Jak ustalić stosunek dominacji spółek z o.o. i jakie to ma znaczenie?

Ustalenie stosunku dominacji pomiędzy spółkami nastręcza niekiedy znacznych trudności. Tymczasem wynik takiej analizy ma ogromne znaczenie dla wzajemnego funkcjonowania tych spółek, w tym na planowane transakcje.

Co to jest spółka dominująca?

Spółka dominująca to spółka handlowa, która:

a) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu) innej spółki kapitałowej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi osobami,

b) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej, także na podstawie porozumień z innymi osobami,

c) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej, także na podstawie porozumień z innymi osobami,

d) członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej,

e) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami,

f) wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej, w szczególności na podstawie umowy o zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.

Przykład

Spółka „A” sp. z o.o. posiada 60% udziałów spółki „B” sp. z o.o. i 60% głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „B” sp. z o.o., a więc dysponuje bezpośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „B” sp. z o.o. i jest spółką dominującą wobec spółki „B” sp. z o.o.

Co to jest spółka zależna?

Ustawodawca posługuje się wyłącznie definicją spółki dominującej, którą przedstawiono wyżej. o ile jednak jedna spółka jest wobec drugiej spółką dominującą, to ta druga jest wobec tej pierwszej spółką zależną. Spółka „B” sp. z o.o. z przykładu powyżej jest spółką zależną wobec spółki „A” sp. z o.o.

Zdarzają się również sytuacje, w których trudne jest rozstrzygnięcie, która ze spółek jest dominująca, a która zależna – ustawodawca przewidział w tym zakresie normy kolizyjne rozstrzygające takie zbiegi.

Kiedy spółka jest jednocześnie spółką dominującą i spółką zależną?

W przypadku gdy dwie spółki handlowe dysponują wzajemnie większością głosów (np. gdy spółka „B” sp. z o.o. z przykładu powyżej również dysponowałaby większością głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „A” sp. z o.o., posiadając 60% udziałów spółki „A” sp. z o.o.), za spółkę dominującą uważa się spółkę handlową, która posiada większy procent głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu drugiej spółki (spółki zależnej). W przypadku gdy każda ze spółek handlowych posiada równy procent głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu drugiej spółki (czyli tak jak w przykładzie), za spółkę dominującą uważa się tę spółkę, która wywiera wpływ na spółkę zależną także na podstawie innego powiązania wskazanego w pkt b) – f) powyżej.

Z kolei w przypadku, gdy stosując kryteria wskazane powyżej, nie można ustalić stosunku dominacji i zależności między dwiema spółkami handlowymi, za spółkę dominującą uważa się tę spółkę handlową, która może wywierać wpływ na inną spółkę na podstawie większej liczby powiązań, o których mowa w pkt b) – f) powyżej.

W przypadku niemożności ustalenia, która ze spółek jest spółką dominującą, na podstawie kryteriów wskazanych powyżej obie spółki są spółkami wzajemnie dominującymi i zależnymi. Dlaczego ustalenie stosunku dominacji ma znaczenie?

Zakaz obejmowania udziałów

Skutki ustalenia między spółkami dominacji są niezwykle istotne. Po pierwsze Kodeks spółek handlowych ogranicza lub wyłącza możliwość nabywania lub obejmowania udziałów w spółce dominującej przez spółkę zależną. Zgodnie z art. 200 KSH spółka zależna, będąca spółką z o.o., nie może obejmować ani nabywać udziałów spółki dominującej. Objęcie lub nabycie przez spółkę zależną udziałów spółki dominującej jest bezwzględnie nieważne. Zatem np. nabycie udziałów spółki „A” sp. z o.o. przez spółkę „B” sp. z o.o. byłoby czynnością bezwzględnie nieważną. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykule o tym, kiedy spółka z o.o. nie może nabyć udziałów innej spółki z o.o.

Zakaz pełnienia funkcji w organach

Zgodnie z art. 214 § 3 KSH członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału lub zakładu oraz zatrudniony w spółce zależnej główny księgowy, radca prawny lub adwokat nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki dominującej.

Członek zarządu spółki „B” sp. z o.o. nie mógłby być członkiem rady nadzorczej spółki „A” sp. z o.o. – w przypadku jej powołania.

Konieczność uzyskania zgody na zawarcie umowy

Zgodnie z art. 15 § 2 KSH zawarcie przez spółkę zależną umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem spółki dominującej albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej.

Jeżeli więc spółka „B” sp. z o.o. chciałaby zawrzeć umowę pożyczki z członkiem zarządu spółki „A” sp. z o.o., to zgodę na zawarcie takiej umowy musiałoby wyrazić zgromadzenie wspólników spółki „A” sp. z o.o. Bez zgody zgromadzenia wspólników spółki „A” sp. z o.o. umowa będzie bezwzględnie nieważna.

Jak wynika z powyższego, ustalenie stosunku dominacji pomiędzy spółkami może skutecznie zablokować objęcie lub nabycie udziałów spółki dominującej przez spółkę zależną, objęcie funkcji w organach spółki lub wymagać zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spółki dominującej na zawarcie umów wskazanych w treści przepisu art. 15 KSH.