Inwestor w spółce adwokackiej

Stan faktyczny

Spór pomiędzy niemiecką spółką adwokacką (dalej: HR) a izbą adwokacką w Monachium dotoczył decyzji tej izby o wykreśleniu HR z izby adwokackiej. Decyzja ta spowodowana była przeniesieniem 51 z 100 udziałów w HR na rzecz austriackiej spółki (dalej jako: SIVE), wyłącznie w celach finansowych.

Zgodnie z obowiązującymi wówczas niemieckimi przepisami jedynie adwokaci oraz przedstawiciele niektórych wolnych zawodów mogli stać się wspólnikami spółki adwokackiej. Bawarski sąd dyscyplinarny dla adwokatów powziął wątpliwość co do zgodności tych przepisów z art. 49 i 63 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE) oraz dyrektywą 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 12.12.2006 r. dotyczącej usług na rynku wewnętrznym (Dz.Urz. UE L z 2006 r. Nr 376, s. 36).

Stanowisko TS

Rozpatrywane w postępowaniu głównym niemieckie uregulowanie, a w szczególności ograniczenie kręgu osób zdolnych do bycia wspólnikiem oraz wymóg aktywnej współpracy w ramach spółki, zdaniem TS, odpowiada „wymogom” w rozumieniu art. 4 pkt 7 dyrektywy 2006/123/WE, które dotyczą zasadniczo posiadania kapitału spółki i są zatem objęte art. 15 dyrektywy 2006/123/WE. Na podstawie tego ostatniego przepisu państwa członkowskie są upoważnione do utrzymania lub wprowadzenia wymagań takich jak te, o których mowa w art. 15 ust. 2, pod warunkiem, iż te wymogi spełniają warunki określone w art. 15 ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE.

Kumulatywne przesłanki wymienione w art. 15 ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE dotyczą, po pierwsze, niedyskryminującego charakteru odnośnych wymogów, które nie mogą prowadzić do bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową lub, w przypadku spółek, ze względu na miejsce siedziby spółki, po drugie, ich koniecznego charakteru, co oznacza, iż wymogi muszą być uzasadnione nadrzędnym interesem ogólnym, a po trzecie, ich proporcjonalnego charakteru, gdyż wymogi te muszą być odpowiednie dla zapewnienia osiągnięcia zamierzonego celu i nie mogą wykraczać poza to, co niezbędne do jego osiągnięcia, jak też inne mniej restrykcyjne środki nie mogą pozwalać na osiągnięcie tego samego rezultatu.

W niniejszej sprawie, co do pierwszej przesłanki, dotyczącej niedyskryminującego charakteru rozpatrywanych wymogów, TS uznał, iż żaden z tych wymagań nie ma charakteru dyskryminującego.

W odniesieniu do drugiej przesłanki, dotyczącej koniecznego charakteru tych wymogów, TS wskazał, iż mają one na celu zapewnienie niezależności i uczciwości zawodu adwokata, a także przestrzeganie zasady przejrzystości i obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przez adwokatów. Cele te niewątpliwie wiążą się z ochroną odbiorców usług prawnych, oraz z prawidłowym sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości, które stanowią nadrzędne względy interesu ogólnego w rozumieniu art. 4 pkt 8 dyrektywy 2006/123/WE w związku z jej motywem 40. Trybunał zakwalifikował już jako nadrzędne względy interesu ogólnego zarówno ochronę podmiotów prawa (wyrok TS z 18.5.2017 r., Lahorgue, C-99/16, Legalis, pkt 34, 35), jak i prawidłowe wykonywanie zawodu adwokata (wyrok TS z 19.2.2002 r., Wouters i in., C-309/99, Legalis, pkt 107).

Co do trzeciej przesłanki, dotyczącej proporcjonalnego charakteru rozpatrywanych niemieckich wymogów, to zakłada ona, iż te wymogi są odpowiednie do zapewnienia realizacji zamierzonego celu, nie wykraczają poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia, oraz iż inne, mniej restrykcyjne środki nie pozwalają na osiągnięcie tego samego rezultatu.

W niniejszej sprawie w zakresie, w jakim te wymogi mają przyczynić się do przestrzegania niezależności adwokata lub radcy prawnego i zakazu konfliktu interesów, w szczególności poprzez wykluczenie możliwości wywierania przez inwestorów o charakterze wyłącznie finansowym wpływu na decyzje i działalność spółki adwokackiej, zdaniem TS wydają się one odpowiednie do zapewnienia realizacji celu ochrony prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości i integralności zawodu adwokata. Wola inwestora o charakterze wyłącznie finansowym, aby jego inwestycja przynosiła korzyści, może bowiem mieć wpływ na organizację i działalność spółki adwokackiej. Gdyby zatem taki inwestor uznał stopę zwrotu ze swojej inwestycji za niewystarczającą, mógłby pokusić się o zażądanie obniżenia kosztów lub poszukiwania pewnego rodzaju klientów, pod rygorem ewentualnego wycofania się z inwestycji. W ocenie TS takie zagrożenie jest wystarczające do scharakteryzowania zdolności wywierania wpływu przez tego inwestora, choćby pośredniego. Tymczasem, po pierwsze, podczas gdy cel realizowany przez inwestora o charakterze wyłącznie finansowym ogranicza się do poszukiwania zysku, TS stwierdził, iż adwokaci nie wykonują swojej działalności wyłącznie w celu gospodarczym, ale są zobowiązani do przestrzegania zasad wykonywania zawodu i zasad etyki zawodowej. Trybunał podkreślił, iż brak konfliktu interesów jest nieodzowny dla wykonywania zawodu adwokata i oznacza w szczególności, iż adwokaci muszą pozostawać w sytuacji niezależności, w tym niezależności finansowej, wobec władz publicznych i innych podmiotów, których wpływom nie powinni podlegać (wyrok TS z 2.12.2010 r., Jakubowska, C-225/09, Legalis, pkt 61). Z jednej strony, w sytuacji braku takiej niezależności finansowej względy natury ekonomicznej ukierunkowane na krótkoterminowe zyski inwestora o charakterze wyłącznie finansowym mogłyby bowiem przeważyć nad względami podyktowanymi jedynie obroną interesu klientów spółki adwokackiej. Z drugiej strony, istnienie ewentualnych powiązań między inwestorem wyłącznie finansowym a klientem również może wpłynąć na stosunki między adwokatem a tym klientem w taki sposób, iż nie można wykluczyć konfliktu z przepisami dotyczącymi wykonywania zawodu lub zasad etyki zawodowej.

Po drugie, TS wskazał, iż wobec braku harmonizacji na poziomie UE przepisów dotyczących wykonywania zawodu adwokata i zasad deontologii mających zastosowanie do zawodu adwokata każde państwo członkowskie zachowuje, co do zasady, swobodę regulowania wykonywania tego zawodu na swoim terytorium. Ze względu na ten sam zakres uznania państwo członkowskie ma prawo przyjąć, iż istnieje ryzyko, iż środki przewidziane w przepisach krajowych lub w statucie spółki adwokackiej w celu ochrony niezależności i uczciwości zawodowej adwokatów działających w tej spółce, okażą się w praktyce niewystarczające do zapewnienia skutecznej realizacji ww. celów w przypadku udziału inwestora o charakterze wyłącznie finansowym w tej spółce. Przy tym biorąc pod uwagę wpływ, choćby pośredni, jaki inwestor ten może wywierać na zarządzanie i działalność tej spółki poprzez decyzje inwestycyjne lub wycofanie się z inwestycji, głównie lub wyłącznie kierując się zamiarem osiągnięcia zysków.

Reasumując TS orzekł, iż art. 15 ust. 2 lit. c) i art. 15 ust. 3 dyrektywy 2006/123/WE oraz art. 63 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które pod rygorem wykreślenia z izby adwokackiej danej spółki adwokackiej zakazuje przeniesienia udziałów w tej spółce na inwestora o charakterze wyłącznie finansowym, który nie zamierza wykonywać w owej spółce działalności zawodowej, o której mowa w tym uregulowaniu.

Komentarz