Mesdames et Messieurs… faites vos jeux! … zgodnie z prawem. O ryzyku nielegalnej gry losowej

Marketing to gra na emocjach potencjalnego nabywcy, hazard zaś – na emocjach gracza. Wykorzystanie wzbudzanych przez hazard namiętności w służbie promocji, choć brzmi może egzotycznie, w praktyce jest często stosowanym mechanizmem wsparcia sprzedaży. Gry hazardowe bowiem to nie tylko te powszechnie kojarzone z kasynem, jak ruletka, gry na automatach czy poker, ale również popularne gry losowe.

Zagadnienia dotyczące gier hazardowych zostały uregulowane przede wszystkim w ustawie z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 227; dalej: „ustawa o grach hazardowych”). Zgodnie z jej postanowieniami, wspólną cechą gier losowych jest możliwość wygranej pieniężnej lub rzeczowej oraz uzależnienie wyniku gry od przypadku. Do gier losowych ustawa zalicza w szczególności loterie promocyjne, fantowe i audiotekstowe[1].

Urządzanie gier losowych oraz prowadzenie działalności w tym zakresie jest dozwolone na podstawie zezwolenia wydawanego przez adekwatnego dyrektora izby administracji skarbowej (IAS) albo zgłoszenia do adekwatnego naczelnika urzędu celno-skarbowego (zależnie od rodzaju gry). Zasady gry oraz sposób spełnienia warunków ustawowych związanych z jej urządzaniem określa regulamin, zatwierdzany przez dyrektora IAS (taka procedura dotyczy w szczególności loterii promocyjnych i audiotekstowych). Ewentualne zmiany regulaminu gry losowej także wymagają zatwierdzenia przez adekwatny organ.

Masz Ci los…

Sformalizowanie warunków urządzania i prowadzenia gier losowych idzie w parze z represjami za ich nieprzestrzeganie. Naruszenie przepisów ustawy o grach hazardowych podlega sankcjom administracyjnym przewidzianym w rozdziale 10-tym ustawy o grach hazardowych. Unormowane w tym akcie kary pieniężne mogą zostać wymierzone w szczególności przedsiębiorcom urządzającym grę bez wymaganego zezwolenia albo na podstawie zezwolenia, ale sprzecznie z warunkami zatwierdzonego regulaminu. Ukarane mogą też być osoby pełniące funkcje kierownicze lub wchodzące w skład organów zarządzających osób prawnych lub jednostek urządzających gry.

Kary administracyjne to jednak nie wszystko. Poszczególne nielegalne zachowania związane z urządzaniem gier mogą również wyczerpywać znamiona przestępstw lub wykroczeń na gruncie Kodeksu karnego skarbowego (dalej: „kks”).

W odniesieniu do loterii na szczególną uwagę zasługuje przepis art. 108 §1 kks (§ 2 przewiduje typ uprzywilejowany przestępstwa, zagrożony niższą karą). W § 1 tego artykułu przewidziano karalność urządzania lub prowadzenia m.in. loterii fantowej, loterii promocyjnej lub loterii audiotekstowej wbrew przepisom ustawy lub warunkom zezwolenia. Naruszeniem prawa będzie zarówno działanie bez koniecznego zezwolenia (w niektórych przypadkach zgłoszenia), jak i działanie naruszające przepisy ustawy niezależnie od posiadanego zezwolenia. Działaniem wbrew warunkom zezwolenia będzie sprzeniewierzenie się warunkom wskazanym w zezwoleniu, jak i naruszenie regulaminu gry.

Typ przestępstwa z art. 108 § 1 kks obwarowany jest sankcją w postaci kary grzywny w wymiarze do 240 stawek dziennych. Stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego miesięcznego wynagrodzenia (aktualnie 3.490 zł), ani też przekraczać czterystukrotności tej 1/30-tej. Może się jednak zdarzyć, iż dla osoby, która swoim zachowaniem zrealizowała przesłanki z art. 108 kks, ciężar grzywny nie będzie najbardziej dotkliwym aspektem odpowiedzialności. W ramach sankcji sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Dotkliwość potencjalnych sankcji motywuje do poszukiwania kierunków obrony w razie postępowania, którego niechcianym finałem może być skazanie za przestępstwo skarbowe.

W tym kontekście warto odnotować, iż pojęcia, którymi operuje kks, powinny być tłumaczone zgodnie ze znaczeniem nadanym mu w ustawie o grach. Związek między prawem karnym skarbowym a prawem finansowo–administracyjnym podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 kwietnia 2002 r. I KZP 9/02, wskazując, iż „określenia użyte w normach karnych kodeksu karnego skarbowego przy penalizacji określonych zachowań godzących w interes fiskalny państwa lub samorządu muszą więc być rozumiane tak, i tylko tak, jak rozumie je ustawa szczególna, regulująca nakazy i zakazy finansowo – administracyjne”. Pełne określenie znamion czynu zabronionego będzie zatem wymagać każdorazowo sięgnięcia do przepisów ustawy o grach hazardowych, a kwalifikacja prawna w poszczególnych przypadkach może okazać się problematyczna.

Jeśli opis konkretnego czynu bez zastrzeżeń koresponduje z treścią dostatecznie jasnej normy prawnej, oceny wymagać będzie zamiar towarzyszący danemu zachowaniu. Ze stypizowanym w art. 108 kks przestępstwem będziemy mieć do czynienia wyłącznie w przypadku zachowania umyślnego. Dochodzi do niego, gdy osoba popełniająca czyn ma świadomość i wolę wypełnienia znamion czynu zabronionego (realizacji cech stanowiących o bycie przestępstwa) lub mając tę świadomość co najmniej godzi się z dokonaniem takiego czynu. Wymóg umyślności zasadniczo różni odpowiedzialność opartą na przepisach kks od uwarunkowań sankcji przewidzianych w ustawie o grach. Zastosowanie tych ostatnich bowiem ma charakter obiektywny – niezdeterminowany nastawieniem psychicznym sprawcy.

Co jednak w sytuacji, gdy ocena zgromadzonych dowodów prowadzi do wniosku, iż został popełniony czyn zabroniony, a kwestia umyślności także wydaje się przesądzona i zachodzi realne ryzyko wydania wyroku skazującego?

Sam fakt skazania, niezależnie od wysokości wymierzonej grzywny, rodzić będzie dodatkowe konsekwencje prawne wpływające na możliwość kształtowania ścieżki zawodowej. Przewiduje je także ustawa o grach hazardowych, zgodnie z którą podmiot urządzający gry hazardowe ma obowiązek zapewnić, aby osoba pełniąca funkcję lub zajmująca stanowisko, z którym wiąże się obowiązek nadzoru loterii, nie była skazana m.in. za umyślne przestępstwo skarbowe.

Rien ne va plus…? Niekoniecznie.

Wobec sprawcy przestępstw z art. 108 kks zastosowanie może znaleźć instytucja warunkowego (tj. na czas próby) umorzenia postępowania (art. 41 kks). Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne skarbowe, gdy w konkretnym przypadku okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a wina ani społeczna szkodliwość popełnionego czynu nie są znaczne, o ile istnieją podstawy do prognozy zgodnego z prawem zachowania sprawcy w przyszłości. Przeszkodą dla wydania takiego orzeczenia może być wcześniejsza karalność sprawcy za przestępstwo umyślne lub popełnienie przestępstwa w warunkach obligujących sąd do nadzwyczajnego obostrzenia kary.

Prawomocne umorzenie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe podlega wprawdzie wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego (art. 1 ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym; t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 159), nie ma jednak charakteru wyroku skazującego. Osoba, wobec której wydano takie orzeczenie, będzie zatem spełniać wymóg niekaralności.

Nie w każdym przypadku ubieganie się o warunkowe umorzenie postępowania będzie najwłaściwszym wyborem dla osoby, której zarzucono popełnienie przestępstwa skarbowego. Względy merytoryczne, ale również niepewność wydania takiego orzeczenia, czas potrzebny do rozpoznania sprawy i konieczność pozostawania w stanie oskarżenia mogą stanowić argumenty na rzecz skorzystania z innej instytucji przewidzianej w kks, a mianowicie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Podobnie jak w przypadku warunkowego umorzenia postępowania, sąd może zezwolić na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, o ile wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego nie budzą wątpliwości. Ustawowym wymogiem jest jednocześnie m.in. uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej (o ile nastąpiło jej uszczuplenie), ponadto kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony (w praktyce jej wysokość jest wynikiem ustaleń z organem prowadzącym postępowanie przygotowawcze), a także co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania. Sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka kwotę uiszczoną przez sprawcę tytułem grzywny.

Wydawać by się mogło, iż benefitem instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest głównie zmniejszenie stanu niepewności co do orzeczenia kończącego postępowanie oraz pewien wpływ na wysokość grzywny (sąd nie ma możliwości ingerencji w wymiar kwoty uiszczonej tytułem grzywny). W praktyce jako główny walor tej instytucji może być postrzegane postanowienie kks, zgodnie z którym prawomocny wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego (art. 18 § 2 kks). Pomimo przesądzenia o odpowiedzialności karnej sprawcy, wyrok nie ma cech zwykłego wyroku skazującego i pozwala na pozostanie „w grze” osobie, której sąd zezwolił na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

[1] Dalsze uwagi odnosić się będą do loterii, o ile odmienny zakres komentarza nie zostanie wprost wskazany.