8 godzin temu
Raport „Więcej szacunku dla młodego wizerunku” został przygotowany na podstawie badania przeprowadzonego wśród ponad 1600 nastolatków, ich rodziców i nauczycieli. Z raportu wynika, iż 69% badanych publikuje materiały ze swoim wizerunkiem w internecie. Zdjęcia i nagrania przedstawiające nastolatków zamieszczają tam też ich znajomi (49%), rodzice (43%) i nauczyciele (24%).
W większości nastolatki chcą by nauczyciele (75%) i znajomi (73%) pytali ich o zgodę przez publikacją ich wizerunku. Młodzi respondenci wskazują, iż w przeciwnym wypadku naruszone jest ich poczucie bezpieczeństwa, prywatności i autonomii. Zdaniem 74% badanych publikowanie materiałów bez zgody przedstawianej osoby może być szczególnie szkodliwe dla osób w ich wieku. Wielu deklaruje, iż w przeszłości spotkało się z sytuacją, w której ich wizerunek został opublikowany bez ich wiedzy, co prowadziło do stresu, zawstydzenia lub niechcianej uwagi w sieci.
Z perspektywy rodziców obraz jest bardziej złożony. Większość dorosłych ma świadomość zagrożeń wynikających z nadmiernego udostępniania zdjęć dzieci, ale jednocześnie wielu z nich publikuje materiały przedstawiające swoje dzieci spontanicznie, nie pytając ich o zgodę.
Obowiązki rodziców i szkół
Prawo dziecka do wizerunku jest chronione na wielu poziomach – od przepisów dotyczących dóbr osobistych, przez prawo autorskie, aż po normy z zakresu władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z art. 23 i 24 KC wizerunek stanowi dobro osobiste, którego naruszenie uprawnia osobę pokrzywdzoną do żądania m.in. zaniechania bezprawnych działań, usunięcia skutków naruszenia czy zapłaty zadośćuczynienia. W przypadku osób małoletnich wizerunek chroniony jest na takich samych zasadach jak w przypadku dorosłych.
Ponadto art. 81 ust. 1 ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 24; dalej: PrAut) jednoznacznie wskazuje, iż rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. o ile osoba jest małoletnia, co do zasady zgody udzielają rodzice lub opiekunowie ustawowi, nie są jednak zwolnieni z obowiązku wysłuchania dziecka i respektowania jego sprzeciwu.
W orzecznictwie i doktrynie podkreśla się, iż wizerunek – jako element autonomii osobistej – wymaga uwzględnienia zdania samego małoletniego, jeżeli jest on zdolny do jego wyrażenia. Wynika to również z art. 72 Konstytucji RP, który gwarantuje dzieciom prawo do poszanowania ich godności i ochrony przed nadużyciami. Przypomnijmy, zgodnie z art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, w toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.
Obowiązek ten wynika także z art. 95 § 4 KRO, zgodnie z którym rodzice, podejmując ważniejsze decyzje dotyczące małoletniego, powinni go wysłuchać, „jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia”. o ile więc dziecko wyraża sprzeciw wobec publikacji swojego wizerunku, odmowa ta powinna być brana pod uwagę. W art. 47 Konstytucja RP wprowadza zasadę ochrony życia prywatnego: „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”. Natomiast art. 48 ust. 1 Konstytucji RP mówi, iż rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, ale wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Zgoda na publikację wizerunku w szkole
Na szczególną uwagę zasługują wyniki dotyczące szkół. Z raportu wynika, iż 38% nastolatków deklaruje, iż nauczyciele nie pytali ich o zgodę przed publikacją ich wizerunku. Gdy materiały zamieszczają rodzice, odsetek ten wynosi 30%, a w przypadku znajomych – 23%. Choć placówki edukacyjne rutynowo zbierają zgody na publikację wizerunku uczniów, są one najczęściej podpisywane przez rodziców, bez uzgadniania tego z dzieckiem, ponadto mają charakter blankietowy – obejmują cały rok szkolny i nie odnoszą się do konkretnych materiałów. Uczniowie często nie wiedzą, jakie konkretnie zdjęcia z ich udziałem są później publikowane.
Publikacja wizerunku podlega przepisom rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27.4.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 119, s. 1; dalej; RODO), ponieważ umożliwiając identyfikację dziecka w sposób bezpośredni lub pośredni, stanowi on dane osobowe. Przetwarzanie danych ucznia powinno odbywać się zgodnie z zasadą minimalizacji, przejrzystości i adekwatności. Zgoda rodzica musi być dobrowolna, świadoma i konkretna, a szkoła powinna jasno wskazywać, w jakim celu i gdzie zamierza opublikować ten wizerunek.
Znaczenie tego problemu potwierdzają również art. 7 ust. 3 i art. 8 RODO, zgodnie z którymi dane osobowe dziecka podlegają szczególnej ochronie. Administrator (np. szkoła lub organizator wydarzenia) ma obowiązek informowania dziecka o celu publikacji, możliwości sprzeciwu oraz konsekwencjach rozpowszechniania jego wizerunku. Niezbędne jest także spełnienie obowiązku informacyjnego wynikającego z art. 13 RODO. Brak zgody lub jej odwołanie powinny skutkować usunięciem materiałów zawierających wizerunek dziecka.
W kontekście szkół ważne znaczenie mają przepisy ustawy z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1043; dalej: PrOśw), które nakładają na dyrektora placówki obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa uczniów oraz ochrony ich danych osobowych. Podsumowując, publikacja zdjęć uczniów na stronach internetowych szkół, w mediach społecznościowych czy w materiałach promocyjnych może nastąpić wyłącznie po uzyskaniu ważnej zgody przedstawiciela ustawowego oraz z poszanowaniem stanowiska samego ucznia.
W relacji rodzic–dziecko publikacja wizerunku bez konsultacji z małoletnim może zostać uznana za naruszenie jego dóbr osobistych. Z punktu widzenia organów ochrony danych osobowych również rodzice mogą być uznani za administratorów danych, jeżeli ich działalność wykracza poza tzw. wyjątek domowy w rozumieniu motywu 18 RODO.
Obowiązek poszanowania głosu dziecka
Raport Rzecznika Praw Dziecka potwierdza, iż młodzież chce aktywnie uczestniczyć w decyzjach dotyczących swojego wizerunku. Przepisy prawa – od KC przez PrAut i RODO, po KRO i PrOśw – jednoznacznie wzmacniają ten postulat, nakładając na rodziców i szkoły obowiązek poszanowania głosu dziecka.
Art. 68 ust. 1 PrOśw zobowiązuje dyrektora szkoły do zapewnienia uczniom bezpiecznych warunków pobytu w szkole i ochrony ich praw. Nauczyciele, zgodnie z art. 6 pkt. 4 ustawy z 26.1.1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 986) są obowiązani m.in. do wychowywania młodzieży w poszanowaniu Konstytucji RP, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla wszystkich człowieka. Natomiast rodzice powinni uczyć swoje dzieci, jak dobrze zadbać o swoje prawa i przykładem wspierać je w świadomym upublicznianiu zdjęć i nagrań wideo – nie tylko własnych, ale także ich koleżanek i kolegów.
