Kiedy bicie dzwonów kościelnych jest zabronione?

Stan faktyczny

NSA rozpoznał skargę kasacyjną Parafii Rzymskokatolickiej od wyroku WSA w Gdańsku z 24.4.2019 r., II SA/Gd 14/19, Legalis, w sprawie ze skargi Parafii na zarządzenie pokontrolne Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gdańsku (dalej: WIOŚ) w przedmiocie ograniczenia wykorzystania instalacji nagłaśniającej i skargę tę oddalił. Wcześniej skargę oddalił WSA.

Skarżąca kasacyjnie Parafia wskazała w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, iż prawidłowa wykładnia przepisów art. 156 ust. 2 ustawy z 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2556 ze zm., dalej: PrOchrŚrod) prowadzi do uznania, iż odtwarzanie dźwięków melodii religijnych o godz. 12:00, 15:00 i 21:00, nawołujących wiernych do wspólnej modlitwy, dokonywane jest w ramach uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym, a w konsekwencji ma do tych działań zastosowanie wyłączenie przewidziane w tym przepisie.

Stanowisko NSA

NSA uznał, iż zarzut skargi kasacyjnej dotyczący naruszenia art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod. nie jest oparty na usprawiedliwionych podstawach.

Zgodnie z art. 156 ust. 1 PrOchrŚrod zabrania się używania instalacji lub urządzeń nagłaśniających na publicznie dostępnych terenach miast, terenach zabudowanych oraz na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Przepis ten określa, wynikający bezpośrednio z mocy prawa, generalny zakaz używania instalacji i urządzeń nagłaśniających w miejscach publicznych, który nie wymaga indywidualizacji w formie decyzji administracyjnej, z wyjątkami wynikającymi z postanowień art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod. Zakaz ustanowiony w art. 156 ust. 1 PrOchrŚrod ma charakter powszechny w sensie podmiotowym i przedmiotowym, dotyczy każdego podmiotu używającego wskazanych urządzeń na terenach określonych w przepisie oraz wszelkiego typu instalacji czy urządzeń nagłaśniających. Za tego rodzaju instalacje czy urządzenia należałoby uznać takie, których celem jest przekazywanie dźwięku z zamiarem dotarcia tym dźwiękiem do wszystkich podmiotów objętych zasięgiem rozprzestrzeniania dźwięku z danej instalacji czy urządzenia.

Przepis zawarty w art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod wprowadza wyjątki od zakazu z art. 156 ust. 1 PrOchrŚrod, jego sformułowanie nie jest w pełni jasne, wykładnia językowa wskazuje jednak, iż wyjątki te obejmują:

1. Okazjonalne uroczystości – przez co należałoby rozumieć nieregularnie się odbywające spotkania związane z jakimiś wydarzeniami, uznawanymi za istotne, służące uczczeniu takiego wydarzenia;
2. Uroczystości i imprezy związane z kultem religijnym – te nie muszą już mieć charakteru okazjonalnego, nie jest też wskazany rodzaj kultu;
3. Imprezy handlowe, sportowe i rozrywkowe – czyli publiczne wydarzenia organizowane w określonym celu (zawody, koncerty, kiermasze);
4. Inne legalne zgromadzenia, czyli odbywające się w zgodzie z przepisami ustawy z 24.7.2015 r. Prawo o zgromadzeniach (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1389);
5. Podawanie do publicznej wiadomości informacji i komunikatów służących bezpieczeństwu publicznemu.

Zgodnie z art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod, zakaz stosowania instalacji nagłaśniającej określony w art. 156 ust. 1 PrOchrŚrod nie dotyczy uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym. Wyjątek ten nie odnosi się do „kultu religijnego”, ale do „uroczystości i imprez” z tym kultem związanych.

Kult jest to część religijna oddawana Bogu, bóstwom, świętym osobom lub rzeczom, ogół czynności i obrzędów religijnych będących zewnętrznymi przejawami tej czci, szacunek lub uwielbienie oddawane komuś lub czemuś. O ile można zgodzić się z twierdzeniem skargi kasacyjnej, iż odtwarzanie dźwięków melodii religijnych o godz.: 12:00, 15:00, 21:00 sanowi formę kultu publicznego wyznania rzymsko – katolickiego, o tyle rozważyć należy, czy czynności te należą do uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym. Uroczystość definiowana jest natomiast jako „uroczyste obchodzenie jakiegoś święta, wydarzenia itp., uroczysty charakter czegoś” (por. Słownik PWN). Synonimem imprezy jest zaś przedsięwzięcie, przyjęcie (por. Słownik PWN). Pomocne w wyjaśnieniu pojęcia uroczystości i imprezy związane z kultem religijnym, w odniesieniu do religii katolickiej, może być Kodeks Prawa Kanonicznego. Uroczystością w rozumieniu tego aktu nie jest każda wydarzenie ale wydarzenie szczególne. Kanon 389 mówi o świętach nakazanych i uroczystościach. Zgodnie z kanonem 1251: „Wstrzemięźliwość od spożywania mięsa i innych pokarmów, zgodnie z zarządzeniem Konferencji Episkopatu, należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba iż w danym dniu przypada jakaś uroczystość”.

W myśl art. 8 ust. 1 Konkordatu między Stolicą Apostolską, a Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie 28.7.1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318, dalej: Konkordat), Rzeczpospolita Polska zapewnia Kościołowi Katolickiemu wolność sprawowania kultu zgodnie z art. 5 Konkordat. W myśl zaś art. 5 Konkordat „Przestrzegając prawa do wolności religijnej, Państwo zapewnia Kościołowi Katolickiemu, bez względu na obrządek, swobodne i publiczne pełnienie jego misji, łącznie z wykonywaniem jurysdykcji oraz zarządzaniem i administrowaniem jego sprawami na podstawie prawa kanonicznego”. Stosownie do art. 8 ust. 2 Konkordat organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego.

W doktrynie prawa kanonicznego wskazuje się, iż na pojęcie kultu publicznego realizowanego w liturgii składają się 3 elementy:

1. sprawowanie go w imieniu Kościoła,
2. wykonywanie czynności liturgicznych przez osoby uprawnione,
3. stosowanie aktów zatwierdzonych przez władzę kościelną.

Zarówno prawodawca kościelny, jak i ustawodawca polski posługują się pojęciem „kult publiczny”. Ochronie na podstawie powołanych przepisów podlega jedynie kult w aspekcie publicznym, realizowany publicznie, a co za tym idzie państwo gwarantuje Kościołowi katolickiemu prawo organizowania i sprawowania kultu publicznego, przy czym organizowanie kultu publicznego odnosi się do forum zewnętrznego (np. zgromadzenia wiernych, zgromadzenia publiczne). Sprawowanie kultu publicznego oznacza prowadzenie nabożeństw, wykonywanie czynności liturgicznych. Kościół katolicki, w ramach gwarancji wolności sprawowania kultu publicznego, może gromadzić wiernych i wykonywać wszelkie czynności zewnętrzne zmierzające do sprawowania kultu publicznego.

Państwo nie może zakazać ani gromadzenia się wiernych w celu sprawowania kultu religijnego, ani wykonywania poszczególnych czynności liturgicznych oraz towarzyszącym mu czynności organizacyjnych, w tych choćby zwyczajowego nawoływania do uczestnictwa w Mszy Świętej przy użyciu dzwonów kościelnych (tradycyjnych lub elektronicznych). Powyższe odnosi się więc do określonych uroczystości religijnych, Mszy Świętych i innych obrzędów kultu publicznego, nie zaś czynności, które nie są związane nabożeństwami czy innymi czynnościami liturgicznymi, a więc wszelkiego rodzaju uroczystościami kościelnymi. Zasadnie więc Sąd I instancji przyjął, iż wygrywanie przez elektroniczny dzwon dźwięków melodii religijnych w godzinach: 12:00, 15:00, 21:00, które nie jest związane z prowadzeniem nabożeństw czy wykonywaniem innych czynności religijnych w ramach kultu publicznego nie stanowi wyjątku o jakim mowa w art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod. Jak podkreślono to bowiem w skardze kasacyjnej wygrywanie melodii religijnych w tych godzinach stanowiło wezwanie wiernych do modlitwy, ale nie w ramach zgromadzeń, nabożeństw, czy innych liturgii kościelnych, a więc nie dotyczyło kultu publicznego.

W odniesieniu do zarzutu dotyczącego naruszenia art. 53 ust. 5 Konstytucji RP – NSA wskazał, iż przepis ten stanowi, że: „Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób”. Ograniczenie uzewnętrzniania religii została wprowadzone w drodze ustawy, w oparciu o art. 156 ust. 1 i 2 PrOchrŚrod.

Komentarz