Nieważność umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego

Rozstrzygnięcie SN

SN, na posiedzeniu niejawnym 10.9.2025 r., w sprawie z powództwa G.B. i M.B. (dalej: Powodowie, Kredytobiorcy) przeciwko S. spółce akcyjnej w W. (dalej: Spółka, Bank, Skarżący kasacyjnie) o zapłatę i ustalenie, na skutek skargi kasacyjnej Spółki od wyroku SA w Warszawie z 27.3.2023 r., V ACa 1726/22 odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Abuzywność klauzul umowy kredytowej

Skarżąca kasacyjnie zwróciła uwagę na potrzebę wykładni art. 385¹ § 1 i 2 KC (wywołujących rozbieżności w orzecznictwie SN), dotyczącej tego, które postanowienia charakterystyczne dla umów kredytu indeksowanych do franka szwajcarskiego są abuzywne, w przypadku stwierdzenia przez sąd, iż uprawnienie banku do ustalania kursu franka szwajcarskiego narusza rażąco interesy konsumenta i jest niezgodne z dobrymi obyczajami, tj.:

Odnosząc się do powyższego SN wyjaśnił, iż problemy, sformułowane przez Skarżącą kasacyjnie, można uznać za wyjaśnione i aktualnie nie istnieje już potrzeba wykładni ww. przepisów.

Stanowisko SN

Po pierwsze SN wskazał, iż w judykaturze SN dominuje pogląd, iż klauzule kształtujące mechanizm indeksacji, zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej (denominowanego w walucie obcej), określają główne świadczenie kredytobiorcy (np. wyrok SN z 3.2.2022 r., II CSKP 459/22, Legalis). Za takie uznawane są zarówno klauzule indeksacyjne (waloryzacyjne), jak i postanowienia odnoszące się do ustalonego w walucie obcej mechanizmu waloryzacji świadczeń (określane niekiedy jako „klauzule ryzyka walutowego”), które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy – konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu.

Po drugie SN podkreślił, iż klauzule waloryzacyjne, które nie zostały wyrażone w umowie kredytu w sposób jasny i precyzyjny, podlegają badaniu pod kątem spełnienia przesłanek z art. 385¹ § 1 KC.

Po trzecie SN wyjaśnił, iż postanowienia umowy (regulaminu), określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Kształtują one bowiem prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Powyższe polega na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku. Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na złotówki w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie odwrotne w chwili wymagalności poszczególnych spłacanych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Takie postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nie transparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron.

Po czwarte – jak przypomniał SN – abuzywne klauzule indeksacyjne są od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba iż następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule – w ten sposób przywróci ich skuteczność z mocą wsteczną (uchwała siedmiu sędziów SN z 7.5.2021 r., III CZP 6/21, Legalis, poz. 56).

Po piąte SN wskazał, iż o ile eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, iż na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, iż strony pozostają związane pozostałą częścią umowy. Wyeliminowanie z łączącej strony umowy abuzywnych postanowień umownych powoduje konieczność dokonania oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania.

Po szóste SN przypomniał, iż wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby przez cały czas chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. W praktyce oznacza to więc, iż po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za opowiedzeniem się za jej nieważnością (wyrok SN z 11.12.2019 r., V CSK 382/18, Legalis).

Po siódme SN zauważył, iż TSUE w wyroku z 26.3.2019 r., C-70/17 i C-179/17, Abanca Corporación Bancaria SA i Bankia SA, pkt 54, Legalis, wykluczył, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Wbrew zatem twierdzeniom Pozwanego, nie byłoby uprawnione zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi postanowieniami, polegającymi, np. na odwołaniu się do kursu walut stosowanego przez NBP.

Po ósme, SN na marginesie wskazał, iż abuzywności klauzul, znajdujących się w umowie kredytu, zwartej przez strony nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. art. 69 ust. 3 ustawy z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1646), w wyniku czego kredytobiorcy uzyskali – w ramach umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska – (i) możliwość dokonywania spłat rat kapitałowo-odsetkowych oraz (ii) dokonania przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej.

Po dziewiąte SN stwierdził, iż w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego i klauzul przeliczeniowych utrzymanie umowy nie jest możliwe z prawnego punktu widzenia. Umowa nie może przez cały czas obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (wyrok SN z 11.12.2019 r., V CSK 382/18, Legalis).

Po dziesiąte SN wypowiedział się na temat zakresu obowiązków informacyjnych banków, związanych z ryzykiem kredytowym. SN wskazał, iż w orzecznictwie przyjęto, iż w celu zrealizowania przez bank obowiązków informacyjnych co do ryzyka walutowego i kursowego, które wiąże się dla konsumenta z zawarciem umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej (denominowanych w walucie obcej) nie jest wystarczające wskazanie w umowie, iż ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca oraz odebranie od niego oświadczenia, zawartego we wniosku o udzielenie kredytu, o standardowej treści, iż został poinformowany o ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty, przyjął do wiadomości i akceptuje to ryzyko.

Istnieje obowiązek ostrzegawczy instytucji finansowej, która oferując kredyt powiązany z walutą obcą kredytobiorcy, niejednokrotnie takiemu, który nie ma zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu złotowego. Powinna ona dołożyć szczególnej staranności w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z takim produktem finansowym. Zachowanie informacyjne banku powinno polegać na poinformowaniu klienta o zakresie ryzyka kursowego w sposób jednoznaczny i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, iż zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej mimo dokonywania regularnych spłat (wyrok SN z 27.11.2019 r., II CSK 483/18, Legalis).

Komentarz