7 maja wszedł w życie nowy unijny akt prawny regulujący sektor usług medialnych. Mowa o Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1083 z dnia 11 kwietnia 2024 r. w sprawie ustanowienia wspólnych ram dla usług medialnych na rynku wewnętrznym i zmiany dyrektywy 2010/13/UE[1] (dalej: „EMFA”). Podstawowym celem EMFA jest harmonizacja niektórych aspektów przepisów krajowych związanych z pluralizmem mediów i niezależnością redakcyjną.
Kto jest adresatem EMFA?
Obowiązki ustanowione w EMFA adresowane są do:
- państw członkowskich, krajowych władz i organów regulacyjnych,
- dostawców usług medialnych (przy czym podstawowym celem tej usługi lub jej dającej się oddzielić części jest dostarczanie ogółowi społeczeństwa audycji lub publikacji prasowych, w dowolny sposób, w celach informacyjnych, rozrywkowych lub edukacyjnych, za które to audycje lub publikacje prasowe odpowiedzialność redakcyjną ponosi dostawca usług medialnych),
- dostawcy bardzo dużych platform internetowych (VLOP),
- producentów, twórców i importerów urządzeń lub interfejsów użytkownika, kontrolujących dostęp do usług medialnych,
- dostawców systemów pomiaru odbiorców.
Prawo do dostępu do pluralistycznych mediów
EMFA nakłada na państwa członkowskie generalny obowiązek działania z poszanowaniem prawa odbiorców usług medialnych do posiadania dostępu do różnorodnych i redakcyjnie niezależnych treści medialnych. Ma to doniosłe znaczenie dla wspierania debaty publicznej i różnorodności kulturowej oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Państwa członkowie muszą zapewnić odpowiednie warunki ramowe w celu zagwarantowania prawa obywateli do dostępu do pluralistycznych mediów.
Prawa dostawców usług medialnych
EMFA wprowadza zasadę, zgodnie z którą dostawcy usług medialnych mają prawo prowadzić działalność gospodarczą na rynku wewnętrznym bez ograniczeń innych niż ograniczenia dozwolone zgodnie z prawem Unii.
Państwa członkowskie mają obowiązek działać z poszanowaniem rzeczywistej wolności redakcyjnej i niezależności dostawców usług medialnych. Organy publiczne nie mogą ingerować w strategie redakcyjne lub decyzje redakcyjne dostawców usług medialnych ani próbować na nie wpływać.
Państwa członkowskie muszą ponadto zapewnić skuteczną ochronę źródeł dziennikarskich i poufności komunikacji. Zgodnie z EMFA, państwa członkowskie nie mogą podejmować żadnych z poniższych środków (z pewnymi wyjątkami), tj.:
- zobowiązywać dostawców usług medialnych lub ich personelu redakcyjnego do ujawniania informacji dotyczących źródeł dziennikarskich lub poufnej komunikacji ani zobowiązywać do ujawniania takich informacji osób, które ze względu na swoje regularne lub zawodowe kontakty z dostawcą usług medialnych lub jego personelem redakcyjnym mogą posiadać takie informacje;
- pozbawiać wolności, nakładać kar, zatrzymywać lub dokonywać oględzin w odniesieniu do dostawców usług medialnych lub ich personelu redakcyjnego, poddawać ich lub ich lokali korporacyjnych bądź prywatnych nadzorowi, lub dokonywać przeszukania i zajęcia w celu uzyskania informacji dotyczących źródeł dziennikarskich lub poufnej komunikacji;
- stosować systemu do inwazyjnego nadzoru w odniesieniu do fizycznego lub cyfrowego urządzenia, maszyny lub narzędzia wykorzystywanego przez dostawców usług medialnych.
Gwarancje niezależnego funkcjonowania dostawców publicznych usług medialnych
Państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, aby dostawcy publicznych usług medialnych byli niezależni pod względem redakcyjnym i funkcjonalnym i aby zapewniali swoim odbiorcom pluralizm informacji i opinii w sposób bezstronny, zgodnie ze swoją misją publiczną, określoną na poziomie krajowym. Kierownictwo najwyższego szczebla lub członkowie zarządu dostawców publicznych usług medialnych mają być powoływani na podstawie przejrzystych, otwartych, skutecznych i niedyskryminacyjnych procedur i kryteriów, ustanowionych z wyprzedzeniem na poziomie krajowym.
Państwa członkowskie zapewniają również, aby procedury finansowania dostawców publicznych usług medialnych opierały się na ustanowionych z wyprzedzeniem przejrzystych i obiektywnych kryteriach.
EMFA zobowiązuje państwa członkowskie do wyznaczenia niezależnego organu lub wprowadzenia mechanizmu wolnego od wpływów politycznych ze strony władzy wykonawczej w celu monitorowania ustanowionych w EMFA gwarancji niezależnego funkcjonowania dostawców publicznych usług medialnych.
Obowiązki dostawców usług medialnych
EMFA nakłada na dostawców usług medialnych obowiązek informacyjny, który ma być realizowany w stosunku do odbiorców usług medialnych. Najciekawsze wydają się obowiązki informowania: o beneficjentach rzeczywistych dostawców świadczących usługi medialne, o kwocie środków publicznych przyznanych im na reklamę państwową oraz o kwocie przychodów z reklamy pochodzącej od organów lub podmiotów publicznych z państw trzecich.
Europejska Rada Usług Medialnych
EMFA powołuje do życia nowy organ na szczeblu unijnym – Europejską Radę Usług Medialnych (dalej: „EBMS”), która zastępuje Europejską Grupę Regulatorów ds. Audiowizualnych Usług Medialnych (ERGA). W skład EBMS wchodzą przedstawiciele krajowych władz lub organów regulacyjnych.
Europejski akt o wolności mediów wymienia zadania nowej instytucji. Zgodnie z nim EBMS m.in:
- udziela Komisji Europejskiej wsparcia w zakresie specjalistycznej wiedzy technicznej w ramach zadania Komisji polegającego na zapewnieniu spójnego i skutecznego stosowania EMFA oraz wdrażania dyrektywy 2010/13/UE, bez uszczerbku dla zadań krajowych władz lub organów regulacyjnych;
- propaguje współpracę i skuteczną wymianę informacji, doświadczeń i najlepszych praktyk między krajowymi władzami lub organami regulacyjnymi w zakresie stosowania przepisów unijnych i krajowych mających zastosowanie do usług medialnych;
- z własnej inicjatywy, na wniosek Komisji lub na należycie umotywowany i uzasadniony wniosek dostawcy usług medialnych, którego to dotyczy indywidualnie i bezpośrednio, sporządza opinie dotyczące środków regulacyjnych lub administracyjnych, które mogą znacząco wpłynąć na działalność dostawców usług medialnych na wewnętrznym rynku usług medialnych;
- z własnej inicjatywy lub na wniosek Komisji sporządza opinie na temat koncentracji na rynku mediów, które mogą wpływać na funkcjonowanie wewnętrznego rynku usług medialnych;
- pomaga Komisji w sporządzaniu wytycznych dotyczących stosowania EMFA;
- wspiera wymianę najlepszych praktyk między krajowymi władzami lub organami regulacyjnymi, konsultując się w stosownych przypadkach z zainteresowanymi stronami w zakresie aspektów regulacyjnych, technicznych lub praktycznych istotnych dla spójnego i skutecznego stosowania EMFA oraz wdrażania dyrektywy 2010/13/UE.
Świadczenie i dostęp do usług medialnych na bardzo dużych platformach internetowych
Przepisy EMFA uzupełniają przepisy Aktu o usługach cyfrowych (Digital Services Act, DSA) w odniesieniu do dostawców bardzo dużych platform internetowych (VLOP), za pośrednictwem których oferowane są usługi medialne.
Zgodnie z EMFA dostawcy VLOP mają obowiązek wprowadzenia funkcji pozwalającej odbiorcom ich usług „zarejestrowanie” się na VLOP jako dostawca usługi medialnej, w szczególności poprzez umożliwienie im:
- zadeklarowania, iż są dostawcami usług medialnych;
- zadeklarowania, iż przestrzegają obowiązków informacyjnych wynikających z EMFA;
- zadeklarowania, iż są redakcyjnie niezależni od państw członkowskich, partii politycznych, państw trzecich oraz podmiotów kontrolowanych lub finansowanych przez państwa trzecie;
- zadeklarowania, iż podlegają wymogom regulacyjnym dotyczącym ponoszenia odpowiedzialności redakcyjnej w jednym lub większej liczbie państw członkowskich i nadzorowi ze strony adekwatnych krajowych władz lub organów regulacyjnych lub iż stosują się do mechanizmu współregulacji lub samoregulacji obejmującego standardy redakcyjne, który jest powszechnie uznawany i akceptowany we adekwatnym sektorze mediów w co najmniej jednym państwie członkowskim;
- zadeklarowania, iż nie dostarczają treści generowanych przez systemy sztucznej inteligencji bez poddawania takich treści weryfikacji przez człowieka lub kontroli redakcyjnej;
- podania swojej nazwy prawnej i danych kontaktowych, w tym adres e-mail, za pośrednictwem których dostawca VLOP może gwałtownie i bezpośrednio się z nimi skontaktować oraz
- podania danych kontaktowych adekwatnych krajowych władz lub organów regulacyjnych, lub przedstawicieli mechanizmów współregulacji lub samoregulacji.
W przypadku uzasadnionych wątpliwości co do zadeklarowanych przez dostawcę usługi medialnej informacji, dostawca VLOP może zwrócić się o ich potwierdzenie do adekwatnych krajowych władz lub organów regulacyjnych lub do adekwatnego mechanizmu współregulacji lub samoregulacji.
Dostawcy VLOP bez zbędnej zwłoki wskazują, czy akceptują lub odrzucają deklaracje złożone przez dostawców usług medialnych.
Zadeklarowane przez odbiorców usług VLOP informacje (z wyjątkami) mają być przez dostawców VLOP podane do wiadomości publicznej w łatwo dostępny sposób na interfejsie internetowym VLOP.
W przypadku gdy dostawca VLOP zamierza podjąć decyzję o wstrzymaniu świadczenia swoich usług pośrednictwa internetowego w odniesieniu do treści dostarczanych przez dostawcę usług medialnych, który złożył deklarację w zakresie ww. informacji, lub decyzję o ograniczeniu widoczności takich treści, ze względu na to, iż treści te są niezgodne z jego regulaminem świadczenia usług, zanim taka decyzja o wstrzymaniu świadczenia usług lub ograniczeniu widoczności treści stanie się skuteczna, dostawca VLOP:
- przekazuje danemu dostawcy usług medialnych uzasadnienie, o którym mowa DSA[2] i P2B[3];
- umożliwia dostawcy usług medialnych udzielenie odpowiedzi na uzasadnienie w terminie 24 godzin od jego otrzymania.
Po udzieleniu odpowiedzi przez dostawcę usług medialnych na uzasadnienie dostawcy VLOP lub w przypadku braku takiej odpowiedzi, w określonym terminie, dostawca VLOP powinien poinformować dostawcę usług medialnych o tym, czy zamierza wstrzymać świadczenie swoich usług pośrednictwa internetowego w odniesieniu do treści dostarczanych przez dostawcę usług medialnych lub ograniczyć widoczność tych treści.
W przypadku gdy dostawca usług medialnych, który złożył deklarację uważa, iż dostawca VLOP wielokrotnie ograniczał lub wstrzymywał, bez wystarczających powodów, świadczenie swoich usług w odniesieniu do treści dostarczanych przez dostawcę usług medialnych, dostawca VLOP podejmuje w dobrej wierze konstruktywny i skuteczny dialog z dostawcą usług medialnych, na jego wniosek, w celu znalezienia w rozsądnym terminie polubownego rozwiązania pozwalającego na zakończenie nieuzasadnionych przypadków ograniczania lub wstrzymania oraz ich uniknięcie w przyszłości. Dostawca usług medialnych może powiadomić EBMS i Komisję Europejską o wyniku takiego dialogu i jego szczegółach.
Dostawcy VLOP mają również obowiązek priorytetowego rozpatrywania skarg pochodzących od dostawców usług medialnych (składanych na podstawie art. 20 P2B lub art. 20 DSA).
Prawo do personalizacji oferty medialnej
EMFA przyznaje użytkownikom prawo do łatwej zmiany konfiguracji, w tym ustawień domyślnych urządzenia (np. dekodera, odbiornika telewizyjnego, radia) lub interfejsu użytkownika, kontrolujących dostęp do usług medialnych, polegających na dostarczaniu audycji i korzystanie z nich lub zarządzających takim dostępem i korzystaniem. Zmiana ta ma na celu dostosowanie oferty medialnej do zainteresowań lub preferencji użytkowników. Wprowadzając do obrotu urządzenia i interfejsy użytkownika, producenci, twórcy i importerzy zapewniają, aby takie urządzenia i interfejsy użytkownika zawierały funkcję umożliwiającą użytkownikom swobodną i łatwą zmianę – w dowolnym momencie – ich konfiguracji, w tym ustawień domyślnych kontrolujących dostęp do oferowanych usług medialnych i korzystanie z takich usług lub zarządzających takim dostępem i korzystaniem.
Producenci, twórcy i importerzy urządzeń i interfejsów użytkownika, zapewniają również, aby identyfikacja wizualna dostawców usług medialnych, do których usług ich urządzenia i interfejsy użytkownika umożliwiają dostęp, była konsekwentnie i wyraźnie widoczna dla użytkowników.
Środki wpływające na dostawców usług medialnych
Podjęte przez państwo członkowskie środki legislacyjne, regulacyjne lub administracyjne, które mogą mieć wpływ na pluralizm mediów lub niezależność redakcyjną dostawców usług medialnych działających na rynku wewnętrznym, muszą być należycie uzasadnione, proporcjonalne, przejrzyste, obiektywne i niedyskryminacyjne. Każda procedura krajowa stosowana do celów przyjęcia środka administracyjnego, który może mieć wpływ na pluralizm mediów lub niezależność redakcyjną dostawców usług medialnych, musi być przeprowadzana w określonych z wyprzedzeniem ramach czasowych oraz bez zbędnej zwłoki.
Dostawca usług medialnych objęty środkiem administracyjnym lub regulacyjnym, który dotyczy go indywidualnie i bezpośrednio, ma prawo do odwołania się od tego środka do organu odwoławczego. Organ ten, którym może być sąd, musi być niezależny od uczestniczących stron oraz od wszelkich zewnętrznych interwencji lub nacisków politycznych, które mogłyby zagrozić niezależnej ocenie rozpatrywanych przez niego spraw. EBMS może sporządzać opinię na temat takiego środka.
Ocena koncentracji na rynku mediów
EMFA zobowiązuje państwa członkowskie do ustanowienia w prawie krajowym przepisów materialnych i proceduralnych, które mają umożliwiać przeprowadzenie oceny koncentracji na rynku mediów. W przypadku gdy koncentracja na rynku mediów może mieć wpływ na funkcjonowanie wewnętrznego rynku usług medialnych, zainteresowane krajowe władze lub organ regulacyjny z wyprzedzeniem konsultują się z EBMS w sprawie projektu oceny lub projektu opinii. Krajowe władze lub organy regulacyjne muszą uwzględniać w jak największym stopniu taką opinię.
Pomiar odbiorców
Dostawcy systemów pomiaru odbiorców bez zbędnej zwłoki i bezpłatnie dostarczają dostawcom usług medialnych, reklamodawcom i osobom trzecim upoważnionym przez dostawców usług medialnych i reklamodawców dokładne, szczegółowe, kompleksowe, zrozumiałe i aktualne informacje na temat metody stosowanej w ich systemach pomiaru odbiorców. Metoda stosowana w ich systemach pomiaru odbiorców oraz sposób jej stosowania musi być poddawany raz w roku niezależnemu audytowi.
Transparentność przydziału środków publicznych na reklamę państwową
Środki publiczne lub inne wynagrodzenia lub korzyści udostępniane, bezpośrednio lub pośrednio, przez organy lub podmioty publiczne dostawcom usług medialnych lub dostawcom platform internetowych na reklamę państwową lub na umowy dostawy lub umowy o świadczenie usług, zawierane z dostawcami usług medialnych lub dostawcami platform internetowych, muszą być przyznawane zgodnie z przejrzystymi, obiektywnymi, proporcjonalnymi i niedyskryminacyjnymi kryteriami, które są z wyprzedzeniem podawane do wiadomości publicznej dzięki środków elektronicznych i w sposób przyjazny dla użytkownika, oraz w drodze otwartych, proporcjonalnych i niedyskryminacyjnych procedur.
EMFA nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby łączne roczne wydatki publiczne przydzielone na reklamę państwową zostały rozdystrybuowane wśród szerokiego grona dostawców usług medialnych reprezentowanych na rynku z uwzględnieniem krajowej i lokalnej specyfiki odpowiednich rynków mediów.
Organy lub podmioty publiczne podają co roku do wiadomości publicznej dzięki środków elektronicznych i w sposób przyjazny dla użytkownika informacje o swoich wydatkach publicznych na reklamę państwową. Takie informacje obejmują m. in. nazwy prawne dostawców usług medialnych lub dostawców platform internetowych, od których zakupiono usługi, całkowitą wydaną kwotę roczną oraz roczne kwoty wydane na każdego dostawcę usług medialnych lub dostawcę platformy internetowej.
[1] Europejski akt o wolności mediów, ang. European Media Freedom Act
[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2065 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy 2000/31/WE (akt o usługach cyfrowych) (dalej: „DSA”).
[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (dalej: „P2B”).
