze względu na większą stabilność, ale istniejące kontrakty oparte na WIBOR będą wymagały stopniowego przeniesienia, co może wiązać się z koniecznością zmian kontraktowych i potencjalnymi kosztami. Badania sugerują, iż WIRON jest mniej podatny na zmiany, co może obniżyć ryzyko dla kredytobiorców w okresach wysokiej zmienności stóp procentowych;

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami:

• Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com
• Marcinem Bandurskim: bandurski[at] prokurent.com
• Arturem Okoniem: okon[at] elbudbis.pl

Autorzy:

• Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner
• Marcin Bandurski – Adwokat / Partner
• Artur Okoń – Radca prawny / Partner
• Relkonds