Mediacja w IWS

Raporty badawcze, konferencje i seminaria naukowe, a choćby konkursy. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w ostatnich miesiącach wiele uwagi poświęca mediacji i mediatorom.

– Rozwój mediacji jest korzystny dla wymiaru sprawiedliwości. Zadaniem nas wszystkich jest szukać sposobu ograniczenia liczby spraw spornych w sądach. Mediacja jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów może przynieść i satysfakcję stronom, i przełożyć się na krótszy czas oczekiwania na rozstrzygnięcie – wskazuje prof. Piotr Rylski, dyrektor IWS.

Raporty badawcze

W ostatnich tygodniach IWS opublikował nowy raport dotyczący mediacji pt. „Sędziowie jako mediatorzy (mechanizmy mediacji w rozstrzyganiu sporów prawnych)”.

Jego autor dr hab. Jarosław Szymanek rozważał, czy sędziowie powinni być mediatorami. Część orzekających próbuje bowiem samodzielnie mediować, inni z kolei uważają, iż przeprowadzenie mediacji to zadanie mediatora, który nie ma roli zwierzchniej nad stronami procesu.

Autor opracowania zauważa, iż argumentem za mediowaniem przez sędziów może być autorytet sędziego – strony częściej respektują rekomendacje osoby postrzeganej jako profesjonalista i gwarant bezstronności. Innym argumentem za jest niewątpliwie profesjonalizm sędziego. Sędzia posiada bogatą wiedzę prawną i doświadczenie orzecznicze, które może przekuć w konstruktywne wsparcie stron w procesie poszukiwania ugody.

Ale są też minusy, o których trzeba pamiętać.

„Odgrywanie przez sędziego roli mediatora może rodzić konflikt interesów, szczególnie gdy po nieudanej mediacji ten sam sędzia ma orzekać w sprawie. Ponadto np. w polskim systemie prawnym brak jest jasno określonego modelu sędziego mediatora – nie istnieje spójna procedura, która gwarantowałaby przejrzystość ról. Poza tym należy mieć na uwadze, iż nadmierne angażowanie sędziów w mediację może prowadzić do rozmycia funkcji jurysdykcyjnej sądu – odpowiedzialność za rozstrzygnięcie sporu przenosi się z systemu władzy na relacje społeczne” – wskazano w raporcie. Do tego dochodzi aspekt przeciążenia sędziów pracą. Prowadzenie przez nich mediacji, choćby działo się to na sali sądowej, mogłoby wydłużyć rozpoznawanie spraw.

To kolejne opracowanie IWS spośród tych o mediacji i mediatorach.

Wystarczy wspomnieć, iż w maju 2025 r. przeanalizowaliśmy rozwój mediacji w sprawach cywilnych. Autorzy publikacji prof. Paweł Waszkiewicz i dr Joanna Klimczak wskazali, iż „nazywanie mediacji nowym rozwiązaniem w polskim systemie prawnym z każdym rokiem ma coraz mniejsze uzasadnienie – jej obecność trwa już ponad trzy dekady”.

Dostrzegli, iż wykorzystanie mediacji w różnych częściach kraju jest na bardzo różnym poziomie. W raporcie wskazano, iż na mapie Polski znajdują się okręgi sądowe, w których sądy kierują co trzydziestą sprawę do mediacji. Są jednak też takie, które do mediacji nie kierują żadnej sprawy.

Seminaria i konferencje

Instytut Wymiaru Sprawiedliwości o mediacji mówi także podczas seminariów i konferencji naukowych. W maju bieżącego roku odbyła się debata z udziałem praktyków: sędziów, przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, środowisk akademickich oraz mediatorów. W trakcie dyskusji próbowano odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób skutecznie funkcjonująca mediacja może przyczynić się do odciążenia sądów i przyspieszenia postępowań cywilnych. Rozważano też konieczność zmian legislacyjnych oraz zastanawiano się nad krokami w celu dalszej profesjonalizacji zawodu mediatora.

Na podstawie opracowania i debaty eksperckiej wskazano kilka wniosków, które mogłyby pomóc w usprawnieniu funkcjonowania mediacji w wymiarze sprawiedliwości:

1) Skuteczne jest pytanie stron o zgodę na udział w mediacji, zanim sprawa zostanie do niej skierowana. Dzięki temu do mediacji nie są kierowane sprawy, w których od samego początku brakuje woli porozumienia.

2) Dobrze działa wyznaczenie przez sąd terminu kolejnej rozprawy na etapie kierowania sprawy do mediacji. Zapobiega to przedłużaniu postępowania oraz wprowadza motywację dla stron do zaangażowania się w przebieg mediacji.

3) Pomaga skierowanie przez sędziego do stron spersonalizowanego zaproszenia do udziału w mediacji wraz z wyjaśnieniem, dlaczego może być ona dla wszystkich korzystna.

4) Mediatorzy uważają, iż niezbędne jest więcej szkoleń dla sędziów. Postulują, by prowadzili je między innymi inni sędziowie, którzy chętnie kierują sprawy do mediacji i mogliby opowiedzieć o korzyściach z tego wynikających.

5) Warto promować mediacje przedsądowe, dzięki czemu udałoby się uniknąć części spraw w sądach. Zazwyczaj, gdy sprawa już trafi do sądu, strony są mniej chętne do porozumienia się. Zachęta do mediacji powinna mieć miejsce przed złożeniem pozwu, a nie dopiero po.

6) Część mediatorów uważa, iż niektóre typy spraw powinny być obligatoryjnie kierowane do mediacji. Oznaczałoby to, iż sędzia musiałby zaproponować stronom mediację. Strony przez cały czas mogłyby odmówić. Realizacja tego postulatu wymagałby zmiany legislacyjnej.

7) Niektórzy mediatorzy postulują urealnienie kosztów zastępstwa procesowego. Chodzi o to, by strony wiedziały, iż przegrana w procesie będzie kosztowniejsza niż jest obecnie. Powinno to skłonić przynajmniej niektórych do chęci zawarcia ugody.

Eksperci analizowali również możliwość wykorzystania mediacji między innymi w sprawach gospodarczych i tych wynikających z umów o roboty budowlane. Konflikty te, często charakteryzujące się dużym stopniem złożoności i zaangażowaniem wielu stron, biegłych, mogą zostać sprawniej i efektywniej rozwiązane właśnie na drodze dialogu.

Konkurs plastyczny

Wspólnie z Ministerstwem Sprawiedliwości Instytut Wymiaru Sprawiedliwości zorganizował też konkurs dla dzieci i młodzieży na plakat promujący Międzynarodowy Dzień Mediacji. Zgłoszenia można było nadsyłać do 30 maja 2025 r., a już niebawem – 19 września – ogłoszone zostaną wyniki konkursu. Wyróżnione prace znajdą się w kalendarzu na rok 2026, przygotowywanym już tradycyjnie od kilku lat przez Wydawnictwo IWS.