Miejsce wykonywania pracy

Tematyka dotycząca miejsca pracy i jego wykazania w treści umowy o pracę nastręcza wielu problemów. Zmiany w parwie pracy, które weszły w życie 26 kwietnia 2023 r. Wcale tych problemów nie rozwiązały, a można stwierdzić, iż je spotęgowały.

Na pracodawcy ciąży obowiązek określenia w treści umowy o pracę, niezależnie od jej rodzaju miejsca lub miejsc wykonywania pracy. Oczywiście chodzi tutaj o stałe miejsce wykonywania pracy. Tym samym pomijamy wszystkie epizodyczne miejsca, w szczególności te wynikające z podróży służbowej. Jak już wspomniałam powyżej stały miejsc wykonywania pracy może być więcej niż jedno. Ustawodawca w kodeksie pracy nie wprowadził żadnego limitu, a więc mogą być to dwa, trzy a choćby więcej.

Zatem jak należy określić miejsce wykonywania pracy?

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż nie jest możliwe w umowie o pracę zakreślenie miejsca pracy w sposób nieograniczony. Wyrok SN z 16.12.2008 r., I PK 96/08, OSNP 2010, nr 11-12, poz. 138. Tym samym miejscem pracy nie może być terytorium całego kraju, per analogiam całej Europy (M. Tomaszewska, Umowa o pracę [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom I- 113, Warszawa 2020, s. 308 i przywołany tam W. Masewicz, Glosą do wyroku SN z 21.03.1983 r., I PRN 35/83, OSNC 1983, nr 10, poz. 163).

Należy odróżnić „miejsce pracy” pracownika od „siedziby zakładu pracy”. Miejsce świadczenia pracy stanowi jeden z istotnych składników umowy o pracę, obustronnie uzgodniony, objęty ogólnym zakazem jednostronnej zmiany przez któregokolwiek z kontrahentów umowy. Strony zawierające umowę o pracę mają dużą swobodę w określeniu miejsca pracy. Może być ono określone na stałe bądź jako miejsce zmienne, przy czym w tym ostatnim wypadku zmienność miejsca pracy może wynikać z samego charakteru (rodzaju) pełnionej pracy. Ogólnie pod pojęciem miejsca pracy rozumie się bądź stały punkt w znaczeniu geograficznym, bądź pewien oznaczony obszar, strefę określoną granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub w inny dostatecznie wyraźny sposób, w którym ma nastąpić dopełnienie świadczenia pracy. „Miejsce pracy” nie musi być wyposażone w zaplecze socjalne, kadrowe i techniczne. Wykonywanie pracy w uzgodnionym przez strony „miejscu pracy” pracownika nie rodzi obowiązku płacenia takiemu pracownikowi ani diet, ani świadczeń rozłąkowych, chociażby to miejsce pracy było różne od siedziby zakładu pracy. Wyrok SN z 1.04.1985 r., I PR 19/85, LEX nr 13556.

Wskazanie miejsca wykonywania pracy w treści umowy o pracę ma na taką doniosłość, iż jesteśmy w stanie stwierdzić kiedy pracownik rozpoczyna podróż służbową.

1. Zakres wyrażenia „miejsce wykonywania pracy” (art. 29 § 1 pkt 2 k.p.) jest szerszy niż zakres nazwy „stałe miejsce pracy” (art. 77 (5) § 1 k.p.); spełnienie wymagania przewidzianego w art. 29 § 1 pkt 2 k.p. może polegać na wskazaniu stałego miejsca pracy, na wskazaniu obok stałego miejsca pracy także niestałego miejsca (miejsc) pracy bądź na wskazaniu niestałych (zmiennych) miejsc pracy w sposób dostatecznie określony.

2. Umożliwienie kierowcy spania w kabinie samochodu nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.). Wyrok SN z 19.03.2008 r., I PK 230/07, OSNP 2009, nr 13-14, poz. 176.

Zgodnie z orzecznictwem istnieją trzy zasady określenia miejsce wykonywania pracy:

– jako stały punkt w znaczeniu geograficznym,

– jako pewien oznaczony obszar, np. strefa określona granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub wyznaczone w inny dostatecznie wyraźny sposób,

– zmienne, wynikające z charakteru wykonywanej pracy oraz jej rodzaju (uzasadnienie wyroku SN z 28.06.2012 r., II UK 284/11, M.P.Pr. 2012, nr 11, poz. 608-610).

Miejsce wykonywania pracy może być różnie oznaczone, przy czym musi być powiązane z rodzajem pracy. Zatem swoboda w ustalaniu miejsca świadczenia pracy zezwala na takie ukształtowanie miejsca świadczenia pracy, by obejmowało ono pewien obszar geograficzny, a nie stały punkt, czy stałe punkty. Wyrok SA w Katowicach z 18.01.2013 r., III AUa 934/12, LEX nr 1289761. Miejsce pracy określone jako stały punkt geograficzny może obejmować zarówno konkretny adres, jak i określenie „siedziba pracodawcy”. Jest stosowane w przypadku umów o pracę z pracownikami, którzy będą świadczyć pracę stacjonarnie, np. w zakładzie produkcyjnym albo biurze.

Miejsce pracy określone obszarowo oznacza szerszy zakres miejsca świadczenia pracy, np. obszar miasta, województwa czy kilku województw. Dla przykładu pracownik przedsiębiorstwa budowlanego realizującego inwestycje w różnych miejscowościach może mieć w umowie o pracę określone miejsce wykonywania pracy (art. 29 § 1 pkt 2 k.p.) jako miejsce, gdzie pracodawca prowadzi budowy lub innego rodzaju stałe prace, ewentualnie ze wskazaniem na jakim obszarze.

2. Każdorazowo stałym miejscem pracy takiego pracownika w rozumieniu art. 775 § 1 k.p. jest to miejsce spośród określonych w umowie o pracę, w którym pracownik przez dłuższy czas, systematycznie świadczy pracę. Uchwała SN z 9.12.2011 r., II PZP 3/11, OSNP 2012, nr 15-16, poz. 186.

Miejsce wykonywania pracy może być określone jako stałe albo zmienne, które jest uzależnione od rodzaju wykonywanej przez pracownika pracy (M. Tomaszewska, Umowa o pracę [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom I- 113, Warszawa 2020, s. 307).

Miejsce pracy określone jako ruchome obejmuje prace wykonywane w różnych miejscach, w zależności od potrzeb pracodawcy i dotyczy przede wszystkich pracowników budowlanych, serwisantów różnych sprzętów, przedstawicieli handlowych, konwojentów. W treści umowy tak będziemy regulować postanowienia dotyczące gminnego miejsca pracy: „miejsce budowy realizowanej przez pracodawcę”, „siedziby klientów zlecających wykonanie serwisu”.

W przypadku pracowników mobilnych należy także pamietać, iż dojazd do miejsca pracy jest wliczany do czasu pracy. Jak wskazał Sąd Najwyższy nie jest podróżą służbową stałe wykonywanie zadań w różnych miejscowościach i terminach, których wyboru dokonuje każdorazowo sam pracownik w ramach uzgodnionego rodzaju pracy. Miejsce wykonywania pracy powinno być tak ustalone, by pracownik miał możliwość wykonywania zadań, wliczając w to czas dojazdu do miejsca ich wykonywania, w ramach umówionej dobowej i tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Wyrok SN z 11.04.2001 r., I PKN 350/00, OSNP 2003, nr 2, poz. 36.

Należy jednak odróżnić różnicę pomiędzy obszarowym a ruchomym miejscem pracy. Praca robotnika budowlanego nie polega ze swej istoty na stałym przemieszczaniu się na określonym obszarze geograficznym (jak to ma miejsce w przypadku kierowców, czy przedstawicieli handlowych). Praca taka ma jednak nietypowy charakter z tego względu, iż choć nie polega na stałym przemieszczaniu się, to jednak rodzaj prowadzonej przez pracodawcę działalności gospodarczej w dużej mierze determinuje konieczność wykonywania przez pracownika pracy w różnych miejscach, przy czym nie odbywa się to incydentalnie (okazjonalnie), ale stale i przez dłuższy okres (Wyrok SA w Poznaniu z 5.02.2015 r., III AUa 582/14, LEX nr 1766045). Miejsce pracy może być także zakreślono jako obszar działalności pracodawcy, jego adekwatności. Dla przykładu miejscem wykonywania czynności pracowniczych przez pracownika urzędu celnego lub podatkowego może być nie tylko siedziba zatrudniającego go urzędu, ale również obszar jego adekwatności miejscowej. Wyrok SN z 6.03.2007 r., II PK 212/06, OSNP 2008, nr 7-8, poz. 101.

W dniu 26 kwietnia 2023 r. weszły w życie przepisy zmieniające kodeks pracy, w tym także treść umowy o pracę. Uregulowano w sposób alternatywny zasadę określania miejsca pracy. Mianowicie w treści umowy o pracę należy określić miejsce lub miejsca wykonywania pracy. W pierwszej kolejności należy podkreślić to, iż w umówię o prace nie przewidujemy ewentualnych podróży służbowych. Nie ukrywajmy. Tego zwykle nie da się przewidzieć. Więc oczywiście chodzi o miejsca wykonywania pracy związane z rodzajem pracy, jednak z położonym akcentem na stałość tych miejsc a nie ich okazjonalność.

Typowym przykładem określenia dwóch miejsc pracy w treści umowy o prace będzie praca hybrydowa. Przykład: Pracownik 3 d ni będzie wykonywać prace w siedzibie firmy, zaś pozostałe 2 dni w miejscu zamieszkania. Tym samym oba miejsca należy wprowadzić do treści umowy o prace.

Kolejny problem, który wyniknął z ostatniej nowelizacji kodeksu pracy jest to czy określenie obszarowe miejsca pracy, np. miejscowość lub województwo jest jednym miejscem pracy czy kilkoma, bo przecież województwo składa się z miast, gmin, powiatów, etc. Odpowiedź brzmi: jest to przez cały czas jedno miejsce wykonywania pracy, ale określone obszarowo, co za tym idzie do treści umowy o prace nie wprowadzamy wielości miejsc.

Omawiana przeze mnie nowelizacja poszła jeszcze dalej, albowiem w związku z tym, iż w treści umowy o pracę należy określić miejsca wykonywania pracy, czyli co najmniej dwa miejsca to w treści informacji o warunkach zatrudnienia należy wskazać informacje o zasadach przemieszczania się pomiędzy tymi miejscami. Jest to jedyny punkt informacji o warunkach zatrudnienia, który jeżeli występuje musi zostać opisany i nie można powołać odpowiednich przepisów prawnych. Nie wykazujemy tutaj zasad dotyczących przemieszczania się w przypadku podróży służbowej, albowiem chodzi o stałe a nie przemijające miejsca wykonywania pracy. Zgodnie ze stanowiskiem Państwowej Inspekcji Pracy w informacji o zasadach przemieszczania się powinna zostać określona kwestia sposobu przemieszczenia się (środek transportu) oraz ponoszenia kosztów związanych z przemieszczaniem się (Pismo GIP z dnia 19 czerwca 2023 r., GIP-GPP.0301.20.2023.1.).

Przykład:

Jest Pan/i zobowiązany/a do przemieszczania się pomiędzy miejscami wykonywania pracy samochodem służbowym (jeśli pracownik z niego korzysta) lub środkami komunikacji publicznej lub samochodem prywatnym w taki sposób, aby droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Droga przemieszczenia się pomiędzy miejscami wykonywania pracy może zostać przerwana jeżeli przerwa będzie życiowo lub zawodowo uzasadniona i jej czas nie będzie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, będzie dla pracownika, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska