Kto może domagać się odszkodowania za represje komunistyczne?

Przepisy prawa pozwalają dochodzić rekompensat za represje doznane w okresie stalinowskim oraz w czasach PRL. Powyższa tematyka prawna uregulowana została w ustawie z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę może domagać się:

1. Osoba, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia wydanego przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe, począwszy od 1 stycznia 1944r. do 31 grudnia 1989r.
2. Osoba, wobec której wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego.

Wymagane jest, aby adekwatny Sąd prawomocnie stwierdził nieważność orzeczenia wydanego przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., pod warunkiem, iż zarzucany lub przypisany czyn był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie zapadło z powodu takiej działalności. Stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem.

Żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić odpowiednio w sądzie okręgowym lub wojskowym sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, w terminie 10 lat od daty jego uprawomocnienia się. W razie śmierci osoby uprawnionej, możliwość żądania odszkodowania i zadośćuczynienia przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Sąd określa wysokość odszkodowania, uwzględniając różnicę między tym, co osoba represjonowana utraciła w wyniku wydanego orzeczenia, a jej rzeczywistą sytuacją. Innymi słowy, sąd analizuje, jakie możliwości zarobkowe posiadała osoba represjonowana i w jakim stopniu mogłaby je wykorzystać, gdyby nie doświadczyła represji komunistycznych.

Ustawodawca nie sprecyzował w obowiązujących aktach prawnych specjalnych kryteriów określania wysokości zadośćuczynienia za cierpienia fizyczne i psychiczne związane ze stosowaniem represji. Sądy stosują zatem ogólne reguły prawa cywilnego i przyznają świadczenia adekwatne do skali cierpienia, w następstwie rozważenia wszystkich istotnych okoliczności danej sprawy.

Warto zaznaczyć, iż zarówno wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia, jak i wniosek o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie są zwolnione z opłat sądowych. Co więcej, wszelkie koszty postępowania, niezależnie od jego wyniku, pokrywa zawsze Skarb Państwa.

W tego typu sprawach niezbędne jest przedstawienie dokumentacji związanej z doznanymi represjami oraz zaprezentowanie przed sądem informacji, takich jak wysokość zarobków, poziom wykształcenia, czy sytuacja życiowa osoby będącej ofiarą poprzedniego systemu. W tym zakresie pomocna jest instytucja Instytutu Pamięci Narodowej (IPN), który na wniosek może udostępnić akta osobowe osoby represjonowanej. Dokumenty te stanowią istotny dowód w postępowaniu o przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia.

Poniżej artykuł w wersji potocznej, dla osób nie posiadających wiedzy prawnej:

Kto może ubiegać się o odszkodowanie za represje w PRL?

Jeśli Ty lub ktoś z Twojej rodziny doświadczył prześladowań ze strony władz PRL – na przykład został skazany przez sąd, internowany w stanie wojennym czy w inny sposób represjonowany za działalność na rzecz wolnej Polski – możecie ubiegać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Kto może się o to starać?

Prawo przewiduje możliwość uzyskania rekompensaty dla osób, które:

• Były skazane przez sądy PRL lub represjonowane przez inne organy państwowe (w latach 1944-1989), jeżeli ich działalność miała związek z walką o niepodległość Polski.
• Były internowane po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r.

Najpierw trzeba uzyskać formalne stwierdzenie nieważności wyroku lub decyzji o internowaniu. jeżeli sąd uzna, iż orzeczenie było niesłuszne, jest to traktowane jak uniewinnienie.

Jakie są terminy?

Po unieważnieniu wyroku masz 10 lat, by złożyć wniosek o odszkodowanie. jeżeli osoba represjonowana już nie żyje, prawo do rekompensaty przechodzi na jej małżonka, dzieci i rodziców.

Jak wygląda proces?

Sprawę prowadzi sąd okręgowy (lub wojskowy, jeżeli dotyczy to wyroku sądu wojskowego). To on decyduje, ile pieniędzy można otrzymać. Bierze pod uwagę:

• Jakie szkody poniosła osoba represjonowana (np. utrata pracy, dochodów, zdrowia).
• Jak wyglądałoby jej życie, gdyby nie spotkały jej represje.

Kwota zadośćuczynienia za krzywdy fizyczne i psychiczne jest ustalana indywidualnie, a sądy kierują się ogólnymi zasadami prawa cywilnego.

Co warto wiedzieć?

• Wnioski są bezpłatne – nie płaci się za ich złożenie ani za proces. Koszty pokrywa państwo.
• Dokumenty – najważniejsze są dowody represji, np. akta IPN, świadectwa pracy, dokumenty sądowe. W uzyskaniu akt może pomóc Instytut Pamięci Narodowej (IPN).

Jeśli więc Ty lub Twoi bliscy doświadczyliście niesłusznych prześladowań w PRL, warto skorzystać z przysługujących praw i zawalczyć o sprawiedliwość.

Kontakt: Adwokat Gniezno.