Jurysdykcja w sprawie dotyczącej bezumownego zajmowania nieruchomości położonej w innym państwie

Stan faktyczny

W 1994 r. T.O. (osoba fizyczna) zawarła z G. (polska jednostka samorządowa), umowę najmu lokalu mieszkalnego położonego w Koszalinie, w którym ta osoba mieszkała z trojgiem swoich dzieci, w tym S.O. Następnie G. wypowiedziała tę umowę. W 2007 r. polski sąd orzekł eksmisję osób zajmujących ten lokal, jednak zdaniem G. nie opuściły one lokalu.

W dniu 15.3.2013 r. G. wniosła do Sądu Rejonowego w Koszalinie (sąd odsyłający), pozew o zasądzenie od T.O. i jej trojga dzieci na swoją rzecz zapłaty takiego odszkodowania za bezumowne zajmowanie lokalu a w latach 2011 i 2012. W pozwie wskazano adres zamieszkania wszystkich pozwanych w Polsce. W następstwie tego powództwa został wydany nakaz zapłaty. Został on odebrany w Polsce przez jednego z pozwanych w imieniu wszystkich pozostałych. Nakaz zapłaty nie został wówczas zaskarżony, zatem stwierdzono jego prawomocność i wykonalność.

W dniu 7.7.2023 r. S.O., na podstawie art. 505 KPC, skutecznie wniosła sprzeciw od tego nakazu zapłaty, domagając się ponownego zbadania sprawy i odrzucenia pozwu z 15.3.2013 r. S.O. podniosła brak jurysdykcji polskiego sądu, wskazując, iż od 2007 r. posiada wyłączne miejsce zamieszkania w Niderlandach. S.O. dodała, iż nigdy nie zawarła umowy najmu tego lokalu. Natomiast G. podniosła, iż polskim sądom przysługuje jurysdykcja oraz, iż między pozwanymi występuje tak silna więź, iż pożądane jest łączne rozpoznanie tych żądań zapłaty.

Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do kwestii, czy z przepisów rozdziału II rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 12, s. 1) (lub rozdziału II rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 351, s. 1; dalej: rozporządzenie Bruksela I bis) wynika, iż osoba mająca miejsce zamieszkania w jednym państwie członkowskim może być pozwana przed sąd innego państwa członkowskiego, do którego wniesiono pozew o zapłatę odszkodowania za bezumowne zajmowanie nieruchomości położonej w tym innym państwie?

Stanowisko TS

Jurysdykcja wyłączna

Na podstawie art. 22 pkt 1 ak. 1 rozporządzenia Nr 44/2001/WE sądy państwa członkowskiego, w którym położona jest dana nieruchomość, mają jurysdykcję wyłączną do rozpoznawania spraw, „których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawa nieruchomości”, niezależnie od miejsca zamieszkania stron. Przewidziana w tym przepisie zasada jurysdykcji wyłącznej obejmuje jedynie postępowania, których podstawą jest prawo rzeczowe, obciążające rzecz i wywołujące skutki erga omnes, a nie prawo osobiste, na które można się powołać wyłącznie przeciwko dłużnikowi (wyrok TS z 14.2.2019 r., Milivojević, C-630/17, Legalis, pkt 97, 99, 100).

W niniejszej sprawie postępowanie dotyczy zapłaty odszkodowania za zajmowanie lokalu po zakończeniu umowy najmu. Bezsporne jest, iż od dnia, w którym G. wypowiedziała umowę najmu, którą zawarła z T.O., czworo pozwanych pierwotnym pozwem, a mianowicie T.O. i jej troje dzieci, stało się osobami zajmującymi ten lokal bez tytułu prawnego, o ile jeszcze tam zamieszkiwali, a zatem nie przysługiwało im już do niego żadne prawo. Ponadto, iż S.O. osobiście ani nie zawarła tej umowy najmu, ani nie przystąpiła do niej później, w związku z czym, TS stwierdził, iż należy uznać ją za osobę trzecią w odniesieniu do tego stosunku umownego.

Czyn niedozwolony

Z art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001/WE wynika, iż „jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu”, osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę. Zasada ta opiera się na istnieniu szczególnie ścisłego związku między sporem a sądami miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę, co uzasadnia przyznanie tym sądom jurysdykcji ze względów związanych z należytym sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości i sprawną organizacją postępowania, w szczególności w zakresie przeprowadzania dowodów. Ponadto, zakres pojęcia „czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego” w rozumieniu art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001/WE obejmuje każde żądanie, które z jednej strony nie dotyczy „umowy” w rozumieniu art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 44/2001/WE, a z drugiej strony zmierza do obciążenia odpowiedzialnością pozwanego – wobec czego należy ustalić, czy obie te przesłanki są spełnione (wyrok TS z 9.12.2021 r., HRVATSKE ŠUME, C-242/20, Legalis, pkt 42, 43).

Trybunał uznał, iż w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym obie przesłanki są spełnione i podzielił pogląd polskiego rządu i Komisji Europejskiej, iż żądanie odszkodowania z tytułu bezumownego zajmowania nieruchomości należy uznać za objęte zakresem pojęcia „czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego” w rozumieniu art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001/WE. W konsekwencji TS stwierdził, iż w postępowaniu głównym sąd odsyłający mógłby co do zasady stwierdzić swoją jurysdykcję na podstawie art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001/WE jako sąd „sąd miejsca, gdzie nastąpiło […] zdarzenie wywołujące szkodę” w rozumieniu tego przepisu, ponieważ odnośna nieruchomość jest położona w Polsce, a dokładniej na obszarze adekwatności miejscowej tego sądu.

Trybunał orzekł, iż art. 5 pkt 3, art. 6 pkt 1 i art. 22 pkt 1 ak. 1 rozporządzenia Nr 44/2001/WE należy interpretować w ten sposób, że:

– postępowanie sądowe w sprawie o zapłatę odszkodowania za bezumowne zajmowanie nieruchomości po zakończeniu umowy najmu tej nieruchomości, położonej w państwie członkowskim innym niż państwo miejsca zamieszkania danego pozwanego, nie jest postępowaniem „w sprawach, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach” i nie jest objęte zakresem pojęcia „najmu lub dzierżawy nieruchomości” w rozumieniu tego art. 22 pkt 1 ak. 1 rozporządzenia Nr 44/2001/WE;

– żądanie odszkodowania z tytułu bezumownego zajmowania nieruchomości należy uznać za objęte zakresem pojęcia „czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego” w rozumieniu tego art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001/WE, oraz

– art. 6 pkt 1 rozporządzenia Nr 44/2001/WE ma zastosowanie tylko wtedy, gdy w chwili wytoczenia powództwa, w ramach którego powód pozwał kilkoro pozwanych przed sąd państwa członkowskiego, istniała ta sama sytuacja faktyczna i prawna, skutkująca tym, iż pożądane jest łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie wszystkich żądań skierowanych przeciwko tym pozwanym w celu uniknięcia wydania w oddzielnych postępowaniach w różnych państwach członkowskich sprzecznych ze sobą orzeczeń.

Komentarz