Europejska Dyrektywa antykorupcyjna

3 maja 2023 r. Komisja Europejska przedstawiła na swojej stronie pakiet antykorupcyjny zawierający propozycję wdrożenia nowej dyrektywy. Zjawisko korupcji kwalifikowane jest przez UE jako transgraniczne i mające szczególny wpływ na funkcjonowanie państw członkowskich. Dyrektywa antykorupcyjna ma być odpowiedzią na ten powszechny problem. Co dokładnie zmieni i jak się na nią przygotować? Odpowiadamy.

Co zmieni Dyrektywa antykorupcyjna?

Dyrektywa identyfikuje obszary wymagające usprawnień w kontekście ogólnego zapobiegania korupcji. Dąży do wprowadzenia rozwiązań o charakterze międzynarodowym oraz na poziomie prawodawstwa UE. Jej ogólnym celem jest ochrona wartości oraz zapewnienie skuteczności polityki UE.

Po raz pierwszy w historii prawodawstwa UE, dyrektywa łączy korupcję dotyczącą sektora prywatnego i publicznego w jedynym akcie. Zjawisko to całościowo wymaga uwagi.

W katalogu przestępstw dyrektywa wskazuje 6 pozycji, które prezentujemy na grafice poniżej.

Unijne przepisy wnoszą, by wymienione powyżej przestępstwa, poza płatną protekcją, były uznawane za czyn zabroniony już od poziomu usiłowania. Pomocnictwo i podżeganie w zakresie wszystkich przestępstw miałoby być karalne.

Ważna rola sygnalistów

Treścią wniosku podkreślono także rolę sygnalistów w ogólnym procesie wykrywania i zwalczania korupcji. Przyjęta w 2019 r. Dyrektywa o ochronie sygnalistów[1] ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa podmiotom, które zgłaszają zaobserwowane nieprawidłowości.

Państwa członkowskie muszą przyjąć środki niezbędne do zapewnienia, by wspomniane przepisy miały zastosowanie do zgłaszania przestępstw objętych treścią dyrektywy oraz do ochrony osób zgłaszających te przestępstwa.

Muszą również zapewnić osobom zgłaszającym, dostarczającym dowody lub w inny sposób współpracującym przy prowadzeniu postępowań przygotowawczych, wnoszeniu i popieraniu oskarżeń lub orzekaniu w ich sprawie, ochronę, wsparcie i pomoc niezbędne w kontekście postępowania karnego.

Konsekwencje dla przedsiębiorców

Artykuł 16 Dyrektywy antykorupcyjnej jest szczególnie interesujący z punktu widzenia przedsiębiorców. Nakłada on na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia możliwości pociągania do odpowiedzialności osób prawnych, z tym zastrzeżeniem, iż taka możliwość nie może być alternatywą dla odpowiedzialności osób fizycznych.

Oznacza to, iż osoby prawne będą mogły być pociągnięte do odpowiedzialności za przestępstwa, które popełnione zostały na ich korzyść przez osoby fizyczne, działające indywidualnie lub w formie organu, zajmujące stanowiska kierownicze w strukturach danej osoby prawnej. Będzie to możliwe na podstawie:

• prawa reprezentowania danej osoby prawnej;
• upoważnienia do podejmowania decyzji w imieniu osoby prawnej,
• upoważnienia do sprawowania kontroli w ramach osoby prawnej.

Pociągnięcie do odpowiedzialności osób prawnych nie wyklucza odpowiedzialności karnej osób fizycznych, które przestępstw się dopuściły.

Państwa członkowskie muszą wprowadzić środki umożliwiające pociągnięcie do odpowiedzialności osób prawnych. jeżeli to brak nadzoru lub kontroli ze strony osoby zajmującej stanowisko kierownicze umożliwił popełnienie – także przez osobę jej podwładną – któregokolwiek z przestępstw przewidzianych w Dyrektywie antykorupcyjnej.

Oznacza to, iż osoby prawne zobowiązane są do wdrażania efektywnych procedur kontroli i nadzoru w strukturach wewnętrznych.

Kary i sankcje

Treścią artykułu 17 Dyrektywy antykorupcyjnej określono, iż sankcje, jakie mają mieć zastosowanie wobec osób prawnych, powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Sam katalog kar jest bardzo surowy. W ekstremalnych przypadkach może dojść do nałożenia stałego zakazu prowadzenia działalności handlowej czy likwidacji sądowej.

Dyrektywa, dążąc do spójności standardów, określa także minimalne terminy przedawnienia, mające zastosowanie do poszczególnych przestępstw. Ma to szczególne znaczenie dla ujednolicenia podejścia państw członkowskich w zakresie powagi ścigania przestępstw korupcyjnych.

Okoliczności łagodzące

Dyrektywa wprowadza szereg okoliczności, które mogą wpłynąć na łagodniejszą odpowiedzialność podmiotu. Okoliczności łagodzące obejmują przypadki, gdy sprawca jest osobą prawną i:

• przed popełnieniem przestępstwa lub po jego popełnieniu wdrożył skuteczne kontrole wewnętrzne oraz programy świadomości etycznej i dostosowania działań przedsiębiorstwa, ukierunkowane na przeciwdziałanie korupcji;
• po wykryciu przestępstwa bezzwłocznie i dobrowolnie ujawnił je adekwatnym organom oraz wdrożył środki zaradcze.

Powyższe przykłady wskazują, jak dużą uwagę poświęca się wdrażaniu skutecznych praktyk z zakresu zapobiegania, kontroli oraz wykrywania korupcji. Udowodnienie, iż podmiot podejmował inicjatywy oraz ma wdrożone procedury antykorupcyjne może znacząco zmienić jego sytuację w przypadku ujawnienia nieprawidłowości.

Przygotowanie do zmian

Bardzo przydatna dla przedsiębiorców może okazać się identyfikacja ryzyk compliance dla podmiotu. Działanie to polega na zmapowaniu przestępstw (wskazanych w Dyrektywie antykorupcyjnej), na które szczególnie narażona jest dana firma. Skonstruowanie efektywnych procedur zgłaszania nieprawidłowości oraz profilaktyka w postaci szkoleń budujących świadomość o zjawisku i jego zagrożeniach to podstawowe narzędzia ochrony przedsiębiorców.

W każdym z tych działań mogą pomóc nasi eksperci. jeżeli chcą Państwo zabezpieczyć siebie i swoją organizację przed ewentualnymi konsekwencjami wynikającymi z Dyrektywy antykorupcyjnej, zachęcamy do kontaktu.

[1] Dyrektywa (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii