Kumulacja kosztów zastępstwa procesowego w procesie i e-postępowaniu

Stan faktyczny

Reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika „C.” S.A. wniosła przeciwko Ł.T. pozew ‎o zapłatę w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Referendarz sądowy wydał nakaz zapłaty zgodnie z żądaniem pozwu, ale z uwagi na brak możliwości jego skutecznego doręczenia uchylił nakaz zapłaty, umorzył postępowanie i orzekł, iż powódka ponosi koszty procesu związane ze swym udziałem w sprawie. Zastępowana przez radcę prawnego „C.” S.A., działając na podstawie art. 505³⁷ § 2 KPC, wniosła pozew o to samo roszczenie domagając się uwzględnienia kosztów poniesionych w elektronicznym postępowaniu upominawczym, gdyż pozew został wniesiony przed upływem 3-miesięcznego terminu od dnia wydania postanowienia o jego umorzeniu. Referendarz sądowy uwzględnił żądanie pozwu nakazując pozwanemu zapłacić żądaną kwotę oraz 297 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. „C.” S.A. wniosła skargę na orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu domagając się podwyższenia tej kwoty o dodatkowe 180 zł, czyli koszty zastępstwa procesowego w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Pytanie prawne

Sąd Rejonowy w W. wystąpił do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego:

1. Czy w przypadku wniesienia przez powoda, w terminie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego, pozwu przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu innym niż elektroniczne postępowanie upominawcze oraz zgłoszenia żądania uwzględnienia kosztów za reprezentację stron w elektronicznym postępowaniu upominawczym, zgodnie z art. 505³⁷ § 2 KPC, sąd rozpoznając sprawę jest zobowiązany uwzględnić także koszty zastępstwa procesowego poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym? (zaś w przypadku odpowiedzi pozytywnej)
2. Czy w przypadku o którym mowa w pkt. 1, sąd rozpoznający sprawę jest zobowiązany uwzględnić koszty zastępstwa procesowego za reprezentację stron w elektronicznym postępowaniu upominawczym niezależnie od przyczyny umorzenia postępowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym?

Koszty w elektronicznym postępowaniu upominawczym

Zgodnie z art. 505³⁷ § 2 zd. 2 KPC, o ile powód wniesie pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu innym niż elektroniczne postępowanie upominawcze, na żądanie stron sąd, rozpoznając sprawę, uwzględni koszty poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Koszty te obejmują opłatę sądową od pozwu, bowiem na mocy art. 19 ust. 2 pkt 2 ustawy ‎z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144), czwartą część opłaty pobiera się od pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym, z tym, iż w przypadku, o którym mowa w art. 505³⁷ § 2 KPC, uiszczoną opłatę zalicza się na poczet opłaty od nowo wniesionego pozwu. Teoretycznie w ramach elektronicznego postępowania upominawczego mogą również zostać poniesione pewne wydatki, których zwrotu strony mogłyby dochodzić jedynie w ramach postępowania zwykłego z powołaniem się na art. 505³⁷ § 2 zd. 2 KPC. Jednak w związku z brakiem prowadzenia w ramach elektronicznego postępowania upominawczego postępowania dowodowego sytuacje takie będą wyjątkiem.

Problematyczna jest natomiast kwestia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz stron postępowania poniesionych w ramach tego postępowania. Przepisy o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego, czyli rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. ‎1964) oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. ‎z 2023 r. poz. 1935), zostały oparte na zasadzie kumulacji. Polega ona na tym, iż jeżeli postępowanie po wydaniu nakazu zapłaty jest kontynuowane, to w miejsce odrębnego uwzględniania stawki minimalnej za elektroniczne postępowanie upominawcze należy ustalić jedną opłatę.

Stanowisko SN

SN stwierdził, iż sąd nie powinien w razie ponownego wniesienia powództwa zasądzać wynagrodzenia pełnomocnika podwójnie, czyli raz za elektroniczne postępowanie upominawcze, a drugi raz za postępowanie zwykłe. W uzasadnieniu uchwały zaznaczono jednak, iż na podstawie art. 109 § 2 KPC sąd może podwyższyć wynagrodzenie pełnomocnika powyżej stawek minimalnych biorąc pod uwagę nakład pracy związany ‎z wniesieniem wcześniej pozwu w ramach elektronicznego postępowania upominawczego, ale wymagałoby to wykazania przez niego, iż w konkretnym przypadku było to uzasadnione szczególnymi okolicznościami. Jak wyjaśniono, postępowanie zwykłe jest do pewnego stopnia kontynuacją postępowania zakończonego przed e-sądem. Elektroniczne postępowanie upominawcze jest traktowane przez ustawodawcę w zbliżony sposób tak jak tradycyjne postępowanie upominawcze, nakazowe lub europejskie postępowanie nakazowe, wyróżnia się jedynie formą czynności, które są dokonywane drogą elektroniczną i funkcjonalną adekwatnością sądu.

SN uznał, iż obowiązek podwójnego uwzględniania kosztów zastępstwa procesowego byłby nie do pogodzenia z założeniami aksjologicznymi systemu kosztów procesu biorąc pod uwagę potrzebę jednokrotnego uwzględnienia danego nakładu pracy. Przyjęcie tezy o obowiązkowym zasądzeniu opłaty za elektroniczne postępowanie upominawcze byłoby też sprzeczne z wynikającą z art. 98 § 1 KPC koniecznością uprzedniej oceny celowości jej poniesienia. Celowość skierowania pozwu w ramach elektronicznego postępowania upominawczego może bowiem być oceniona inaczej niż późniejszego pozwu w zwykłym postępowaniu np. w razie wniesienia pozwu ‎o roszczenie niespełniające warunku określonego w art. 505^29a KPC. SN zaznaczył jednocześnie, iż z punktu widzenia stosowania art. 505³⁷ § 2 zd. 2 KPC nie powinno mieć znaczenia, z jakiej przyczyny doszło do umorzenia elektronicznego postępowania upominawczego. Regulacja ta nie nakłada na sąd obowiązku uwzględnienia żądania o zasądzenie kosztów złożonego przez strony, a jedynie możliwość uwzględnienia na zasadach ogólnych kosztów z postępowania elektronicznego ‎w ramach postępowania zwykłego. Przyczyna umorzenia może być natomiast oceniana przez sąd na zasadach określonych w art. 98-110 KPC co do celowości ‎i zasadności poniesionych kosztów.