Najważniejsze orzeczenia wydane w sprawach pracowniczych i ZUS

Jakie tegoroczne rozstrzygnięcie w kwestii pracy i świadczeń ZUS było najistotniejsze? Jak przyznaje Oskar Sobolewski, ekspert emerytalny i rynku pracy z HRK Payroll Consulting, kończący się rok nie obfitował w wiele kluczowych orzeczeń.

– Jednak o ile miałbym wskazać, to ważna i istotna była uchwała dotycząca ochrony przed wypowiedzeniem osób w wieku przedemerytalnym zatrudnionych na umowach na czas określony – mówi.

W jego ocenie, wbrew obawom niektórych ekspertów, nie wpłynie ona jednoznacznie negatywnie na chęć zatrudnienia takich osób.

– Demografia nie pozwoli firmom na rezygnację z takich pracowników, choćby o ile wypowiedzenie im umowy będzie utrudnione. Na rynku pracy będzie coraz więcej starszych osób, w przeciwieństwie do młodszych, których na nim będzie mniej – dodaje.

Oto lista kluczowych, wyselekcjonowanych sądowych orzeczeń.

Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów wypowiedział się na temat dopuszczalności rozwiązania umowy o pracę z seniorem, którego zatrudnienie kończy się jeszcze przed osiągnięciem przez niego wieku emerytalnego. Ochronę osób w wieku przedemerytalnym reguluje art. 39 kodeksu pracy. W dużym skrócie: nie można ich zwolnić, gdy brakuje im nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni). Jednak co w sytuacji, gdy umowa była zawarta na czas określony i wygasała na trzy lata przed osiągnięciem wieku? SN uznał, iż wynikający z art. 39 KP zakaz wypowiedzenia dotyczy także takich przypadków. Podkreślił, iż ochrona z tego przepisu dotyczy każdego typu umowy o pracę i brak jest uzasadnionych podstaw do zawężającej wykładni tej regulacji. Efekt? SN przyznał tym samym pracownikom w wieku przedemerytalnym na umowach terminowych niemal ochronę bezwzględną. Istnieje jednak obawa, iż firmy, chcąc uniknąć kłopotów, będą z nimi zawierać np. krótsze umowy. Mając wybór, mogą też stawiać na młodszych kandydatów do pracy.

Uchwała 7 sędziów SN z 30 września 2025 r. (sygn. akt III PZP 6/24)

SN zajmował się sprawą funkcjonariusza Służby Więziennej, który wniósł o zasądzenie od aresztu śledczego odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Problem w tym przypadku polegał jednak na ustaleniu, czy w takiej sytuacji powinien być on traktowany na równi z pracownikiem i w związku z tym korzystać z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych. Sąd Najwyższy w podjętej uchwale uznał, iż funkcjonariusz Służby Więziennej, wnosząc pozew do sądu pracy w sprawach dotyczących uposażenia, na podstawie art. 220 ustawy o Służbie Więziennej (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1869), nie korzysta z ustawowego zwolnienia z kosztów sądowych, przewidzianego w art. 96 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W efekcie taki mundurowy musi zapłacić za wniesione pismo procesowe.

Uchwała SN z 15 kwietnia 2025 r. (sygn. akt III PZP 7/24)

SN orzekał w sprawie dopuszczalności obniżenia uposażeń prokuratorów przez ustawę okołobudżetową za 2022 rok. Nie zastosowano wówczas wzorca waloryzacyjnego wynagrodzenia, co wpłynęło niekorzystnie na wysokość pensji śledczych. SN w wyroku uznał, iż nie można regulować mniej korzystnie kwestii uposażeń prokuratorskich w ustawie okołobudżetowej. adekwatne są w takim przypadku regulacje prawa o prokuraturze, które przewidują rozwiązania o charakterze gwarancyjnym i systemowym. Rozstrzygnięcie ma znaczenie nie tylko w tej konkretnej sprawie, ale jest ważne dla wszystkich prokuratorów pokrzywdzonych przez incydentalne zmiany ujęte w ustawie okołobudżetowej – zarówno obecnie, jak i na przyszłość.

Wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2025 r. (sygn.akt II PSKP 11/25)

SN zajmował się kwestią składki zdrowotnej przy dwóch tytułach ubezpieczeń, tj. prawa do renty rodzinnej i renty socjalnej. W uchwale uznał, iż świadczeniobiorca zobowiązany jest odprowadzić ją od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie.

Uchwała z 11 marca 2025 r. (sygn. akt III UZP 2/24)

SN zajmował się sprawą nauczyciela, który został zawieszony w pełnieniu obowiązków zawodowych z powodu toczącej się wobec niego sprawy dyscyplinarnej, która jednak zakończyła się prawomocnym uniewinnieniem. Do rozstrzygnięcia pozostała jednak kwestia wynagrodzenia (tj. dodatku za wysługę lat oraz dodatku motywacyjnego wraz z odsetkami) za ten czas. Sąd Najwyższy wydał uchwałę korzystną dla nauczycieli. Uznał, iż pedagogowi zawieszonemu w obowiązkach, w związku z trwającym postępowaniem dyscyplinarnym, w przypadku wydania wobec niego prawomocnego orzeczenia uniewinniającego, wypłaca się dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat, do których nabył prawo jeszcze przed okresem zawieszenia i które stanowiły element składowy jego wynagrodzenia.

Uchwała SN z 18 marca 2025 r. (sygn. akt III PZP 5/24)

SN w uchwale składu siedmiu sędziów z 26 lutego uznał, iż praca nauczyciela ponad 40 godzin tygodniowo powinna uprawniać do wynagrodzenia za nadgodziny. Jak bowiem wskazał, zadania wykonywane przez pedagoga ponad normę są pracą w godzinach nadliczbowych w rozumieniu k.p. Uchwała Sądu Najwyższego miała dać impuls do walki o rekompensaty finansowe m.in. za wyjazdy na wycieczki szkolne. Z naszych informacji wynika, iż nauczyciele nie ruszyli jednak masowo po pieniądze z tego tytułu. Przynajmniej początkowo.

Uchwała 7 sędziów SN z 26 lutego (sygn. akt III PZP 3/24)

Sąd Najwyższy orzekł, iż brak identyfikacji z płcią żeńską nie oznacza, iż nie można być dyskryminowanym z tego tytułu, szczególnie w sytuacji, gdy dana osoba jest postrzegana jako kobieta i traktowana jak inne pracownice. Powołał się przy tym na orzeczenie TSUE, który w jednej ze spraw uznał, iż pracownik, który jest nierówno traktowany, nie musi choćby posiadać tej konkretnej cechy (która jest powodem dyskryminacji), o ile jest związany ze środowiskiem pracowniczym, które ją ma (w sprawie chodziło o matkę dziecka niepełnosprawnego, która sama nie miała żadnych problemów, ale zdaniem Trybunału mogła korzystać z ochrony wynikającej z niepełnosprawności swojej pociechy).

Wyrok SN z 25 lutego (sygn. akt III PSKP 21/24)

Uchwała składu siedmiu sędziów zawiera dwa wątki. Pierwszy dotyczy kwestii przedawnienia i relacji między przepisami prawa procesowego i materialnego w tym zakresie. Wynika z niej, iż nadzwyczajne środki zaskarżenia (takie jak skarga nadzwyczajna) niweczą bieg terminów przedawnienia, które wynikają z przepisów prawa materialnego (kodeksu pracy). W efekcie sprawa po uchyleniu wyroku ze skargi nadzwyczajnej wraca do rozpoznania w tym momencie, w którym była przed wydaniem wyroku, który się uprawomocnił. Druga kwestia związana jest z obszarem ustrojowym. Wskazano w niej, iż Izba Kontroli Nadzwyczajnej SN, orzekająca z udziałem chociaż jednego neosędziego (czyli powołanego przy udziale KRS od 2018 r.), nie jest sądem w rozumieniu prawa unijnego; w efekcie jej orzeczenia należy uznać za niebyłe (nieistniejące). W uzasadnieniu zasugerowano, iż jeżeli do sądu trafi sprawa po uwzględnieniu w IKNiSP skargi nadzwyczajnej, to sąd ten może sam rozpoznać skargę nadzwyczajną.

Uchwała 7 sędziów SN z 24 września 2025 r. (sygn. akt III PZP 1/25)

SN zajmował się sprawą kobiety, która została wytypowana do zwolnienia tylko ze względu na fakt, iż spełniała przesłanki do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Jest ono dobrowolne i niższe od emerytury. SN uznał, iż fakt posiadania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie może być jedynym kryterium determinującym rozwiązanie umowy o pracę. Zaznaczył, iż dodatkowe okoliczności niezwiązane z pracą, które dotyczą bezpośrednio pracownika (np. zdrowie czy wiek), mogą rzutować na wybór osoby do zwolnienia, jednak tylko wtedy, gdy kwestie dotyczące zatrudnienia nie dają jednoznacznej odpowiedzi w tej sprawie. W innym wypadku, o ile na wypowiedzenie umowy ma wpływ tylko to poboczne kryterium, mamy do czynienia z działaniami dyskryminującymi.

Wyrok SN z 29 października 2025 r. (sygn. akt III PSKP 48/25)

NSA uznał, iż matką w rozumieniu ustawy jest również kobieta wychowująca dzieci w rodzinie zastępczej, a proces wychowania nie musi zaczynać się od urodzenia. Należy indywidualnie przeanalizować, czy czynności podejmowane przez kobietę wobec dzieci przyjętych w ramach rodziny zastępczej doprowadziły do ich względnej samodzielności. o ile tak, należy się jej tzw. świadczenie „Mama 4 plus”, które ma zapewnić środki utrzymania osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia, aby wychowywać dzieci (minimum czwórkę), lub z tego powodu w ogóle go nie podjęły.

Wyrok NSA z 5 czerwca 2025 r. (sygn. akt III OSK 48/25)