Małżeństwo konkordatowe – co to jest?

Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z 1993 roku reguluje całokształt wzajemnych stosunków tych dwóch społeczności. Jedną z dziedzin objętych regulacją umowy konkordatowej pozostaje właśnie kwestia małżeństwa.

Małżeństwo bowiem podlega szczególnemu zainteresowaniu ze strony tak państwa, jak i Kościoła katolickiego. Samo więc małżeństwo, ale też ukonstytuowana przez nie rodzina, stanowią doniosły obszar, na którym wspólnoty te powinny to rozwijać to, co Sobór Watykański nazywa „zdrowym współdziałaniem”. Kościół, uznając dualizm porządku kanonicznego i państwowego, od dawna już dążył do tego, by małżeństwo (ważne tak na forum kościelnym, jak i państwowym) zawierać jednym aktem. Regulacja konkordatowa daje więc możliwość zawarcia małżeństwa kanonicznego, które po spełnieniu odpowiednich warunków, będzie pociągało za sobą również skutki przewidziane w prawie polskim.

Warunki konieczne do zaistnienia małżeństwa konkordatowego

Zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 10, ust. 1 Konkordatu od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywiera takie skutki, jak pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli:

1. Pomiędzy nupturientami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego, do których należą m.in.: przeszkoda wieku, ubezwłasnowolnienia, choroby psychicznej, bigamii, pokrewieństwa, przysposobienia. Oboje nupturienci winni więc posiadać zdolność do zawarcia małżeństwa cywilnego. Nie mogą być zatem związani przeszkodami wynikającymi z prawa polskiego. Istnieje bowiem możliwość, iż strony są wolne od przeszkód kanonicznych, ale zachodzi pomiędzy nimi określona przeszkoda występująca wyłącznie w prawie polskim, np. uprzedni związek cywilny, który nie został rozwiązany. Z tych powodów Urząd Stanu Cywilnego zobowiązany jest do zbadania sytuacji prawnej nupturientów, a następnie do wydania nupturientom zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
2. Nupturienci przy zawieraniu małżeństwa złożą zgodne oświadczenie woli dotyczące wywierania skutków cywilnych. To więc nupturienci podejmują decyzję o tym, czy pragną, by ich małżeństwo kościelne uznane zostało na forum państwowym. Wszystkie małżeństwa kościelne winny mieć jednak gwarantowane skutki cywilne, przewidziane prawem polskim. Może się to dokonać poprzez zawarcie małżeństwa konkordatowego lub poprzez uprzednie zawarcie małżeństwa cywilnego wobec kierownika Urzędu Stanu Cywilnego, a następnie małżeństwa kanonicznego.
3. Zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego na wniosek przekazany Urzędowi Stanu Cywilnego w terminie pięciu dni od zawarcia małżeństwa. Autorem owego wniosku jest proboszcz parafii zawarcia małżeństwa, zaś adresatem adekwatny Urząd Stanu Cywilnego miejscowości, w której zostało zawarte małżeństwo.

Należy jednak zaznaczyć, iż małżeństwo konkordatowe uzyskuje skutki przewidziane prawem polskim od chwili wyrażenia zgody małżeńskiej w kościele, a nie od dnia dokonania wpisu w Urzędzie Stanu Cywilnego.

W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu przynajmniej jednej ze stron, zawarcie małżeństwa konkordatowego może odbyć się bez przedstawienia duchownemu zaświadczenia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa sporządzonego przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego. W takim przypadku nupturienci winni złożyć wobec duchownego obecnego przy zawieraniu małżeństwa zapewnienie, iż nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie przez nich małżeństwa według przepisów prawa polskiego.