Wśród 4 miliardów paczek rocznie zamawianych online i dostarczanych na terenie Unii Europejskiej, znaczna część z nich zawiera produkty niezgodne z przepisami unijnymi. Dla sektora AGD niezgodność ta przekłada się na zagrożenie bezpieczeństwa konsumentów, brak udziału w ochronie środowiska i podważanie uczciwej konkurencji. Przykładowo, wspomniane produkty często omijają systemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) i nie spełniają wymagań bezpieczeństwa, co nie tylko osłabia ochronę konsumentów, ale także podważa cele UE w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju oraz zmniejsza równe szanse.
- Niespełniające wymagań unijnych produkty na internetowych platformach handlowych stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa konsumentów, celów środowiskowych i uczciwej konkurencji. Zwiększenie odpowiedzialności rynku i wyeliminowanie luk prawnych ma zasadnicze znaczenie dla ochrony konsumentów i utrzymania standardów UE.
- Poprzez rozliczanie internetowych platform handlowych z przestrzegania przepisów i egzekwowanie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej mogą stać się praktyki typu free-riding, zapewnienie uczciwej konkurencji oraz przyczynienie się do realizacji celów w zakresie gospodarki odpadami i zrównoważonego rozwoju.
- Internetowe platformy handlowe muszą zapewnić, iż dla wszystkich oferowanych przez siebie produktów istnieje przedstawiciel prawny z siedzibą w UE lub iż są one w pełni odpowiedzialne za zgodność produktów z prawodawstwem unijnym.
- Ochrona konsumentów i zapewnienie równych warunków działania
W 2024 r. na ponad 400 produktów pochodzących spoza Unii Europejskich, które sklasyfikowane zostały jako „urządzenia elektryczne”, 200 stwarzało poważne ryzyko takie jak oparzenia lub porażenie prądem. O ile niezgodne z unijnymi przepisami duże AGD, takie jak lodówki czy pralki oferowane jest w internecie rzadko, o tyle mniejsze urządzenia, takie jak tostery, grzejniki lub suszarki do włosów, są szczególnie niepokojące ze względu na ich większą popularność w sieci. Duża część tych produktów jest sprzedawana bezpośrednio konsumentom w Unii Europejskiej przez sprzedawców spoza UE za pośrednictwem internetowych platform handlowych. W przypadku takich produktów zwykle nie ma podmiotu prawnego w UE, który zapewniałby wypełnienie wszystkich unijnych zobowiązań prawnych i mógłby udzielić pomocy w przypadku problemów z produktem.
Co więcej, krajowe organy egzekwowania prawa mogą działać tylko na swoim terytorium. Dlatego też krajowy nadzór nie bada bezpieczeństwa urządzeń sprzedawanych przez podmioty nie mające siedziby na terenie UE. Ilość sprzętu sprzedawanego na platformach spoza UE to setki tysięcy sztuk rocznie. Tworzy to lukę prawną podważającą zgodność produktów z przepisami, bezpieczeństwo konsumentów i ochronę środowiska, a także równość szans.
Rozporządzenie o usługach cyfrowych (Digital Services Act, DSA) i rozporządzenie w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów (General Safety and Performance Requirements, GSPR) zapewniają ramy regulacyjne, jednak ich zastosowanie w odniesieniu do sprzedawców na internetowych platformach handlowych, którzy nie mają podmiotu prawnego w Unii Europejskiej, pozostaje ograniczone. Ponadto organy nadzoru rynku i organy celne dysponują ograniczonymi środkami do obsługi ogromnych ilości produktów sprzedawanych klientom w UE. Odpowiedzialność platform handlowych musi zostać wzmocniona. Opisana luka prawna musi zostać zlikwidowana aby chronić konsumentów i przestrzegać standardów unijnych.
Wzmocnienie odpowiedzialności na rynku
Z zadowoleniem przyjmujemy wydany w lutym komunikat w sprawie kompleksowego unijnego zestawu narzędzi na rzecz bezpiecznego i zrównoważonego handlu elektronicznego, który potwierdza nasze obawy i którego celem jest wzmocnienie egzekwowania istniejących przepisów. Jednakże, jeżeli sprzedawcy i/lub internetowe platformy handlowe nie posiadają podmiotu prawnego w UE, stosowanie istniejących ram prawnych pozostaje ograniczone. Aby zlikwidować tę lukę prawną, sprzedawcy sprzedający produkty w Unii Europejskiej powinni być zobowiązani do posiadania podmiotu prawnego w UE lub internetowe platformy handlowe powinny być zobowiązane do posiadania podmiotu prawnego w UE i przyjęcia odpowiedzialności prawnej na mocy unijnego prawa i szczegółowych przepisów krajowych. W zakres tej odpowiedzialności wchodziłoby przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i ochrony środowiska, a także krajowych przepisów celnych i obowiązku zapłaty podatku VAT.
Wykorzystanie bazy danych EPREL do zapewnienia szerszej zgodności z przepisami
Potencjalnym rozwiązaniem zapewniającym skuteczniejsze nadzorowanie zgodności produktów może być stworzenie bazy danych. Podobny system istnieje dla produktów z etykietą energetyczną w ramach bazy danych EPREL, gdzie konsumenci i organy nadzoru rynku mogą uzyskać dostęp do dokładnych informacji o produkcie. Rejestracja w bazie EPREL jest obowiązkowa w przypadku sprzedaży produktów z etykietą energetyczną na rynku UE. Ponadto aby móc umieścić produkty w bazie, od 2024 r. firmy muszą zarejestrować się w kwalifikowanym systemie E-Seal, co nakłada na dostawcę, importera lub producenta obowiązek zarejestrowania w państwie członkowskim UE. Można byłoby opracować analogiczną bazę danych dla wielu kategorii produktowych, która wymagać będzie jedynie dostarczenia niezbędnych informacji, aby uniknąć nakładania niepotrzebnych obciążeń administracyjnych na firmy.
System ten umożliwiłby internetowym platformom handlowym weryfikację list produktów i pomógłby organom zapewnić zgodność z prawodawstwem unijnym, poprawiając przejrzystość i nadzór regulacyjny nad szerszą gamą produktów.
- Zapewnienie sprawiedliwego wkładu w przetwarzanie odpadów
Chcemy również zwrócić uwagę na kwestię wykraczającą poza bezpieczeństwo produktów, którą jest przestrzeganie unijnych zobowiązań dotyczących odpowiedzialności producenta w zakresie recyklingu odpadów elektrycznych i elektronicznych (ZSEE). Nieprzestrzeganie tych obowiązków nie tylko szkodzi środowisku, ale także zaburza uczciwą konkurencję między przedsiębiorstwami działającymi na unijnym rynku. Systemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) mają najważniejsze znaczenie dla zwiększenia wskaźników odzysku i recyklingu odpadów, zmniejszenia szkód dla środowiska oraz sprawiedliwego podziału odpowiedzialności finansowej i operacyjnej za gospodarowanie odpadami. Przedsiębiorstwa mające siedzibę w UE spełniają wymogi ROP, przyczyniając się poprzez uiszczanie opłat do zwiększania skuteczności systemów gospodarowania odpadami. W tej sytuacji rosnącym wyzwaniem jest sprzedaż internetowa prowadzona przez podmioty uchylające się od obowiązków związanych z ROP.
Niektórzy sprzedający przez internet z powodu niewiedzy lub celowego omijania obowiązków, nie uiszczają opłat w ramach ROP, przenosząc ciężar finansowy na firmy przestrzegające przepisy. Informacje z 2018 r. wskazują, iż skala problemu „gapowiczów” w internecie wynosi między 5% a 10% wartości sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Zwiększenie zaangażowania w ROP na internetowych platformach handlowych
Komisja Europejska we wspomnianym komunikacie w sprawie unijnego zestawu narzędzi na rzecz bezpiecznego i zrównoważonego handlu elektronicznego poinformowała, iż wykorzysta będące w trakcie opracowywania rozporządzenie o gospodarce o obiegu zamkniętym (Circular Economy Act) do rozwiązania kwestii „gapowiczów”. W tym miejscu proponujemy, by internetowe platformy handlowe stały się częścią organizacji odpowiedzialności producentów, dzięki czemu będą mogły być pociągnięte do odpowiedzialności przez innych jej członków. Organizacje te mogłyby działać jako podmioty ułatwiające dokonywanie płatności i rejestracji.
Ponadto unijni decydenci powinni priorytetowo potraktować likwidację luk prawnych w przepisach dotyczących ZSEE i ich egzekwowanie. Wszyscy sprzedawcy internetowi w UE powinni być prawnie zobowiązani do przyjęcia obowiązków „producenta” zgodnie z dyrektywą ZSEE, przy skutecznym egzekwowaniu tego wymogu. Należy również wprowadzić bardziej zharmonizowane narzędzie rejestracji producentów.
Kilka państw członkowskich wprowadziło już środki mające na celu zwalczanie problemu „gapowiczów”. Francja wdrożyła model, w którym internetowe platformy handlowe mogą przejąć obowiązki w zakresie ROP (rejestracja, sprawozdawczość, płatności) w imieniu swoich partnerów, jeżeli ci drudzy zrezygnują. Niemieckie przepisy dotyczące ZSEE natomiast zabraniają platformom internetowym umieszczania na liście produktów niezarejestrowanych producentów.
