Nieuczciwa prowizja za udzielenie kredytu

Stan faktyczny

X (konsument) wytoczył powództwo przeciwko Caixabank SA, w którym wniósł o stwierdzenie nieważności warunku dotyczącego prowizji za udzielenie kredytu oraz o zwrot zapłaconej kwoty. Żądanie to zostało uwzględnione przez hiszpański Sąd, który stwierdził nieważność tego warunku i zasądził od instytucji bankowej zwrot zapłaconej kwoty na rzecz konsumenta.

Rozpatrujący tę sprawę hiszpański Sąd Najwyższy uznał, iż stanowisko Trybunału, przedstawione w wyroku z 16.7.2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 i C‑259/19, Legalis, sprawy połączone, wynikało z faktu, iż Sądy odsyłające przedstawiły krajowe uregulowania i orzecznictwo w sposób zniekształcony. Doprowadziło to do tego, iż wiele sądów hiszpańskich interpretuje ten wyrok TSUE jako uznający orzecznictwo SN dotyczące prowizji za udzielenie kredytu za sprzeczne z prawem UE. Wobec powyższego SN zwrócił się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym co do wykładni przepisów dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29).

Główny przedmiot umowy

Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. W wyroku w sprawach Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (pkt 64) Trybunał orzekł, iż prowizja za udzielenie kredytu nie może zostać uznana za podstawowe świadczenie kredytu hipotecznego tylko ze względu na fakt, iż jest uwzględniona w jego całkowitym koszcie.

Trybunał orzekł, iż art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, w którym mając na względzie uregulowania krajowe, przewidujące, iż prowizja za udzielenie kredytu jest wynagrodzeniem za usługi związane z oceną, udzieleniem pożyczki lub kredytu hipotecznego albo zarządzaniem pożyczką lub kredytem hipotecznym bądź za inne podobne usługi, uznaje się, iż warunek, w którym została przewidziana taka prowizja, wchodzi w zakres wyrażenia „główny przedmiot umowy” w rozumieniu tego przepisu, ponieważ prowizja ta jest jednym z głównych składników ceny.

Wymóg przejrzystości

Trybunał zaznaczył, iż wymogu przejrzystości, o którym mowa w art. 5 dyrektywy 93/13/EWG, nie można zawężać do rozumienia tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, ale przeciwnie, z uwagi na to, iż ustanowiony przez tę dyrektywę system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, i w konsekwencji wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej. W ocenie TSUE wymóg zrozumiałości należy zatem rozumieć jako nakazujący nie tylko, aby dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także aby umowa w sposób przejrzysty przedstawiała konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także ewentualny związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak aby dany konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, konsekwencje ekonomiczne wypływające dla niego z tej umowy (wyrok Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, pkt 67). Trybunał podkreślił, iż ważne jest, aby charakter faktycznie świadczonych usług można było racjonalnie zrozumieć lub wywnioskować na podstawie umowy postrzeganej jako całość. Ponadto konsument musi być w stanie sprawdzić, czy różne koszty lub usługi, za które stanowią one opłatę, nie nakładają się na siebie (wyrok TSUE z 3.10.2019 r., Kiss i CIB Bank, C-621/17, Legalis, pkt 43).

W ramach oceny prostoty i zrozumiałości takiego warunku, zdaniem TSUE należy w szczególności uwzględnić brzmienie rozpatrywanego warunku; informacje, jakie instytucja finansowa przekazała kredytobiorcy (w tym informacje, do których przekazania jest ona zobowiązana zgodnie z odpowiednimi uregulowaniami krajowymi), a także formy zachęty prowadzone przez tę instytucję w przedmiocie zawartej umowy, z uwzględnieniem poziomu uwagi, jakiego można oczekiwać od adekwatnie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta. W odniesieniu do okoliczności niniejszej sprawy TSUE stwierdził, że:

1. Powszechna znajomość warunku przewidującego prowizję za udzielenie kredytu wśród konsumentów jest niezależna od sposobu, w jaki ten warunek jest wyrażony w ramach konkretnej umowy. Powszechna znajomość takiego warunku nie jest zatem okolicznością, która może zostać uwzględniona w ramach oceny jego prostoty i zrozumiałości;
2. Informacje, jakie instytucja finansowa musi przekazać potencjalnemu kredytobiorcy zgodnie z uregulowaniami krajowymi, są istotnymi okolicznościami do celów dokonania oceny prostoty i zrozumiałości warunku, podobnie jak w sposób ogólny informacje, które ta instytucja przekazała owemu kredytobiorcy w procesie negocjacji umowy o warunkach umownych i skutkach zawarcia owej umowy. Informacje takie mają bowiem fundamentalne znaczenie dla konsumenta, gdyż to w szczególności na ich podstawie podejmuje on decyzję, czy zamierza związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (wyrok Kásler i KáslernéRábai, pkt 70);
3. Formy zachęty stosowane przez instytucję finansową w przedmiocie zawartej umowy powinny również zostać uwzględnione jako informacje dostarczone przez kredytodawcę w procesie negocjacji umowy (wyrok Kiss i CIB Bank, pkt 44);
4. Szczególna uwaga, jaką przeciętny konsument zwraca na warunek dotyczący prowizji za udzielenie kredytu w zakresie, w jakim w warunku tym przewidziano całkowitą zapłatę znacznej kwoty od momentu udzielenia pożyczki lub kredytu, może zostać uwzględniona przy dokonywaniu oceny prostoty i zrozumiałości takiego warunku. Zgodnie z orzecznictwem TSUE należy bowiem w ramach tej oceny uwzględnić poziom uwagi, jakiego można oczekiwać od adekwatnie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta (wyrok Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo);
5. Istnienie cechy charakterystycznej, zgodnie z którą treść, umiejscowienie i struktura warunku powinny pozwalać na stwierdzenie, iż stanowi on istotny element umowy. TSUE wyjaśnił, iż chociaż taki warunek jak będący przedmiotem sporu nie jest istotnym elementem umowy kredytu, to jednak umiejscowienie i struktura rozpatrywanego warunku pozwalają na stwierdzenie, czy stanowi on „ważny” element umowy. Takie okoliczności mogą bowiem umożliwić kredytobiorcy oszacowanie konsekwencji ekonomicznych wypływających dla niego z tego warunku.

Trybunał orzekł, iż art. 5 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż do celów dokonania oceny prostoty i zrozumiałości warunku umownego przewidującego zapłatę przez kredytobiorcę prowizji za udzielenie kredytu, adekwatny sąd ma obowiązek sprawdzić, w świetle całokształtu istotnych okoliczności faktycznych, czy kredytobiorca miał możliwość oszacować wypływające dla niego z tego warunku konsekwencje ekonomiczne, zrozumieć charakter usług świadczonych w zamian za koszty przewidziane w tym warunku i sprawdzić, czy nie dochodzi do nakładania się kosztów lub usług, za które koszty te stanowią wynagrodzenie.

Wymóg dobrej wiary

Trybunał stwierdził, iż sąd krajowy musi sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby się racjonalnie spodziewać, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych (motyw szesnasty dyrektywy 93/13/EWG).

Trybunał orzekł, iż art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, w którym uznano, iż warunek umowny przewidujący zgodnie z odpowiednimi uregulowaniami krajowymi zapłatę przez kredytobiorcę prowizji za udzielenie kredytu, mającej na celu wynagrodzenie za usługi związane z oceną, sporządzeniem i zindywidualizowanym rozpatrzeniem wniosku o pożyczkę lub kredyt hipoteczny, może w danym przypadku nie powodować znaczącej nierównowagi wynikających z umowy, praw i obowiązków stron, ze szkodą dla konsumenta. Jednakże pod warunkiem, że ewentualne istnienie takiej nierównowagi będzie przedmiotem skutecznej kontroli adekwatnego sądu, zgodnie z kryteriami wywiedzionymi z orzecznictwa Trybunału.

Komentarz