Konsument może nie płacić za wykonaną usługę

Stan faktyczny

W RFN przedsiębiorca zawarł z HJ (konsument) ustnie poza lokalem przedsiębiorstwa umowę o świadczenie usług w zakresie renowacji instalacji elektrycznej w jego domu. Przy czym ten przedsiębiorca nie poinformował HJ o jego prawie do odstąpienia od umowy w ciągu 14 dni. Po wykonaniu umowy przedsiębiorca wystawił na rzecz HJ fakturę za przeprowadzone prace, której HJ nie opłacił.

Następnie przedsiębiorca ten dokonał cesji wszystkich swoich praw z tej umowy na DC.

Wobec złożenia przez HJ oświadczenia o odstąpieniu od owej umowy DC wytoczyła przed sądem powództwo o zapłatę za usługę wykonaną na rzecz HJ. DC podniosła, iż pomimo odstąpienia przez HJ od umowy cedent ma prawo do tej zapłaty. Natomiast HJ wskazał, iż skoro cedent nie poinformował go o przysługującym mu prawie do odstąpienia od umowy, DC nie ma prawa dochodzić zapłaty ceny usługi wykonanej na podstawie tej umowy.

Sąd odsyłający stanął na stanowisku, iż rozstrzygnięcie sporu zależy od wykładni art. 14 ust. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.10.2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 304, s. 64).

Prawo do odstąpienia od umowy

Zgodnie z art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/83/UE konsument, który korzysta z przysługującego mu prawa do odstąpienia od „umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 pkt. 8 w zw. z art. 2 pkt. 1 i 2 dyrektywy 2011/83/UE nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności z tytułu wykonania tego prawa, z zastrzeżeniem odmiennych przepisów art. 13 ust. 2 i art. 14 dyrektywy 2011/83/UE. Na mocy art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE konsument, który wykonuje prawo do odstąpienia od umowy – po zgłoszeniu względem zainteresowanego przedsiębiorcy żądania wykonania umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa – w trakcie wynoszącego 14 dni okresu na odstąpienie od niej (przewidzianego w art. 9 dyrektywy 2011/83/UE), powinien zapłacić temu przedsiębiorcy kwotę, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, względem ogółu świadczeń przewidzianych na podstawie tej umowy. Jednakże TSUE wskazał, iż art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE powinien być interpretowany w związku z art. 14 ust. 4 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2011/83/UE. Wynika z tego, iż o ile przedsiębiorca przed tym, jak związał się on umową zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa, nie przekazał konsumentowi informacji, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit. h) lub art. 6 ust. 1 lit. j) dyrektywy 2011/83/UE, ten konsument nie jest winny jakiejkolwiek zapłaty za wykonane na jego rzecz usługi, w całości lub w części, w trakcie okresu na odstąpienie. Informacje wskazane w art. 6 ust. 1 lit. h) lub art. 6 ust. 1 lit. j) dyrektywy 2011/83/UE dotyczą po pierwsze, warunków, terminów oraz procedur korzystania z prawa do odstąpienia od umowy, a po drugie – obowiązku zapłaty przez tego konsumenta kwoty, o której mowa w owym art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83/UE. Ponadto, uchybienie obowiązkowi przekazania informacji, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit. h) dyrektywy 2011/83/UE, zgodnie z art. 10 ust. dyrektywy 2011/83/UE skutkuje przedłużeniem o 12 miesięcy pierwotnego okresu na odstąpienie od umowy, liczonym od końca tego pierwotnego okresu.

Prawo do odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/83/UE, ma na celu ochronę konsumenta w szczególnej sytuacji zawierania umowy poza lokalem przedsiębiorstwa. W tej sytuacji, jak przypomina motyw 21 dyrektywy 2011/83/UE, konsument może być narażony na potencjalną presję psychologiczną lub na element zaskoczenia, niezależnie od tego, czy wizyta przedsiębiorcy była przez konsumenta zamówiona, czy też nie. Zdaniem TSUE udzielenie przed zawarciem umowy informacji o tym prawie do odstąpienia od umowy ma dla takiego konsumenta zasadnicze znaczenie i pozwala mu na podjęcie świadomej decyzji co do tego, czy związać się taką umową (wyrok TSUE z 23.1.2019 r., Walbusch Walter Busch, C-430/17, Legalis, pkt 45, 46). Wynika z tego, iż w sytuacji gdy przed zawarciem umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa, w rozumieniu art. 2 pkt 8 dyrektywy 2011/83, przedsiębiorca nie przekazuje konsumentowi informacji, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit. h) lub art. 6 ust. 1 lit. j) dyrektywy 2011/83/UE, a ten konsument korzysta z przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy, przepisy art. 14 ust. 4 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2011/83/UE w zw. z art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/83/UE zwalniają owego konsumenta z wszelkiego obowiązku zapłacenia temu przedsiębiorcy ceny usługi wykonanej przez przedsiębiorcę w trakcie okresu na odstąpienie.

Wysoki poziom ochrony konsumentów

Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2011/83/UE ma ona na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, zagwarantowanej w art. 169 TFUE i w art. 38 KPP (wyrok TSUE z 10.7.2019 r., Amazon EU, C-649/17, Legalis, pkt 39). Aby osiągnąć ten cel, dyrektywa 2011/83/UE przeprowadza całkowitą harmonizację niektórych istotnych aspektów umów zawieranych pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcami (wyrok TSUE z 13.9.2018 r., Starman, C-332/17, Legalis, pkt 27). W tym kontekście art. 4 dyrektywy 2011/83/UE zakazuje państwom członkowskim utrzymywania w mocy lub wprowadzania w ich prawie krajowym przepisów odbiegających poziomem ochrony konsumentów od przepisów ustanowionych w tym zakresie przez ową dyrektywę, z zastrzeżeniem jej odmiennych przepisów. W ocenie TSUE cel realizowany przez dyrektywę 2011/83/UE nie zostałby osiągnięty, gdyby art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/83/UE należało interpretować w ten sposób, iż zezwala ona na odstąpienie od stosowania przepisów jej art. 9 ust. 1 i art. 14 ust. 4 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2011/83/UE. W konsekwencji takiego odstąpienia konsument, w wyniku odstąpienia od umowy o świadczenie usług zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, mógłby ponieść koszty, które nie są wyraźnie przewidziane w samej dyrektywie.

Trybunał stwierdził, iż powyższe stanowisko jest spójne z zasadniczym znaczeniem, jakie dyrektywa 2011/83/UE przywiązuje do udzielanych przed zawarciem umowy informacji dotyczących prawa do odstąpienia od umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. Wobec powyższego TSUE uznał, iż celem uniknięcia takich kosztów DC nie może skutecznie powoływać się na zasadę proporcjonalności sankcji wyrażoną w motywie 57 dyrektywy 2011/83/UE.

Na marginesie TSUE wskazał, iż powyższe stwierdzenia pozostają bez uszczerbku dla możliwości przewidzianej potencjalnie w prawie krajowym, aby DC, której nie można uznać za odpowiedzialną za brak udzielenia HJ informacji o przysługującym mu prawie do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, wystąpiła z roszczeniem regresowym przeciwko przedsiębiorcy, który scedował na nią wszystkie swoje prawa z tej umowy (wyrok TSUE z 17.10.2019 r., Comida paralela 12, C-579/18, Legalis, pkt 44).

Reasumując, Trybunał orzekł, iż art. 14 ust. 4 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2011/83/UE w zw. z art. 14 ust. 5 dyrektywy 2011/83/UE należy interpretować w ten sposób, iż zwalnia on całkowicie konsumenta z obowiązku zapłaty za usługi wykonane na podstawie umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, w sytuacji gdy zainteresowany przedsiębiorca nie przekazał temu konsumentowi informacji, o których mowa w art. 14 ust. 4 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2011/83/UE, a ów konsument skorzystał z prawa do odstąpienia od umowy po tym, jak ta umowa została wykonana.