Jak zweryfikować czy Minister Kultury działał „bezprawnie” podczas przejęcia TVP S.A.?

Skarżenie uchwał WZA – przesłanki i legitymowani, konstytutywny charakter wyroku

Uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy (WZA) sprzeczne z:

1. 1. ustawą mogą być zaskarżone w trybie powództwa o:
      a) stwierdzenie nieważności uchwały (art. 425 §1 zd 1 KSH), dodatkowo;
      b) w przypadkach skrajnej sprzeczności z uchwałą możliwe jest domaganie się stwierdzenia nieważności uchwały w trybie powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego (art. 189 KPC w zw. z art. 58 KC). Stosowanie tego powództwa do uchwał WZA jest sporne ale dopuszczalne w opinii części doktryny;
   2. statutem S.A. bądź dobrymi obyczajami mogą być zaskarżone w trybie powództwa o stwierdzenie uchylenie uchwały (jeżeli dodatkowo wykaże się, iż godzą one w interes spółki lub mając na celu pokrzywdzenie akcjonariusza – art. 422 §1 KSH).

Katalog podmiotów legitymowanych do skarżenia uchwał w trybie art. 425 KSH oraz art. 422 KSH jest ograniczony. W kontekście uchwał o powołaniu i odwołaniu członków zarządu i rady nadzorczej, TVP S.A., które zostało dokonane przez jedynego akcjonariusza (tj. Ministra Kultury wykonującego prawa ze 100% akcji), uprawnionym do skażenia uchwał zgodnie z art. 422 § 2 KSH w zw. z art. 425 § 1 KSH mógłby być jedynie akcjonariusz, pod warunkiem, iż głosował przeciw i zażądał zaprotokołowania sprzeciwu (art. 422 § 2 pkt 2 KSH). Zważywszy, iż w przedmiotowej sprawie akcjonariusz głosował w 100% za odwołaniem, nie będzie on dysponował legitymacją do skarżenia uchwał. Legitymacją do skarżenia uchwał nie będą także dysponować odwołani członkowie zarządu (zagadnienie to było przedmiotem istotnych rozbieżności poglądów wyrażanych w doktrynie i orzecznictwie, ostatecznie rozstrzygniętych wyrokiem TK z 2.6.2009 r., SK 31/08, Legalis, stwierdzającym, iż interpretacja art. 422 §2 pkt 1 KSH pozbawiająca legitymacji odwołanych członków zarządu jest zgodna z Konstytucją RP). Analogicznie legitymacji do skarżenia uchwały o ich odwołaniu nie będą mieli odwołani członkowie rady nadzorczej.

Wyrok o stwierdzenie nieważności (a tym bardziej o uchylenie uchwały), ma charakter konstytutywny. Oznacza to, iż do czasu wydania rozstrzygnięcia uchwała pozostaje w mocy i traci ją dopiero z momentem uprawomocnienia się orzeczenia o stwierdzeniu nieważności względnie uchyleniu uchwały (zamiast wielu: Uchwała (7) SN z 18.9.2013r., III CZP 13/13, Legalis).

Podsumowując, ze względów formalnych, występowanie z powództwami o stwierdzenie nieważności bądź uchylenie uchwał WZA o odwołaniu „starego” składu zarządu oraz rady nadzorczej TVP S.A nie będzie możliwe. Brak będzie bowiem legitymowanych do występowania ze stosownymi powództwami w trybie art. 422 § 1 KSH oraz art. 425 § 1 KSH. Z jednej strony żaden z akcjonariuszy nie głosował przeciw, nie może zatem wystąpić z powództwem (a contrario z art. 422 § 2 pkt 2 KSH), a z drugiej strony, odwołani członkowie zarządu oraz rady nadzorczej, zgodnie z obowiązującym od 15 lat orzecznictwem zapadłym na gruncie art. 422 § 1 pkt 2 KSH, nie dysponują legitymacją do skarżenia uchwał o ich odwołaniu. Jedynymi mogącym zaskarżyć uchwały byliby nowopowołani członkowie zarządu i rady nadzorczej TVP S.A. którzy nie będą zainteresowani korzystaniem z tej kompetencji.

Skarżenie uchwał RN – przesłanki i legitymowani

W przypadku uchwał rady nadzorczej (RN), ze względu na brak w KSH regulacji tej problematyki, zgodnie z powszechnie akceptowanym poglądem stosuje się art. 189 KPC w zw. z art. 58 KC. Innymi słowy podstawą do stwierdzenia nieważności uchwały rady nadzorczej może być sprzeczność z ustawą (art. 58 § 1 KC), względnie z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 KC).

Legitymowanymi w przypadku powództwa o ustalenie (art. 189 KPC) jest każdy mający interes prawny. Oznacza to, iż pozwem o stwierdzenie nieważności uchwał RN ze względu na ich sprzeczność z ustawą wystąpić może dowolny podmiot, pod warunkiem, iż wykaże przed sądem rozpoznającym sprawę, iż dysponuje on interesem prawnym w domaganiu się stwierdzenia nieważności (krąg mogących się domagać zaskarżenia jest więc w tym przypadku nieograniczony formalnie). Dodatkowo możliwe jest wystąpienie z powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały RN przez prokuratora w trybie art. 7 KPC.

Ze względu na brak jednoznacznego uregulowania problematyki skarżenia uchwał RN w KSH, nie jest jasny charakter wyroku o stwierdzenie nieistnienia uchwały. Równe traktowanie skutków prawnych orzeczeń stwierdzających nieważność uchwał przemawia za przyjęciem, ich także wyroki w sprawie stwierdzenia nieważności uchwał RN winny mieć charakter konstytutywny. W przeciwnym przypadku dochodziłoby do swoistego uprzywilejowania sprzecznych z ustawą uchwał RN wobec sprzecznych z ustawą uchwał WZA (w przypadku uchwał WZA byłyby one nieważne dopiero z momentem wydania wyroku a w przypadku uchwał RN od daty ich podjęcia). Dodatkowo za przyjęciem konstytutywnego charakteru orzeczeń stwierdzających nieważność uchwały, przemawia także przyjęcie przez dominującą linię orzecznictwa, iż orzeczenia zapadające na skutek skarżenia uchwał mają charakter konstytutywny (nie tylko orzeczenia uchylające uchwałę, ale także stwierdzające ich nieważność). Uznanie, iż właśnie uchwały RN mają być spod tej zasady wyłączone miałoby charakter asystemowy. Dodatkowo za konstytutywnym charakterem wszystkich orzeczeń dotyczących skarżenia uchwał organów spółek handlowych, może przemawiać także ciągły charakter stosunku spółki handlowej (art. 365 [1] KC).

Podsumowując, możliwe jest zaskarżenie uchwał nowej rady nadzorczej powołujących nowego członka zarządu TVP S.A. ze względu na sprzeczność z ustawą (art. 58 § 1 KC w zw. z art. 189 KPC). Legitymowanym do wystąpienia z ww. powództwem jest każdy kto wykaże istnienie interesu prawnego w uzyskaniu orzeczenia o stwierdzeniu nieważności ww. uchwały (art. 189 KPC).

Organy uprawnione do stwierdzania nieważności uchwał vs. podmioty i organy nieuprawnione do ich weryfikacji

Spór o prawidłowość odwołania i powołania członków zarządu (rady nadzorczej), jako iż stanowi spór ze stosunku spółki handlowej (art. 458 [2] § 1 pkt 3 ab inito KSH), może być rozstrzygany w pierwszej instancji wyłącznie przez wydział gospodarczy sądu okręgowego (art. 18 pkt 4 [4] KPC).

A contrario kompetencją do rozstrzygania tego sporu nie będzie dysponować ani policja, ani prokuratura. Skarżenie uchwał nie odbywa się bowiem w postępowaniu karnym ale cywilnym. Kompetencji do weryfikacji uchwał, nie będą także mieli posłowie wykonujący interwencję poselską. Nie są oni sądem powszechnym adekwatnym do rozstrzygania sporów cywilnoprawnych. Mogą natomiast wykazać interes prawny i domagać się stwierdzenia nieważności uchwał o powołaniu nowego zarządu w trybie art. 189 KPC w zw. z art. 58 KC. Wreszcie, do rozstrzygania o sprzeczności uchwał organów spółki akcyjnej z ustawą nie posiada także Trybunał Konstytucyjny. Rozstrzyga on o zgodności z ustaw z Konstytucją RP, a nie zaś o zgodności uchwał organów spółek handlowych z ustawą.

Brak możliwości stwierdzenia nieważności (nieistnienia) uchwał o powołaniu i odwołania członków zarządu TVP S.A. w sytuacji gdy są one sprzeczne z ustawą niekonstytucyjną

W spółce akcyjnej, kompetencję do odwoływania zarządu mają:

1. 1. • WZA zawsze (art. 368 § 4 zd. 2 KSH) tzw. jest to kompetencja niepozbawiana, wynikająca z właścicielskiego charakteru tego organu;
      • RN, chyba iż statut stanowi inaczej (art. 368 § 4 zd. 1 KSH).

Natomiast kompetencja do powoływania zarządu będzie przysługiwać:

1. 1. • RN, chyba, iż statut stanowi inaczej (art. 368 § 4 zd. 1 KSH).

Zgodnie z zapisami statutu TVP S.A. (Statut) członkowie zarządu (§ 13 ust. 3 Statutu) oraz RN (§ 18 ust.1 Statutu) są powoływani i odwoływani przez RMN. Kompetencję do powoływania i odwoływania członków zarządu TVP S.A. przewiduje także art. 27 ust 3 ustawy o radiofonii i telewizji (RTVU). Artykuł 27 RTVU został wyrokiem TK z 13.12. 2016 r., K 13/16, Legalis, został uznany za niezgodny z art. 213 ust. 1 w związku z art. 14 i art. 54 ust. 1 Konstytucji RP, w zakresie w którym wyłącza udział Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w procedurze powoływania i odwoływania członków zarządu spółek publicznej radiofonii i telewizji.

Oznacza to, iż art. 27 ust. 3 RTVU utracił moc obowiązującą. Tym samym art. 27 ust 3 RTVU nie może być uznany za ustawę w rozumieniu art. 425 § 1 KSH (tj. podstawę do stwierdzenia nieważności uchwał WZA o odwołaniu z funkcji członka zarządu), czy też w rozumieniu art. 58 KC w zw. z art. 189 KPC (tj. podstawę do stwierdzenia nieważności uchwał RN o powołaniu nowych członków zarządu).

Zawarte w Statucie regulacje przyznające kompetencję zarówno do odwoływania jak i powoływania zarządu przez RMN (§ 13 oraz § 18 Statutu), następują więc bez umocowania ustawowego (niekonstytucyjność art. 27 ust. 3 RTVU).

Możliwość odwołania zarządu TVP S.A. przez WZA, wynika więc z niepozbawialnej kompetencji WZA wynikającej z art. 368 § 4 zd. 2 KSH. Ze względu na tzw. zasadę surowości statutu (art. 304 § 3 KSH), pozbawienie WZA tej kompetencji wymagałoby wyraźnego zapisu ustawy (KSH, RTVU itp.), którego w obecnym stanie prawnym brak.

Uchwała RN o powołaniu nowego zarządu nie może być także uznana za sprzeczną z ustawą (art. 58 § 1 KC w zw. z art. 189 KPC), podstawą do przyznania RMN jest bowiem §13 ust. 3 Statutu TVP S.A., a nie ustawa. Stosownie do powyższego możliwe jest jedynie domaganie się ewentualnej nieważności uchwały RN, ze względu na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 KC w zw. z art. 189 KPC). Domaganie się nieważności uchwały RN w oparciu o zapis §13 ust. 3 Statutu jest wątpliwe, istnieją bowiem mocne podstawy do uznania tego zapisu za nieważny. Delegowanie możliwości powoływania zarządu przez statut całkowicie „poza” spółkę (całkowite uniezależnienie możliwości decydowania o powołaniu zarządzającego przez jakiekolwiek organy spółki), mieścić się będzie w pojęciu sprzeczności z naturą spółki akcyjnej oraz dobrych obyczajów (art. 304 § 4 in fine KSH). Uzupełniająco można tutaj wskazać argumentację M. Romanowskiego, stwierdzającego, iż tego typu zapis narusza konstytucyjną zasadę ochrony własności (akcjonariusze są ekonomicznymi właścicielami spółki, zaś rada nadzorcza stanowi organ realizujący w ich imieniu czynności kontrolne) vide M. Romanowski w https://pl.linkedin.com/posts/micha%C5%82-romanowski-199915141_minister-kultury-zmienia-w%C5%82adze-tvp-czy-activity-7143344573015130112-WRtM). Niezależnie od powyższego, skarżący uchwałę RN winni wykazać istnienie interesu prawnego w występowaniu z tym powództwem (art. 189 KPC).

Brak możliwości stwierdzenia nieważności (nieistnienia) uchwały sprzecznej z przepisem ustawy której nie ma

Zgodnie z TK z 13.12. 2016 r., K 13/16, Legalis, artykuł 27 RTVU został uznany za niezgodny z Konstytucją RP w zakresie w którym wyłącza udział Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (KRRiTV). Okoliczność, iż KRRiTV winna dysponować określonym wpływem na możliwość powoływania zarządu TVP jest bezsporna (art. 213 ust. 1 Konstytucji RP). Nie można jednak zapominać, iż zasady i tryb działania KRRiTV muszą być określone w ustawie (art. 215 Konstytucji RP). Brak jest bowiem w Konstytucji RP szczegółowych regulacji dotyczących sposobu wpływu KRRiTV na powoływanie członków zarządu TVP S.A. Stosownie do powyższego, niewątpliwe zaniechanie legislacyjne w tym zakresie ze strony ustawodawcy, może stanowić jedynie podstawę do pociągnięcia go do odpowiedzialności w trybie art. 417 [1] § 4 KC. Nie jest natomiast możliwe stwierdzanie niezgodności z ustawą uchwał o odwołaniu zarządu TVP S.A. przez WZA oraz o powołaniu nowego zarządu TVP S.A. w oparciu o ustawę która nie istnieje (nie została uchwalona).

Deklaratoryjny charakter wpisu do KRS, zakres kognicji sądu

Na koniec, należy nadmienić, iż wpis zarządu do KRS ma charakter deklaratoryjny. Oznacza to, iż skutki prawne związane z podjęciem uchwały o powołaniu nowych członków zarządu (odpowiednio odwołaniu starych członków zarządu), następują z momentem podjęcia uchwały, nie zaś jej wpisu do KRS.