Jak uregulować franczyzę?

Nazwa i know-how

Przypomnijmy, iż umowa franczyzy polega na tym, iż franczyzodawca zobowiązuje się udostępnić franczyzobiorcy za wynagrodzeniem koncepcję lub technikę prowadzenia działalności gospodarczej oraz rzeczy lub prawa służące wykonywaniu tej działalności, w szczególności nazwę przedsiębiorstwa, znaki towarowe i patenty. Franczyzobiorca natomiast zobowiązuje się do prowadzenia we własnym imieniu i na własny rachunek działalności gospodarczej opartej na udostępnionej koncepcji lub technice, rzeczy lub prawie.

Chodzi tu o ogromny segment gospodarki, na dodatek stale się rozwijający: w 2020 r. działało w Polsce 1310 sieci franczyzowych i ponad 83 tys. franczyzobiorców, a liczba zaangażowanych to ponad pół miliona.

W niektórych krajach – także w Polsce – umowa franczyzy nie jest uregulowana prawnie w szczegółach, i stosowane są ogólne zasady kodeksowe dotyczące swobody umów, ale i niedopuszczalnych odstępstw.

Wedle badań i oceny Ministerstwa Sprawiedliwości, autora projektu, umowy franczyzowe często nie podlegają negocjacjom, zawierane są masowo przy użyciu wzorców, a franczyzobiorców, którzy są najczęściej małymi lub mikroprzedsiębiorcami nie stać na prowadzenie sporów prawnych z franczyzodawcami, którzy z kolei są zwykle dużymi firmami. Te dysproporcje rodzą wiele niekorzystnych skutków, jak narzucanie nierynkowych cen nabywania towarów lub osób. Problemem może być narzucanie kanałów odbioru towarów, ukrytych opłat, długoterminowości umów franczyzowych, czyniących nieraz z franczyzobiorcy „więźnia” kontraktu, a w praktyce mają oni ograniczone możliwości rozwiązania umowy.

Ochrona słabszego

Wzmocnieniu pozycji franczyzobiorcy ma służyć wiele rozwiązań: wymóg formy dokumentowej umowy pod rygorem jej nieważności i obowiązek przedstawienia franczyzobiorcy przed jej podpisaniem dokumentu zawierającego informację o wzajemnych zobowiązaniach stron, sposobie wykonywania działalności gospodarczej, o koniecznych i prognozowanych przychodach franczyzobiorcy z działalności. Podanie nieprawdziwych informacji może upoważniać do odstąpienia od umowy i domagania się odszkodowania od franczyzodawcy. Będą też określone inne przesłanki wypowiedzenia umowy przez którąś ze stron. Wreszcie uprawnienia franczyzobiorcy do zmniejszenia wynagrodzenia franczyzodawcy za czas, w którym jego przychód znacznie zmalał, ograniczenia co do kar umownych oraz stosowania zakazu konkurencji po rozwiązaniu współpracy.

Obawy

– Z mojej praktyki wynika, iż uregulowanie relacji franczyzowych między dużymi firmami lepiej pozostawić im samym. Z reguły mają one własne wystarczające zasoby, aby zabezpieczyć swój interes. Dlatego postuluję wyłączenie dużych firm z projektowanych przepisów. Nowa ustawa przysporzy także sporów sądowych. Daje bowiem franczyzobiorcom np. możliwość natychmiastowego zerwania umowy oraz roszczenie o obniżenie opłat franczyzowych. Tymczasem w ocenie skutków projektowanej ustawy jako remedium na wzrost liczby sporów sądowych wskazano zwiększenie liczby etatów sędziowskich o pięć i liczby urzędników o osiem. Tylko czy to wystarczy – wskazuje Sławomir Wójcik, radca prawny, mediator.

– Nie wydaje mi się, aby ten projekt rozwiązywał problemy funkcjonowania franczyzy w Polsce. Tytułem przykładu problematyka kształtowania nierynkowych cen franczyzobiorcom jest przedmiotem regulacji (całkiem niezłej) prawa o ochronie konkurencji i konsumentów w wymiarze polskim i Unii Europejskiej. Nieufność budzi także wprowadzanie tak istotnej zmiany do Kodeksu cywilnego wobec zapaści jakichkolwiek zasad legislacji w Polsce. Zdziwienie budzi także procedowanie tak ważnego projektu w końcówce kadencji parlamentu – ocenia Michał Romanowski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, adwokat.

Etap legislacyjny: konsultacje publiczne