ESG – rewolucja czy jedynie modny trend?

Czym jest koncepcja ESG?

W 2016 roku przyjęto tzw. Porozumienie paryskie, którego głównym celem było wzmocnienie globalnej reakcji na zagrożenie zmianą klimatu poprzez utrzymanie wzrostu temperatury na świecie w tym stuleciu znacznie poniżej 2 stopni Celsjusza (powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej) oraz kontynuowanie wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 stopnia Celsjusza. Był to kamień milowy dla całej społeczności globalnej w kierunku ochrony środowiska i klimatu.

Po 2016 roku w regulacji prawnej UE w zakresie ochrony środowiska i klimatu zmieniło się bardzo wiele. Nie sposób tu omówić wszystkich aktów normatywnych – zasygnalizuję jedynie, iż w obrocie prawnym pojawiły się takie dokumenty jak: Fit for 55 (Gotowi na 55), New Green Deal czy Europejskie Prawo Klimatyczne. Wszystkie te dokumenty realizują założenia Porozumień paryskich i skupiają się na wprowadzeniu regulacji prawnej związanej ze zmniejszeniem emisji różnego rodzaju gazów cieplarnianych do atmosfery.

Koncepcja ESG łączy w sobie zarządzanie podmiotami rynkowymi z zasadami wynikającymi ze zrównoważonego rozwoju. Zakłada ona raportowanie niefinansowe w trzech nowych filarach – środowisko, społeczeństwo oraz ład korporacyjny. W ramach środowiska uwzględnia się na przykład takie elementy jak: łagodzenie zmian klimatu, adaptacja do zmian klimatu, zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich; przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola czy ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów. Działy społeczeństwo i ład korporacyjny odnoszą się do standardów relacji międzyludzkich związanych z etyką, kadrami, zarządzaniem przedsiębiorstwami, stabilnością zatrudnienia – wszystko w odniesieniu do wytycznych wynikających z ochrony środowiska i klimatu.

Podmioty zobowiązane do raportowania w ramach ESG

Kluczem do zrozumienia czekających nas zmian jest treść dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.6.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (Dz.Urz. UE L z 2013 r. Nr 182, s. 19), która następnie była zmieniana w 2014 r. oraz 2022 r. (dyrektywy CSRD oraz NFRD).

W Polsce wdraża się w życie te przepisy poprzez poszczególne nowelizacje ustawy z 29.9.1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120, 295, 1598).

Koncepcja sprawozdawczości opiera się na tzw. jednostkach interesu publicznego, którymi są:

• jednostki regulowane prawem państwa członkowskiego i których zbywalne papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym któregokolwiek państwa członkowskiego,
• instytucje kredytowe,
• zakłady ubezpieczeń społecznych,
• inne wyznaczone przez państwa członkowskie jednostki, na przykład jednostki o istotnym znaczeniu publicznym ze względu na charakter prowadzonej przez nie działalności, ich wielkość lub liczbę zatrudnionych pracowników.

Przepisy UE wyznaczają kategorię mikro jednostek, małych, średnich oraz dużych jednostek.

Mikro jednostki to takie, które na dzień bilansowy nie przekraczają limitów w przypadku co najmniej dwóch z trzech następujących kryteriów: suma bilansowa: 350 000 euro, przychody netto ze sprzedaży: 700 000 euro, średnia liczba zatrudnionych w roku obrotowym: 10.

W przypadku małych jednostek wartości są następujące: suma bilansowa: 4 000 000 euro, przychody netto ze sprzedaży: 8 000 000 euro, średnia liczba zatrudnionych w roku obrotowym: 50.

Średnie jednostki to takie, które nie są mikrojednostkami ani małymi jednostkami i które na dzień bilansowy nie przekraczają limitów: suma bilansowa: 20 000 000 euro, przychody netto ze sprzedaży: 40 000 000 euro, średnia liczba zatrudnionych w roku obrotowym: 250.

Duże jednostki: suma bilansowa: 20 000 000 euro; przychody netto ze sprzedaży: 40 000 000 euro, średnia liczba zatrudnionych w roku obrotowym: 250.

Szacuje się, iż w Polsce obowiązek sprawozdawczy będzie dotyczyć około 3,5 tysiąca podmiotów rynkowych, natomiast w całej Unii Europejskiej będzie to około 50 tysięcy podmiotów.

W zakresie podmiotowym najważniejsze znaczenie ma art. 19a dyrektywy odnoszący się do sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. Są to nowe wymagania, które wszystkie podmioty wskazane w dyrektywie będą musiały załączać do sprawozdania finansowego.

Jakie są podstawowe elementy sprawozdania niefinansowego ESG?

Elementy obowiązkowe tzw. sprawozdania niefinansowego będą musiały zawierać między innymi:

• krótki opis modelu biznesowego i strategii biznesowej jednostki, w tym:
  – odporność modelu biznesowego i strategii biznesowej jednostki na ryzyka odnoszące się do kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem;
  – możliwości otwierające się przed jednostką w związku z kwestiami związanymi ze zrównoważonym rozwojem;
  – plany jednostki, w tym działania wdrażające i powiązane z nimi plany finansowe i inwestycyjne, służące zapewnieniu, aby model biznesowy i strategia biznesowa jednostki uwzględniały przejście na zrównoważoną gospodarkę i ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5 °C zgodnie z porozumieniem paryskim;
  – informacje na temat tego, w jaki sposób w modelu biznesowym i strategii biznesowej jednostki uwzględniono interesy zainteresowanych stron danej jednostki oraz wpływ jednostki na kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem;
  – informacje na temat sposobu wdrożenia strategii jednostki w odniesieniu do kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem;
• opis określonych w czasie i ustanowionych przez jednostkę celów dotyczących kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem, w tym w stosownych przypadkach bezwzględnych celów redukcji emisji gazów cieplarnianych co najmniej na lata 2030 i 2050, opis postępów poczynionych przez jednostkę na rzecz osiągnięcia tych celów oraz oświadczenie – czy cele jednostki związane z czynnikami środowiskowymi opierają się na rozstrzygających dowodach naukowych;
• opis roli organów administrujących, zarządzających i nadzorujących w odniesieniu do kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem oraz ich wiedzy eksperckiej i umiejętności koniecznych do wypełniania tej roli lub dostępu takich organów do takiej wiedzy eksperckiej i umiejętności;
• opis polityk jednostki w odniesieniu do kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem;
• informacje o istnieniu systemów zachęt dotyczących kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem oferowanych członkom organów administrujących, zarządzających i nadzorujących;
• opis podstawowych ryzyk dla jednostki w odniesieniu do kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem, w tym opis głównych rodzajów zależności jednostki od tych kwestii oraz sposobu zarządzania przez jednostkę tymi ryzykami;
• istotne i miarodajne wskaźniki.

Podsumowanie

Powyższe przepisy zmienią rynek, a już na pewno diametralnie zmienią podejście podmiotów rynkowych do takich kwestii na przykład ochrona środowiska czy klimatu. Raporty wskazują na niezwykle niską świadomość osób zarządzających podmiotami rynkowymi w zakresie ESG. Wydaje się zatem, iż pierwsze raporty obszaru niefinansowego będą przygotowywane w dużym pośpiechu, w sytuacji niepełnych danych i niepełnych informacji. Wynika to z faktu, iż raportowanie niefinansowe (które w dużej części stanie się faktem już w 2025 r.) dotyczy roku wcześniejszego i ma związek z danymi, które przedsiębiorstwa powinny zbierać na bieżąco. Zgodnie z nowymi przepisami nie są to bowiem tylko „suche dane” dotyczące wielkości spółek czy struktury zatrudnienia. Dane te mają dotyczyć na przykład wielkości emisji gazów cieplarnianych (w tym dwutlenku węgla) do atmosfery w bardzo szczegółowych obszarach, związanych z szerszym procesem – czyli tzw. obliczaniem śladu węglowego. Wyliczanie tych wartości będzie z pewnością stanowiło pewną trudność, tak więc eksperci do spraw i ESG w najbliższej przyszłości będą jednymi z kluczowych osób w przedsiębiorstwach.

Warto wskazać, iż polska regulacja prawna nie pozostało w pełni gotowa na zmiany wynikające z dyrektyw przyjętych przez Unię Europejską. Przepisy ustawy o rachunkowości jedynie w części implementują powyższe zmiany, mimo iż sama dyrektywa wskazuje obowiązki sprawozdawcze już od 1.1.2024 r.