Kwalifikacja spraw dotyczących obowiązku zapobiegania mobbingowi

Stanowisko SA we Wrocławiu

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z 1.7.2021 r., III APz 6/21, w sprawie z powództwa Związku Zawodowego Pracowników Urzędu Miejskiego W. (dalej: Powód) przeciwko Urzędowi Miejskiemu W. (dalej: Pozwany) oddalił zażalenie Powoda od postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 30.11.2020 r., VIII P 1/20, którym odrzucono pozew o uchylenie aktu wewnątrzzakładowego Zarządzenia nr (…) Prezydenta Miasta W. z 2.10.2017 r. w sprawie „Polityki antymobbingowej w Urzędzie Miejskim W.” (dalej: Zarządzenie), z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej. SO we Wrocławiu powołał art. 199 § 1 pkt 1 KPC i stwierdził, iż kompetencja do kształtowania stosunków prawnych musi wynikać z bezpośredniego przepisu prawa materialnego, a żaden przepis nie przyznaje sądowi powszechnemu kompetencji do uchylania aktów wewnętrznych pracodawcy o charakterze abstrakcyjnym. W zakładzie pracy zobowiązanym do podejmowania działań o charakterze antymobbingowym jest pracodawca i jego zadaniem jest zapobieganie wystąpieniu przemocy psychicznej w miejscu pracy i pomoc ofierze przez wyeliminowanie mobbingu występującego w środowisku pracy. Działanie to może polegać na opracowaniu zasad przeciwdziałania zjawiskom mobbingowym, gdzie jasno i jednoznacznie określone zostaną zasady podległości służbowej pracowników, ich kompetencje i zakres obowiązków, sposoby podejmowania decyzji oraz rozwiązywania ewentualnych konfliktów i zasady przepływu informacji (można wykorzystać do tego regulamin pracy lub zakładowy układ zbiorowy). Sprawa o uchylenie aktu wewnątrzzakładowego nie jest według art. 1 KPC sprawą cywilną i nie podlega z mocy art. 2 § 1 KPC rozpoznaniu na drodze sądowej. Zarządzenie nie mieści się w pojęciu „aktu prawnego” z art. 87 Konstytucji RP. Akty prawa wewnętrznego są skierowane do grupy adresatów organizacyjnie podporządkowanych organowi wydającemu ten akt. Zarządzenie nie jest skierowane do ogółu mieszkańców, nie tworzy dla nich żadnych reguł postępowania ani nie nakłada na mieszkańców obowiązków. Ma dla nich jedynie znaczenie informacyjne.

Istota sporu

Spór w sprawie dotyczy kwestii oceny schematy legalności Zarządzenia. Powód stoi na stanowisku, iż Zarządzenie rażąco narusza prawo, gdyż wdrożona przez Pozwanego procedura antymobbingowa stanowi zaprzeczenie zasady demokratycznego państwa prawa oraz pozbawia pracownika oskarżonego o mobbing jakichkolwiek praw, przez całkowite pozbawienie go możliwości obrony, a także pozbawia go możliwości przeprowadzenia wniosków dowodowych, w tym wniosków o przesłuchanie świadków.

Stanowisko SN

SN wskazał na domniemanie adekwatności sądów powszechnych w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, oznaczające, iż sądy powszechne są adekwatne do rozpoznania każdej sprawy, chyba iż ustawa w zakresie określonej kategorii spraw kompetencję do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przyznaje innym sądom (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i art. 177 Konstytucji RP). Z powyższym koreluje art. 2 § 1 i § 3 KPC, zgodnie z którymi do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do adekwatności sądów szczególnych, oraz SN. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, o ile przepisy szczególne przekazują je do adekwatności innych organów. Zatem dopuszczalność drogi sądowej (rozpoznanie sprawy przez sąd powszechny) zachodzi, o ile określona sprawa jest sprawą cywilną. Każda więc sprawa z zakresu prawa pracy (jako jedna ze spraw cywilnych) podlega rozpoznaniu przez sąd pracy, chyba iż przepis szczególny przekazuje ją do adekwatności innych organów.

SN zauważył, iż zgodnie z art. 476 § 1 pkt 1 KPC przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane. Sprawy z zakresu prawa pracy obejmują prawa i obowiązki stron stosunku pracy wynikające z KP oraz między innymi z pragmatyk służbowych, a także sprawy związane ze stosunkiem pracy, a więc dotyczące zdarzeń prawnych, praw i obowiązków nie wynikających bezpośrednio ze stosunku pracy, o ile mają wpływ na prawa i obowiązki stron stosunku pracy lub są pochodnymi tych praw. Pojęcie „sprawy cywilnej” (art. 1 KPC) jest rozumiane szeroko. Dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia. o ile powód opiera roszczenie na zdarzeniach prawnych wywołujących skutki w zakresie stosunków prawa pracy, to droga sądowa jest dopuszczalna, choćby powoływane przez powoda zdarzenia były fikcyjne lub w rzeczywistości nie rodziły skutków prawnych (postanowienie SN z 4.2.2009 r., II PK 226/08, Legalis).

Sprawy dotyczące obowiązku zapobiegania mobbingowi, roszczeń pracowników wynikających z mobbingu są sprawami z zakresu pracy, co wynika z art. 94³ § 1-5 KP oraz art. 94 pkt 4 i 10 KP. Wprowadzenie adekwatnych procedur antymobbingowych u poszczególnych pracodawców nie zostało objęte ustawodawstwem, jednak SN wskazuje, iż pracodawca powinien przeciwdziałać mobbingowi, w szczególności: szkoląc pracowników, informując o niebezpieczeństwie i konsekwencjach mobbingu, czy stosując procedury, które umożliwią wykrycie i zakończenie tego zjawiska (wyrok SN z 3.8.2011 r., I PK 35/11, Legalis).

Zgodnie z art. 6 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 854; dalej: ZwZawU) związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku. W art. 23 ZwZawU zostało zawarte uprawnienie do wystąpienia do odpowiedniego organu z żądaniem usunięcia nieprawidłowości, a w art. 29 ZwZawU prawo do wnioskowania do pracodawcy o przeprowadzenie na jego koszt odpowiednich badań czynników szkodliwych w razie uzasadnionego podejrzenia, iż w zakładzie pracy występuje zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników. Znaczenie ma art. 26 ZwZawU, w myśl którego do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należy w szczególności:

1. zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy oraz w indywidualnych sprawach osób wykonujących pracę zarobkową w zakresie związanym z wykonywaniem tej pracy;
2. zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy lub organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw osób wykonujących pracę zarobkową;
3. sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zatem, sprawy dotyczące stosowania przez pracodawcę adekwatnych procedur antymobbingowych, również w aspekcie uprawnień związków zawodowych, jako sprawy z zakresu prawa pracy, objęte są drogą sądową i kognicją sądu pracy (art. 2 § 1 KPC). Nie można uznać, iż sprawa taka należy do kompetencji innego organu lub podlega rozpoznaniu w trybie postępowania sądowoadministracyjnego.

Na podstawie art. 23 ust. 2 ZwZawU, o ile związek zawodowy stwierdzi, iż postępowanie pracodawcy prowadzi do niezgodnego z prawem procedowania skarg związanych z mobbingiem, może wystąpić do adekwatnej miejscowo jednostki Państwowej Inspekcji Pracy (dalej: PIP) z żądaniem spowodowania usunięcia stwierdzonej nieprawidłowości. Stosownie do art. 1 ustawy z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 97; dalej: PIPU) PIP jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Art. 14 PIPU precyzuje, iż PIP przy realizacji zadań współdziała m.in. ze związkami zawodowymi.

Rozstrzygnięcie SN

Zgodnie z art. 464 § 1 KPC odrzucenie pozwu z zakresu prawa pracy nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy adekwatny jest inny organ. W tym przypadku sąd przekaże sprawę temu organowi. o ile jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy, sąd rozpozna sprawę. Z ww. przepisów nie wynika, aby ocena schematy wprowadzonej u pracodawcy procedury antymobbingowej podlegała rozpoznaniu w postępowaniu administracyjnym lub uzasadniała kognicję sądów administracyjnych. Sprawa dotycząca adekwatnej procedury antymobbingowej u konkretnego pracodawcy nie została wyłączona z drogi sądowej przed sądem powszechnym – sądem pracy. Uzasadniony był zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 199 § 1 KPC. SO we Wrocławiu nie mógł odrzucić powództwa, zaś SA we Wrocławiu nie był uprawniony do zaakceptowania tego. Mając na uwadze powyższe SN, na mocy art. 398¹⁵ § 1 KPC, uchylił postanowienia sądów obu instancji i przekazał sprawę do rozpoznania SO we Wrocławiu.