1 tydzień temu
23 maja 2025 roku Instytut Wymiaru Sprawiedliwości zorganizował seminarium naukowe pt. „Mediacja cywilna w sądach – diagnoza i perspektywy”. Punktem wyjścia był najnowszy raport IWS, w którym nasi eksperci przeanalizowali zróżnicowanie wskaźnika załatwienia spraw cywilnych w drodze mediacji oraz wyniki wywiadów pogłębionych z mediatorami.
Na początku seminarium prof. Piotr Rylski, dyrektor IWS, zwrócił uwagę na znaczenie badań prowadzonych przez instytut od ponad dwóch dekad. – Pierwsze badania dotyczące mediacji w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości przeprowadzono już w 2003 roku, zanim jeszcze mediacja została przewidziana w postępowaniu cywilnym. Instytut był pionierem w tym zakresie, m.in. publikując w 2009 roku raport dr. Jana Brola o barierach na drodze alternatywnego rozwiązywania sporów.
Autorzy najnowszej publikacji IWS dr hab. Paweł Waszkiewicz i dr Joanna Klimczak uważają, iż „nazywanie mediacji nowym rozwiązaniem w polskim systemie prawnym z każdym rokiem ma coraz mniejsze uzasadnienie – jej obecność trwa już ponad trzy dekady”.
Dostrzegli, iż wykorzystanie mediacji w różnych częściach kraju jest na bardzo różnym poziomie. W raporcie wskazano, iż na mapie Polski znajdują się okręgi sądowe, w których sądy kierują co trzydziestą sprawę do mediacji. Są jednak też takie, które do mediacji nie kierują żadnej sprawy.
Raport był punktem wyjścia do debaty z udziałem praktyków: sędziów, przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, środowisk akademickich oraz mediatorów. W trakcie dyskusji próbowano odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób skutecznie funkcjonująca mediacja może przyczynić się do odciążenia sądów i przyspieszenia postępowań cywilnych. Rozważano też konieczność zmian legislacyjnych oraz zastanawiano się nad krokami w celu dalszej profesjonalizacji zawodu mediatora.
Na podstawie opracowania i debaty eksperckiej wskazano kilka wniosków, które mogłyby pomóc w usprawnieniu funkcjonowania mediacji w wymiarze sprawiedliwości:
1) Skuteczne jest pytanie stron o zgodę na udział w mediacji, zanim sprawa zostanie do niej skierowana. Dzięki temu do mediacji nie są kierowane sprawy, w których od samego początku brakuje woli porozumienia.
2) Dobrze działa wyznaczenie przez sąd terminu kolejnej rozprawy na etapie kierowania sprawy do mediacji. Zapobiega to przedłużaniu postępowania oraz wprowadza motywację dla stron do zaangażowania się w przebieg mediacji.
3) Pomaga skierowanie przez sędziego do stron spersonalizowanego zaproszenia do udziału w mediacji wraz z wyjaśnieniem, dlaczego może być ona dla wszystkich korzystna.
4) Mediatorzy uważają, iż niezbędne jest więcej szkoleń dla sędziów. Postulują, by prowadzili je między innymi inni sędziowie, którzy chętnie kierują sprawy do mediacji i mogliby opowiedzieć o korzyściach z tego wynikających.
5) Warto promować mediacje przedsądowe, dzięki czemu udałoby się uniknąć części spraw w sądach. Zazwyczaj, gdy sprawa już trafi do sądu, strony są mniej chętne do porozumienia się. Zachęta do mediacji powinna mieć miejsce przed złożeniem pozwu, a nie dopiero po.
6) Część mediatorów uważa, iż niektóre typy spraw powinny być obligatoryjnie kierowane do mediacji. Oznaczałoby to, iż sędzia musiałby zaproponować stronom mediację. Strony przez cały czas mogłyby odmówić. Realizacja tego postulatu wymagałby zmiany legislacyjnej.
7) Niektórzy mediatorzy postulują urealnienie kosztów zastępstwa procesowego. Chodzi o to, by strony wiedziały, iż przegrana w procesie będzie kosztowniejsza niż jest obecnie. Powinno to skłonić przynajmniej niektórych do chęci zawarcia ugody.
Eksperci analizowali również możliwość wykorzystania mediacji między innymi w sprawach gospodarczych i tych wynikających z umów o roboty budowlane. Konflikty te, często charakteryzujące się dużym stopniem złożoności i zaangażowaniem wielu stron, biegłych, mogą zostać sprawniej i efektywniej rozwiązane właśnie na drodze dialogu.
Wiceminister sprawiedliwości Dariusz Mazur powiedział podczas seminarium, iż mediacja to nie tylko procedura, a nowa jakość relacji oparta na dialogu, poszanowaniu stanowisk i dobrowolności. – W dzisiejszym świecie umiejętność budowania porozumienia staje się kluczowa. Choć Polska jest liderem w promocji mediacji – co potwierdza ranking ‘The 2023 EU Justice Scoreboard’ – to wciąż zbyt mało spraw kończy się ugodą. Potencjał mediacji nie jest w pełni wykorzystywany.
Wydarzenie stanowiło część szerszej dyskusji na temat zakresu kognicji sądów powszechnych oraz potencjalnej roli mediacji jako alternatywnej formy rozwiązywania sporów. W kontekście ograniczenia kognicji sądów temat ten jest bardzo istotny. Dyrektor IWS zapowiedział już trzy nowe projekty badawcze dotyczące mediacji. Badania mają obejmować m.in. ujęcie prawnoporównawcze z innych państw, analizę procedur oraz praktyk sądowych, a także dalszą analizę spraw wpływających do sądów powszechnych i nadających się do mediacji.
